Investısııalar ıgiligi

Investısııalardyń negizgi bó­ligi, ıaǵnı 50 paıyzdan astamy – Eýro­­­pa­lyq odaq elderine tıesili, so­nyń ishinde Shveısarııa – 25,8 mlrd, Fran­sııa – 16,1 mlrd, Italııa – 8,7 mlrd, Nıderland – 90,4 mlrd, Bel­gııa – 7,6 mlrd, Germanııa 5,2 mlrd dol­­lar­dyń ınvestısııasyn ákeldi. Ame­rıka Qurama Shtattaryna tike­leı shet­eldik ınvestısııalardyń 15 paıy­zy nemese 48,4 mlrd dollary tıesili. Investısııalardyń shamamen 5 paıy­zyn Ulybrıtanııa men QHR
salǵan.

Qazaqstanda sheteldikterdiń qatysýymen 19 myń zańdy tulǵa men olardyń bólimsheleri jumys isteıdi. Bul kásiporyndardyń 35,3 paıyzy reseılikter úle­sinde, 9,5 paıyzy – túrik, 5,7 paıyzy – ózbek, 5,6 paıyzy – qytaı, 3,1 paıyzy nemis kapıtalynyń qa­tysýymen qurylǵan.

Finreview.info qarjylyq sholý agenttiginiń málimetterine qa­ra­ǵan­da, sońǵy 10 jylda ulttyq ekono­mıkaǵa salyn­ǵan she­teldik ınves­tısııalar mólsheri 250,2 mıllıard dol­lardy qu­raǵan. Demek, ınves­tı­sııanyń iri kólemi elimizge sońǵy on jylda kirgen. Atalǵan úrdis Qa­zaqstan­nyń ınvestısııalyq saıa­satynyń tıimdiligin kórse­tedi. El tarıhynda ınvestı­sııa­lardyń eń úlken mólsheri 2012 jyly bolǵan eken. Sol jyly quıylǵan tikeleı shetel­dik ınvestısııa kólemi 28,9 mıl­lıard AQSh dollaryn quraǵan. Al 2011 jyly – 26,5 mıl­lıard dollardyń, 2017 jyly 20,8 mıllıard dollardyń, 2018 jyly 24,3 mıllıard dollar­dyń ınvestısııasy quıyl­ǵan. Aıta keteıik, mundaǵy derek­ter negizinen elimizdiń statıs­tı­kalyq organynyń málimet­terimen sáıkes keledi.

Sonymen Qazaqstan táýel­siz­dik jyldarynda ınvestısııalyq turǵydan ózimiz ornalasqan óńirdegi eń tartymdy elderdiń birine aınaldy. Máselen, Ortalyq Azııanyń ba­ýyrlas ári kórshiles tórt eline kelgen ınvestısııalardyń jıyntyq kólemi bir Qazaqstanǵa kelgen ınvestısııaǵa jetpeıdi.

Degenmen, sońǵy jyldary álem boıynsha ınvestısııalar aǵyny­nyń azaıýy, ásirese damýshy elderge kelip jatqan tikeleı sheteldik ınves­tı­sııalyq qarjylardyń tómendeýi, sanksııalar soǵysynyń óris alýy bizdiń jaǵdaıymyzǵa da keri áserin tıgizbeı qalǵan joq.

О́tken jyldyń basynda Qazaqstanǵa kelip jatqan ınvestısııalar aǵymynyń tómen­degeni týraly málimetter taraǵan edi. Osyǵan oraı, Premer-Mınıstrdiń tap­syrmasymen arnaıy jumys toby qu­rylyp, onyń usynystary boıynsha ınvestısııalyq saıasatty odan ári je­tildirý baǵytynda tıisti qaýly qa­byldanǵan bolatyn. Nátıjesinde eli­­mizde ınvestorlarǵa «bir tereze» qa­ǵıdaty boıynsha qyzmet kórsetý orta­ly­ǵy jumys isteı bastady. Bul saladaǵy ju­mystardy bir izge salý úshin osyǵan deıin shetten ınvestısııalar tartý isi­men shuǵyldanyp kelgen «Kazakh Invest» aksıo­nerlik qoǵamy Astana halyq­ara­lyq qarjy ortalyǵynyń ákim­shi­li­gine senimdi basqarýǵa berildi. Jo­ba­lar­dy qalyptastyrý men súıe­mel­deý­diń bir­yńǵaı aqparattyq júıesin qurý («Jo­ba­lar fabrıkasy»), zamana­ýı sıfrly teh­nologııalardy engizý men vıza jáne kóshi-qon rejimin odan ári yryq­tan­dyrý, taǵy basqa máseleler jóninde ju­mystar júrgizildi.

Árıne, munyń barlyǵy ótken jyl­dyń basynda júzege asqan ju­mys­tar. Endi mine, elimizde iri saıası oqıǵa­lar­ǵa toly bolǵan 2019 jyldy da qory­tyn­­dylap, 2020 jyldyń, ıaǵnı on eki jyl­­dyq jyl qaıyrymynyń basy sana­latyn tyshqan jylynyń betin ashtyq. Endeshe el ekonomıkasynyń úlken demeýshi kúshine aınalǵan ınvestıs­ııa­­lar jóninde ótken jyldy qalaı qo­ry­­tyndyladyq, aıtylǵan olqylyqtar men kemshilikterden qorytyndy shyǵara aldyq pa, ınvestısııalardyń tómendeýi se­kildi qaterli qubylys eńserildi me degen suraqtardyń bas kóteretini anyq. Mundaı mańyzdy máselege jaýap berý arqyly, bir esepten alǵanda, bıylǵy jyl­dyń ekonomıkamyz úshin qalaı óte­tin­digi týraly da eptep boljam jasaýǵa bo­lar edi.

Osy suraqqa jaýap izdeý maqsa­tyn­­da áýeli elimizdiń Ulttyq ekono­mıka mınıstrligine qarasty Statıs­tı­ka komıtetiniń saıtyna kirip kórgen edik. Sonaý táýelsizdik jyl­da­rynyń basynan ár jyl boıynsha berilgen «Ne­gizgi áleýmettik-eko­no­mı­kalyq kór­set­kishterdiń serpini» bóli­ginde Qa­zaqstannyń ulttyq ekono­mı­ka­syn­daǵy negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısııa­lar kólemi 2018 jyly 32 mıl­lıard 430,3 mıllıon dollardy, al 2019 jyly 32 mıllıard 778,5 mıllıon dollardy quraǵany keltirilipti. Al tikeleı sheteldik ınvestısııalar boıyn­sha 2018-2019 jyldardyń derekteri ja­zyl­maǵan eken.

Sonan keıin Qazaqstan múshe bolyp tabylatyn Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtyń jumysshy organy – Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııanyń saıtyna kirdik. Mundaǵy derekter negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısııalar ja­ıynda eken. Osy boıynsha aıtsaq, 2019 jyldyń qańtar-qyrkúıek aılaryn­da Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq bo­ıynsha 209,5 mıllıard dollardyń ın­vestısııasy ıgerilgen. Bul 2018 jyl­dyń osy merzimindegi kórset­kish­ten qol­da­nystaǵy baǵa boıynsha 1,9 paıyzǵa jo­ǵa­ry.

Sonyń ishinde Armenııa 2019 jyldyń qańtar-qyrkúıek aılarynda 523 mıllıon dollardyń (2018 jyldyń qańtar-qyr­kúıek aılarymen salystyrǵanda 104,4 paıyz), Qyrǵyzstan – 1 mıllıard 290,2 mıllıon dollardyń (105,5 paıyz), Belarýs – 9 mıllıard 080,9 mıllıon dollardyń (104,3 paıyz), Qazaqstan – 22 mıllıard 492,6 mıllıon dollardyń (109,7 paıyz), Reseı Federasııasy –176 mıllıard 098,1 mıllıon dollardyń (100,7 paıyz) ınvestısııalaryn ıgergen.

Kórip otyrǵanymyzdaı, odaq qura­myn­daǵy bes eldiń ishinde bárinen de Qaza­qstan ıgergen ınvestısııalardyń ósim qarqyny joǵary. Ol 2019 jyl­dyń qańtar-qyrkúıek aılarynda 2018 jyl­dyń osy merzimindegi kór­set­kish­ten 9,7 paıyzǵa asyp túsip otyr. Munyń ózi 2019 jyl basyndaǵy jaǵ­daı­men salystyrǵanda sońǵy aılarda ınvestısııalardyń kelý qarqyny art­qa­nyn, jaǵdaıdyń túzelgenin bildirse kerek.

Onyń ústine, joǵarydaǵy kór­set­­kishter 2019 jyldyń qańtar-qyr­kú­ı­ek aılarynda odaq boıynsha ıge­ril­­gen 209,5 mıllıard dollar ınves­tıs­ııanyń 84,1 paıyzy – Reseıge, 10,7 pa­ıyzy – Qazaqstanǵa, 4,3 paıyzy – Belarýs Respýblıkasyna, 0,6 paıyzy – Qyrǵyz Respýblıkasyna, 0,3 paıyzy – Armenııaǵa tıesili ekenin bildiredi. Negi­zinde Reseı ekonomıkasynyń kólemi biz­den on ese úlken. Tabıǵat baılyǵy, sonyń ishinde kómirsýtegi qorlary mol, óńdeý ónerkásibi de jaqsy damyǵan. Soǵan qaraǵanda bul eldiń ıgergen ın­ves­tısııalarynyń kólemi de bizden ke­minde on ese artyq bolsa kerek-ti. Biraq joǵarydaǵy faktiler qazirgi jaǵdaıdyń olaı emestigin, Reseı ıgergen ın­vestısııalardyń kólemi 7,8 ese ǵana artyq ekenin kórsetip otyr. Munyń ózi Qa­zaqstannyń odaqtas elder arasynda ınvestısııalyq turǵydan áli de myǵym ekenin bildiredi. Mine, osy iske Qazaqstandaǵy qurylys isiniń jan­dan­ýy­nyń áseri bar ekenin aıta ketsek, artyq bolmas.

Biz joǵaryda elimizdiń Ulttyq ekonomıka mınıstrligine qarasty Statıstıka komıtetiniń «Negizgi áleýmettik-eko­no­mıkalyq kórsetkishterdiń serpini» bóli­ginde kórsetken málimeti boıynsha Qazaq­stan­nyń ulttyq ekonomıkasyndaǵy negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısııalar kólemi 2019 jyly 32 mıllıard 778,5 mıllıon dollardy quraǵanyn kel­tirdik. Al Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıs­sııa­nyń deregi ótken jyldyń 9 aıynda (qańtar-qyrkúıek aılary) Qazaqstanda negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısııalar kólemi 22 mıllıard 492,6 mıllıon dollar bolǵanyn kórsetip otyr. Sonda sońǵy úsh aıdyń ishinde elimizde 10 mıllıard dollardyń ınvestısııasy ıgerilgeni baıqalady. Bálkim, bul ras ta shyǵar. О́ıtkeni elimizdegi Teńiz kenishi sekildi iri joba keńeıtilý ústinde. She­teldikterdiń qatysýymen júzege asyp jatqan basqa da úlken jobalar bar­shylyq. Osyǵan qaraǵanda ótken jyl­dyń sońǵy toqsanynda elimizdegi ınves­tı­sııalyq belsendilik deńgeıi edáýir dáre­jede arta túsken bolýy kerek.

Onyń ústine, AERC (Qoldanbaly eko­nomıkany zertteýler ortalyǵy) bas­qa­rýshy dırektory Oljas Tóleýov­tyń málimetinshe, ótken jyldyń sońynda Qazaq­stanǵa kapıtaldyń ketýinen kelýi basym túsken. Iаǵnı, 2019 jyldyń birinshi toqsanynda Qazaqstannan 3 mıl­lıard AQSh dollarynyń qarjysy áke­tilse, ekinshi toqsanda bul aǵym ba­rynsha tómendep, 749 mıllıon dollar­dy quraǵan. Al úshinshi toqsanda ka­pı­taldyń kelýi onyń ketýinen 1,029 mıl­lıard dollarǵa basym túsken. Elimizdiń korporatıvtik sektory­na
2,5 mlrd dollardyń kapıtaly kelgen. Bul qarjy korporatıvtik sektorǵa kelip otyr­ǵandyqtan onyń da ınvestısııalyq belsendiliktiń artýyna áseri bolýy ábden múmkin. О́ıtkeni qazirgideı naryq zamanynda aqshanyń uıyqtap jatpaıtyny túsinikti.

Al tikeleı sheteldik ınvestısııalarǵa ke­le­tin bolsaq, Eýrazııalyq ekono­­mı­kalyq komıssııa saıtynan 2019 jyl­­dyń qorytyndysy boıynsha bul týraly derekti kezdestire almadyq. De­gen­­men 2018 jyldyń qorytyndysy tý­raly ázirlengen Statıstıkalyq bıýl­le­ten­de­gi myna bir derek nazar aýdartty: onda jan basyna shaqqandaǵy tikeleı ın­vestısııanyń kólemi 2018 jyldyń qory­tyndysy boıynsha Qyrǵyzstanda – 830, Belarýs Respýblıkasynda – 1378, Armenııada – 1859, Reseıde – 3400 dollardan aınalǵanda, Qazaqstanda – 8708 dollardan kelgeni kórsetilgen eken.

Sonymen qoryta aıtqanda, Qazaq­st­an óńirdegi jáne Eýrazııalyq ekono­mı­kalyq odaqtaǵy ınvestısııalyq tartymdy el retindegi óz ornyn saqtap keledi. Álem elderinde ınvestısııalyq qar­jy aǵymynyń báseńdeýine, bul jaǵdaı damýshy elder ekonomıkasyna edáýir qıyndyqtar týdyrǵandyǵyna qaramastan, Qazaqstan ótken jyldyń basynda bul jóninde qosymsha shara­lar qabyldaý nátıjesinde jyldy salys­tyr­­maly túrde aıtqanda edáýir tabyspen qo­rytyndylady, osy­nyń nátıjesinde jyl sońynda ınves­tı­sııa­lyq qarjynyń kelýi men ıgerilýi edáýir deń­­geıde arta tústi dep aıta alamyz. Bul jaǵ­daı ústimizdegi jyly ulttyq eko­no­mı­ka­myzdyń odan ári damýyna qo­sym­sha ser­pin berýi tıis.

Onyń ústine, ótken jyldyń sońynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń sheshimimen elimizdiń qarjy júıesinde birqatar qurylymdyq ózge­ris­terdiń júzege asqany, sonyń ishinde Pre­zıdentke tikeleı baǵynatyn Qarjy naryǵyn jáne qarjy uıymdaryn retteý jáne qadaǵalaý jóninde agenttik qurylǵany belgili. Bul jańalyq qarjy sala­syn retteýge, ınvestısııalyq turaq­ty­lyqtyń saqtalýyna dem beredi degen senimdemiz.