
Investısııalardyń negizgi bóligi, ıaǵnı 50 paıyzdan astamy – Eýropalyq odaq elderine tıesili, sonyń ishinde Shveısarııa – 25,8 mlrd, Fransııa – 16,1 mlrd, Italııa – 8,7 mlrd, Nıderland – 90,4 mlrd, Belgııa – 7,6 mlrd, Germanııa 5,2 mlrd dollardyń ınvestısııasyn ákeldi. Amerıka Qurama Shtattaryna tikeleı sheteldik ınvestısııalardyń 15 paıyzy nemese 48,4 mlrd dollary tıesili. Investısııalardyń shamamen 5 paıyzyn Ulybrıtanııa men QHR
salǵan.
Qazaqstanda sheteldikterdiń qatysýymen 19 myń zańdy tulǵa men olardyń bólimsheleri jumys isteıdi. Bul kásiporyndardyń 35,3 paıyzy reseılikter úlesinde, 9,5 paıyzy – túrik, 5,7 paıyzy – ózbek, 5,6 paıyzy – qytaı, 3,1 paıyzy nemis kapıtalynyń qatysýymen qurylǵan.
Finreview.info qarjylyq sholý agenttiginiń málimetterine qaraǵanda, sońǵy 10 jylda ulttyq ekonomıkaǵa salynǵan sheteldik ınvestısııalar mólsheri 250,2 mıllıard dollardy quraǵan. Demek, ınvestısııanyń iri kólemi elimizge sońǵy on jylda kirgen. Atalǵan úrdis Qazaqstannyń ınvestısııalyq saıasatynyń tıimdiligin kórsetedi. El tarıhynda ınvestısııalardyń eń úlken mólsheri 2012 jyly bolǵan eken. Sol jyly quıylǵan tikeleı sheteldik ınvestısııa kólemi 28,9 mıllıard AQSh dollaryn quraǵan. Al 2011 jyly – 26,5 mıllıard dollardyń, 2017 jyly 20,8 mıllıard dollardyń, 2018 jyly 24,3 mıllıard dollardyń ınvestısııasy quıylǵan. Aıta keteıik, mundaǵy derekter negizinen elimizdiń statıstıkalyq organynyń málimetterimen sáıkes keledi.
Sonymen Qazaqstan táýelsizdik jyldarynda ınvestısııalyq turǵydan ózimiz ornalasqan óńirdegi eń tartymdy elderdiń birine aınaldy. Máselen, Ortalyq Azııanyń baýyrlas ári kórshiles tórt eline kelgen ınvestısııalardyń jıyntyq kólemi bir Qazaqstanǵa kelgen ınvestısııaǵa jetpeıdi.
Degenmen, sońǵy jyldary álem boıynsha ınvestısııalar aǵynynyń azaıýy, ásirese damýshy elderge kelip jatqan tikeleı sheteldik ınvestısııalyq qarjylardyń tómendeýi, sanksııalar soǵysynyń óris alýy bizdiń jaǵdaıymyzǵa da keri áserin tıgizbeı qalǵan joq.
О́tken jyldyń basynda Qazaqstanǵa kelip jatqan ınvestısııalar aǵymynyń tómendegeni týraly málimetter taraǵan edi. Osyǵan oraı, Premer-Mınıstrdiń tapsyrmasymen arnaıy jumys toby qurylyp, onyń usynystary boıynsha ınvestısııalyq saıasatty odan ári jetildirý baǵytynda tıisti qaýly qabyldanǵan bolatyn. Nátıjesinde elimizde ınvestorlarǵa «bir tereze» qaǵıdaty boıynsha qyzmet kórsetý ortalyǵy jumys isteı bastady. Bul saladaǵy jumystardy bir izge salý úshin osyǵan deıin shetten ınvestısııalar tartý isimen shuǵyldanyp kelgen «Kazakh Invest» aksıonerlik qoǵamy Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń ákimshiligine senimdi basqarýǵa berildi. Jobalardy qalyptastyrý men súıemeldeýdiń biryńǵaı aqparattyq júıesin qurý («Jobalar fabrıkasy»), zamanaýı sıfrly tehnologııalardy engizý men vıza jáne kóshi-qon rejimin odan ári yryqtandyrý, taǵy basqa máseleler jóninde jumystar júrgizildi.
Árıne, munyń barlyǵy ótken jyldyń basynda júzege asqan jumystar. Endi mine, elimizde iri saıası oqıǵalarǵa toly bolǵan 2019 jyldy da qorytyndylap, 2020 jyldyń, ıaǵnı on eki jyldyq jyl qaıyrymynyń basy sanalatyn tyshqan jylynyń betin ashtyq. Endeshe el ekonomıkasynyń úlken demeýshi kúshine aınalǵan ınvestısııalar jóninde ótken jyldy qalaı qorytyndyladyq, aıtylǵan olqylyqtar men kemshilikterden qorytyndy shyǵara aldyq pa, ınvestısııalardyń tómendeýi sekildi qaterli qubylys eńserildi me degen suraqtardyń bas kóteretini anyq. Mundaı mańyzdy máselege jaýap berý arqyly, bir esepten alǵanda, bıylǵy jyldyń ekonomıkamyz úshin qalaı ótetindigi týraly da eptep boljam jasaýǵa bolar edi.
Osy suraqqa jaýap izdeý maqsatynda áýeli elimizdiń Ulttyq ekonomıka mınıstrligine qarasty Statıstıka komıtetiniń saıtyna kirip kórgen edik. Sonaý táýelsizdik jyldarynyń basynan ár jyl boıynsha berilgen «Negizgi áleýmettik-ekonomıkalyq kórsetkishterdiń serpini» bóliginde Qazaqstannyń ulttyq ekonomıkasyndaǵy negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısııalar kólemi 2018 jyly 32 mıllıard 430,3 mıllıon dollardy, al 2019 jyly 32 mıllıard 778,5 mıllıon dollardy quraǵany keltirilipti. Al tikeleı sheteldik ınvestısııalar boıynsha 2018-2019 jyldardyń derekteri jazylmaǵan eken.
Sonan keıin Qazaqstan múshe bolyp tabylatyn Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtyń jumysshy organy – Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııanyń saıtyna kirdik. Mundaǵy derekter negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısııalar jaıynda eken. Osy boıynsha aıtsaq, 2019 jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarynda Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq boıynsha 209,5 mıllıard dollardyń ınvestısııasy ıgerilgen. Bul 2018 jyldyń osy merzimindegi kórsetkishten qoldanystaǵy baǵa boıynsha 1,9 paıyzǵa joǵary.
Sonyń ishinde Armenııa 2019 jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarynda 523 mıllıon dollardyń (2018 jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarymen salystyrǵanda 104,4 paıyz), Qyrǵyzstan – 1 mıllıard 290,2 mıllıon dollardyń (105,5 paıyz), Belarýs – 9 mıllıard 080,9 mıllıon dollardyń (104,3 paıyz), Qazaqstan – 22 mıllıard 492,6 mıllıon dollardyń (109,7 paıyz), Reseı Federasııasy –176 mıllıard 098,1 mıllıon dollardyń (100,7 paıyz) ınvestısııalaryn ıgergen.
Kórip otyrǵanymyzdaı, odaq quramyndaǵy bes eldiń ishinde bárinen de Qazaqstan ıgergen ınvestısııalardyń ósim qarqyny joǵary. Ol 2019 jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarynda 2018 jyldyń osy merzimindegi kórsetkishten 9,7 paıyzǵa asyp túsip otyr. Munyń ózi 2019 jyl basyndaǵy jaǵdaımen salystyrǵanda sońǵy aılarda ınvestısııalardyń kelý qarqyny artqanyn, jaǵdaıdyń túzelgenin bildirse kerek.
Onyń ústine, joǵarydaǵy kórsetkishter 2019 jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarynda odaq boıynsha ıgerilgen 209,5 mıllıard dollar ınvestısııanyń 84,1 paıyzy – Reseıge, 10,7 paıyzy – Qazaqstanǵa, 4,3 paıyzy – Belarýs Respýblıkasyna, 0,6 paıyzy – Qyrǵyz Respýblıkasyna, 0,3 paıyzy – Armenııaǵa tıesili ekenin bildiredi. Negizinde Reseı ekonomıkasynyń kólemi bizden on ese úlken. Tabıǵat baılyǵy, sonyń ishinde kómirsýtegi qorlary mol, óńdeý ónerkásibi de jaqsy damyǵan. Soǵan qaraǵanda bul eldiń ıgergen ınvestısııalarynyń kólemi de bizden keminde on ese artyq bolsa kerek-ti. Biraq joǵarydaǵy faktiler qazirgi jaǵdaıdyń olaı emestigin, Reseı ıgergen ınvestısııalardyń kólemi 7,8 ese ǵana artyq ekenin kórsetip otyr. Munyń ózi Qazaqstannyń odaqtas elder arasynda ınvestısııalyq turǵydan áli de myǵym ekenin bildiredi. Mine, osy iske Qazaqstandaǵy qurylys isiniń jandanýynyń áseri bar ekenin aıta ketsek, artyq bolmas.
Biz joǵaryda elimizdiń Ulttyq ekonomıka mınıstrligine qarasty Statıstıka komıtetiniń «Negizgi áleýmettik-ekonomıkalyq kórsetkishterdiń serpini» bóliginde kórsetken málimeti boıynsha Qazaqstannyń ulttyq ekonomıkasyndaǵy negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısııalar kólemi 2019 jyly 32 mıllıard 778,5 mıllıon dollardy quraǵanyn keltirdik. Al Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııanyń deregi ótken jyldyń 9 aıynda (qańtar-qyrkúıek aılary) Qazaqstanda negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısııalar kólemi 22 mıllıard 492,6 mıllıon dollar bolǵanyn kórsetip otyr. Sonda sońǵy úsh aıdyń ishinde elimizde 10 mıllıard dollardyń ınvestısııasy ıgerilgeni baıqalady. Bálkim, bul ras ta shyǵar. О́ıtkeni elimizdegi Teńiz kenishi sekildi iri joba keńeıtilý ústinde. Sheteldikterdiń qatysýymen júzege asyp jatqan basqa da úlken jobalar barshylyq. Osyǵan qaraǵanda ótken jyldyń sońǵy toqsanynda elimizdegi ınvestısııalyq belsendilik deńgeıi edáýir dárejede arta túsken bolýy kerek.
Onyń ústine, AERC (Qoldanbaly ekonomıkany zertteýler ortalyǵy) basqarýshy dırektory Oljas Tóleýovtyń málimetinshe, ótken jyldyń sońynda Qazaqstanǵa kapıtaldyń ketýinen kelýi basym túsken. Iаǵnı, 2019 jyldyń birinshi toqsanynda Qazaqstannan 3 mıllıard AQSh dollarynyń qarjysy áketilse, ekinshi toqsanda bul aǵym barynsha tómendep, 749 mıllıon dollardy quraǵan. Al úshinshi toqsanda kapıtaldyń kelýi onyń ketýinen 1,029 mıllıard dollarǵa basym túsken. Elimizdiń korporatıvtik sektoryna
2,5 mlrd dollardyń kapıtaly kelgen. Bul qarjy korporatıvtik sektorǵa kelip otyrǵandyqtan onyń da ınvestısııalyq belsendiliktiń artýyna áseri bolýy ábden múmkin. О́ıtkeni qazirgideı naryq zamanynda aqshanyń uıyqtap jatpaıtyny túsinikti.
Al tikeleı sheteldik ınvestısııalarǵa keletin bolsaq, Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııa saıtynan 2019 jyldyń qorytyndysy boıynsha bul týraly derekti kezdestire almadyq. Degenmen 2018 jyldyń qorytyndysy týraly ázirlengen Statıstıkalyq bıýlletendegi myna bir derek nazar aýdartty: onda jan basyna shaqqandaǵy tikeleı ınvestısııanyń kólemi 2018 jyldyń qorytyndysy boıynsha Qyrǵyzstanda – 830, Belarýs Respýblıkasynda – 1378, Armenııada – 1859, Reseıde – 3400 dollardan aınalǵanda, Qazaqstanda – 8708 dollardan kelgeni kórsetilgen eken.
Sonymen qoryta aıtqanda, Qazaqstan óńirdegi jáne Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtaǵy ınvestısııalyq tartymdy el retindegi óz ornyn saqtap keledi. Álem elderinde ınvestısııalyq qarjy aǵymynyń báseńdeýine, bul jaǵdaı damýshy elder ekonomıkasyna edáýir qıyndyqtar týdyrǵandyǵyna qaramastan, Qazaqstan ótken jyldyń basynda bul jóninde qosymsha sharalar qabyldaý nátıjesinde jyldy salystyrmaly túrde aıtqanda edáýir tabyspen qorytyndylady, osynyń nátıjesinde jyl sońynda ınvestısııalyq qarjynyń kelýi men ıgerilýi edáýir deńgeıde arta tústi dep aıta alamyz. Bul jaǵdaı ústimizdegi jyly ulttyq ekonomıkamyzdyń odan ári damýyna qosymsha serpin berýi tıis.
Onyń ústine, ótken jyldyń sońynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń sheshimimen elimizdiń qarjy júıesinde birqatar qurylymdyq ózgeristerdiń júzege asqany, sonyń ishinde Prezıdentke tikeleı baǵynatyn Qarjy naryǵyn jáne qarjy uıymdaryn retteý jáne qadaǵalaý jóninde agenttik qurylǵany belgili. Bul jańalyq qarjy salasyn retteýge, ınvestısııalyq turaqtylyqtyń saqtalýyna dem beredi degen senimdemiz.