Diril men dúril 

 Belgili jýrnalıst Aqaıdar Ysymov alpystan asyp ekinshi nekeli áıelinen uldy bolyp, qýanyshyn ózi týǵan aýyly – Telikólde atap ótedi. Bul jıynǵa negizinen ınstıtýtta birge oqyǵan jaqyn dostary, syılas jora-joldastary qatysady. Kóńildi dastarhan basynda belgili telejýrnalıst Tileýqabyl Myńjasarov daýsyn myń qubylta dirildetip, ártistik mánermen jurttyń ishek-silesin qatyryp otyrsa kerek. Kópshilikpen birge jadyrap otyrǵan Saýytbek te ázildi ary qaraı jalǵastyryp: «Degende jasy alpystan asqan kisiniń dirilden aýlaq bolǵany jón. Ásirese, sen... Aqaıdar baıqa!», deıdi astarlaı sóılep. Sol kezde Aqań saspastan: «Á, myna qyzyqtyń bári – sol diril men dúrildiń arqasy shyǵar...» depti.

Emge tappaısyń

 Keńes odaǵy kezinde, sonaý jetpisinshi jyldardyń bas kezi bolsa kerek, ssenarıin jas talant jazýshy Dýlat Isabekov jazǵan «Gaýhartas» fılmi túsirilip, Máskeýge bekitýge «Goskınonyń» bastyǵy Qaltaı Muqamedjanov alyp barady. Talqylaýdan soń odaqtyq komıssııa fılmdi negizinen ekranǵa jiberýge kelisedi de, ıdeologııa jaǵynan bir eskertpe jasaıdy. «Bári jaqsy, degende fılmde orys ultynyń birde bir ókili joq eken», deıdi. Qashanda qaljyńy daıyn Qaltaı aǵamyz sonda: «Sıyr baǵatyn, shoshqa baǵatyn orystar Qazaqstanda bar, al qoı baǵatyn bir orysty emge tappadyq» – dep ázilge súıengen ýáj aıtyp tapqyrlyq tanytqan eken.

Nurmahan ELTAI,

Qyzylorda oblysy

 Saýatsyz pendeniń sıqy

Sol saýatsyz pende,

Qumar bolyp shenge –

О́sektep júrip ózgeni,

О́sip ketti demde...

Bastyqtyń qabaǵyn «baqty»,

Jaǵympazdanyp jaqty...

Beretinin berip,

О́zgeni syrtynan «satty...».

О́sekshil, ozbyr, ósýdiń,

Osylaı amalyn tapty.

Búginde ózi bolǵandaı,

Tórt jaǵy túgel tolǵandaı,

Keýdesin kerip kósemsip,

Sóıleıdi sol sormańdaı...

Ǵasyr pendesi

Keremet kútim,

Kıimi bútin.

Sýsyny – sharap,

Tamaǵy – tútin.

Qymbat nebir,

Kóligi temir.

Qulqyny qurdym,

Qurysyn-aı, jebir...

Aıtpaıyn atap,

Armany – ataq...

Oıpyrmaı, oıy –

Mansap pen madaq.

Tilin tósep,

Aıtatyny – ósek:

Báseke...

Kúndeý...

Bir kúngi «tósek»...

Jat oǵan tanys,

«Jyr-áni» – tabys...

Qarpyp qalý,

Bolsa eger «shans»...

Kásibin «neke»-lep,

Káttany «kóke»-lep...

Keı jerde «prıamoı»,

Ketedi «tótelep»...

Bundaılar jalpy,

Burynnan qalpy –

О́zinen zorǵa,

Jaǵyný salty...

Qazybek ÁShIRBEKULY

 QYZYLORDA

Tikenek sóz

Tapanshańyz bolsa – bank tonaı alasyz. Al bankińiz bolsa – onda búkil eldi tonaısyz...

***

Eger arystanmen birge asharshylyqqa tap kelseń – arystan senen keıin óletini anyq.

***

Syılyqtyń myqtysy – aqsha, óıtkeni ol mende bar dep eshkim aıta qoımaıdy.

***

Eger armııa men polısııanyń aılyǵyn bir mezgilde birden úsh esege ósire qoısa, onda bılik halyqtan qorqyp otyr degen sóz.

***

Jer betinde bári jaqsy bolsa bala týylǵanda jan ushyra shyryldap dúnıege kelmes edi.

Táltirek

El aýzynda mynadaı bir támsil bar. Táńirim adamzatty, jan-janýarlardy jarat­qannan keıin olarǵa qansha jas beri­letinin perishtege naqtylap túsindiripti. Perishte bárine belgilengen jasyn úlestirip, qandaı jaǵdaıda ómir súretinin baıandapty.

Eń birinshi adamǵa burylyp:

– Saǵan 35 jas beriledi. О́miriń mándi de maǵynaly da bolady. Myna jalpaq álemge ústemdigińdi júrgizesiń. Jerdiń ústindegi, astyndaǵy baılyqtyń bári sen úshin. Biraq ony beıbereket shashyp-tókpeı, ysyrap qylmaı, ashqaraqtanbaı, ashkózdenbeı, qııanatshyl, qatygez, qaıy­rymsyz, páleqor, esersoq, maqtanshaq bolmaı qajetińe jarata ber.

– Osynshama baılyqty meniń men­shigime bergenińizge rahmet. Biraq 35 jyl óte qysqa merzim, – depti adam.

Esekke 45 jas beripti.

– О́mirde beınetiń kóp bolady. Aýyr-aýyr jumystarǵa jegilesiń. Eńbegińmen tapqanyń ózińe buıyra bermeıdi.

– 45 jyl ómir súrsem, kórgenim ylǵı beınet bolsa, uzaq jastyń keregi ne? 20 jasty alyp tasta, – dep esek burtıypty.

Adam esek almaǵan 20 jasty surap alypty.

Itke 40 jas buıyrypty.

– Úıiń bolmaıdy, kúıiń bolmaıdy. Ne bolsa sony talǵajaý etip, buratylyp ómir súresiń. Kúndiz de, túnde de ár nársege úrip, adamǵa qyzmet etesiń. Aıtaqtasa áýpildep úresiń, «ká, ká» dese adamnyń qasynda erkelep júresiń, – deıdi.

It 20 jas artyq dep bas tartypty. Ony da adam surap alypty.

Perishte maımylǵa burylyp:

– Saǵan da 40 jas berildi. Aǵashtan- aǵashqa, butaqtan-butaqqa sekirip, ja­pyraq jep kekirip júresiń. Tirligińniń bári saıqymazaq, kóringenge kúlki bola­syń. Yrjyńdap kúle beresiń, jaǵympaz, jaramsaq bolyp júre beresiń, – deıdi.

– Ondaı súreńsiz ómirde uzaq jasaý­dyń maǵan keregi joq. 20 jasty alyp tastańyz...

Maımyl almaǵan jasty adam taǵy da ótinip surap alypty. Pendeniń 35 jasqa kelgenshe kóp oılanbaı ómir súrip, odan keıin esekteı beınet kórip, ıtshelep tirshilik keship, qartaıǵanda aljyp maımylǵa uqsap, árkimge kúlki bolatyny sodan qalypty.

Osy támsil ómirge kelgeli qanshama myń­jyldyq ótti deseńizshi? Zaman ózgerdi, zań ózgerdi, qoǵam ózgerdi, jahandaný júrip jatyr. Soǵan baılanysty ma, kim bilsin, keıbir pendeler haıýanattardan surap alǵan jasyn retsiz aralastyryp paıdalana beretin bolypty. Keıbir jaǵympaz, jaramsaq, maqtanshaqtar ózine berilgen jastan keıin, birden maı­myl­dyń jasyn paıdalanǵandy durys kóredi eken. Qyzmeti, sheni joǵary adam­dar­ǵa jaramsaqtanyp, oń jaǵynan bir, sol jaǵynan bir shyǵyp máımóńkelep, ótirik yrjıyp, qýlyǵyn asyryp, ishki­ esebin túgendeýdi birden bastap jiber­gen. Bireýlerdi qýlyǵymen qýyryp, sum­dyǵymen sýarady. Qyzyl ókimettiń tu­syn­da «biz maımyldan jaraldyq» dep aıǵaılaǵanyn estidik. Biraq «maımyl ata­sy­nyń» shejiresin aqyr-taqyryna deıin taratyp aıtyp bere alǵan joq.

Al ıt jasy ımeńdep kirip kelgende sholaq belsendiler ulyp-ulyp jiberip, Alash kósemderin, azamattaryn ortaǵa alyp, «bular halyq jaýy, halyq jaýy» dep birneshe jyl sháýildepti. Olar úrgennen tyıylǵan joq. Áli abalap júr.

Nege osy halyq maqal-mátelderinde, er­tegilerde, támsilde ıt týraly kóbirek aıty­lady? «Áı, ıt ómir-aı» dep kúr­singenderine qaraǵanda, ıttik jasaı salý op-ońaı bolsa kerek? Jańa týǵan shaqalaq kezimizde bizge ıtjeıdeni nege kıgizdi eken? It bolyp úrip júrsin demegen bolar? Nesibesi ıttiki sııaqty mol bol­syn degen shyǵar? Ári qaraı nesin aı­tamyz? О́zderińiz bilesizder ǵoı. Dál qazir esekten surap alǵan jasty esh­kim paıdalanǵysy kelmeıdi. Esek­tiń basqa birdeńelerin paıdalanyp júr­gender az da bolsa bar. Máselen, mıyn, daýsyn, qyrsyqtyǵyn, aramdyǵyn kádege jaratatyndar tabylady. Meniń qur­dasym káp-kádimgideı bastyq. Oǵan jıi baryp turamyn. Barǵan kezimizde qarama­ǵyn­daǵy­larǵa aqyrady da jatady. Bir emes birneshe ret kórdim.

Birde:

– Áı, qurdas, ákeń esek  jasyn paıda­lan­ǵanda sen ómirge kelgen bolýyń kerek, – dedim.

– Neni ottap tursyń, – dedi tóbe shashy tikireıip.

– Qaramaǵyńdaǵylarǵa bastyqpyn dep aqyra beresiń, aqyra beresiń. Demek, ákeń esek jasyn paıdalanǵan kezde seni taptyrǵan, uqtyń ba? – dedim.

Halyq aýzyndaǵy támsil esine tústi-aý deımin, óńi jylyndy. Ol páleniń ishi bir nárseni sezedi.

Júnis QOQYShULY

Almaty oblysy

«Qaltalylar» týraly qaǵytpa

Eki myqty esep-qısap júr­gizip otyrady. Bir kezde bireýi kómekshisinen:

– Osy mıllıonda alty nól jazylmaýshy ma edi? – deıdi.

– Dáp ózi.

– Iаǵnı, eki mıllıon on eki nólmen jazylady, – dep esepke túzetý jasapty...

*  *  *

«Qaltalylar» áńgimelesip otyr.

– Unjyrǵań túsip ketipti ǵoı!? Jaǵdaıyń qıyn-aý deımin?

– Kúnkóris nasharlady! Qaltam qaǵylyp barady, sońǵy júz mıllıon ǵana qaldy...

*  *  *

Baıshykeshtiń áıeli shetelge ketip bara jatqan kúıeýine:

– Qytaıda urlyq jasap qoıma, ol úshin onda atyp tas­taıdy, – dep eskertpe jasaıdy.

– Janym, qamkóńilińe, janashyrlyǵyńa rahmet.

– Olar saǵan shyǵyndaǵan oqtyń qunyn on ese etip eń jaqynynan óndirip alady eken...

Múıisti júrgizetin

Berik SADYR