Jaqsyny kórý, júzi jyly, sózi túzý adammen tildesýdiń ózi bir ǵanıbet. Shıpajaıǵa barǵanda, emnen keıin top-top bolyp júrgenderdiń arasynan ıman júzdi bireý jyly ushyrasa, tildesýge umtylatyn ejelgi ádetim bar. Bul jýrnalıster qaýymynyń tabıǵatyna bitken ózindik bir ereksheligi bolsa kerek. О́tken jyly Saryaǵashqa tynyǵýǵa barǵanda eńsesi bıik, jetpisten asqan kisi keıde jaıaýlatyp júredi, keıde esikpen tórdeı aq «djıptiń» tizginin qolynda ustaıdy. «E, myqtynyń biri boldy ǵoı!» – dedim ishteı. Biraq jaıaý júrse de, kólikpen kele jatsa da sálemdesý ısharasynan jańylmaı, basyn ızep, kisiligin kórsetip júredi. Surastyra kelsem «Aq-Tilek» degen shıpajaıdyń qojaıyny eken. Iri mekemeniń iri bastyǵy jan tynyshtyǵyn ádemi oılastyrǵan boldy ǵoı dedik ishteı, pendelikke salyp.

Aqyry dıdarlasýdyń sáti tústi. Sóılestik. Alpaýyt mekeme basqarǵan iri bastyq bolmapty. Aýdan kóleminde qyzmet jasapty. «Eki jyldan keıin 80-ge kelemin», dedi. Boıy bıik. Sózi shıraq. Oı baılamy tereń, laısyz. «Eki anany tel emgen «tentek» edim», dep jyly jymıdy da: «Anaý, qojyr-qojyr tóbeniń etegindegi shıpajaıdyń ıesimin. Onyń jurtqa qyzmet etip jatqanyna úsh jylǵa taıady», degendi sóz arasyna qosyp qoıdy.
Oı bólisý ústinde ańǵarǵanymyz, arǵy zatynda tektilik bary birden kórinip turdy. Kisiligi basym, izetti. Aty-jóni – Tilek Myńjasarov bolyp shyqty. «Asyl ájem Ultaıdyń aıtýyna qaraǵanda 1942 jyly, surapyl soǵys shańdatyp jatqanda, jaz maýsymynda ómir esigin ashyppyn. Ákem maıdanǵa attanǵanda – alty aılyq sharana – ana qursaǵynda qalypty. Ketip bara jatyp, «Ultýar aman bosansa, atyn Tilektes qoıyńyzdar!» depti. Ájem men anamnyń janarlary jasqa tolyp artynda qalǵan. Ákem álgi tilegin maıdanǵa bara jatyp, jol boıy elge jazǵan hatynda taǵy qaıtalapty. Ondaǵy oıy amandyqpen oralýǵa tilektes bolsyn degen shyǵar. Ol kezde asyl ájem 65 jasta bolsa, aıaýly anam osy kúni qyz jasy dep júrgen 24-tegi ýyzdaı kelinshek eken», dep bir tynystap aldy da ákesiniń 11 aǵaıyndy: 10 ul, 1 qyz ekenin aıtyp, 9 ul erte o dúnıelik bolǵanyn, bir ul, bir qyz sarqytqa qalǵanyn alǵa tartty. On segizge kelgende qyz da máńgilikke bet túzepti.
«Jalǵyz balany jetelep júrip endi jettim be degende, ájemniń ulyn, anamnyń serigin 1941 jyly bastalǵan soǵysqa áketipti. Sheshem: «Ákeń maıdanǵa attanǵanda sen de búıirimdi búlkildetkensiń», – deıtin. Onyń ras, ótirigin qaıdam. Jaryq dúnıege men kelgen soń ákemniń sózin eki etpeı ájem: «Nemeremniń aty – Tilektes! Myńjasarymnyń oralýyna tilektes bolady, qulynym!» depti aǵynan jarylyp. Ájem týý týraly kýáligimdi áne-mine dep júrip bir jylǵa keshiktirip alypty. Ondaǵy oıy «Bul da erteń áskerge barady bireýden taıaq jep qala ma, qarý asynǵanda tizesi dirildep júre me, bir jylǵa bolsa da eseıgeni durys qoı», degen-aý shamasy. «Aýzy kúıgen úrip ishedi», dep ájeń seniń basyńnan qus ushyrmaı ótti myna jalǵannan óbektep júrip, deıtin anam».
Osy sát ol basyn tómen salyp edi, tip-tik qos jaýyryny eńkish tartyp, dıdary áldeneshe ózgerip, mańdaıdaǵy ájim izderi taý saǵasynyń soqpaǵyndaı elestep ketti.
«Qazir ertegi sekildi estiler. Soǵys kezinde júrekti bir úzim qara nan jalǵap, bir jutym sý shóldi basqan. Anam maqta egip, maqta tergen. Aýyr beınetine 1-1,5 kılo bıdaı tıetin bolǵan. Sony talǵajaý etippiz. Ol kezde jumystyń barlyǵy derlik qolmen atqarylatyn. E, qaraǵym, er adamdar maıdanda, áıelder tylda erlik kórsetti. Bulyńǵyrlaý eske túsedi. Ol kezdiń áıelderi shetinen qaıratty, qarýly bolatyn. Tań qylań bere maqtalyqqa ketedi, túnniń bir ýaǵynda keledi. Sodan da shyǵar, men anamdy kóp kóre bermeıtinmin. Ájemniń qoltyǵynda júrippin. Myna bir oqıǵany estigende qý janymdy osy kúnge deıin qoıarǵa jer tappaı, qınalatynym bar. Ol tusta maqta tergende qaýashaqta qalyp qoımady ma dep baqylaıtyndar kóp bolypty. Bir joly sondaı teksergish sholaq belsendi anama: «Maqtanyń qaýashaǵynda maqta qalyp qoıǵan, sen halyq jaýysyń dep, sheshemdi atyn atamaı-aq qoıaıyn, bir brıgadır basyna qamshy úıirip, jaýyrynyna aıamaı siltepti. «О́rim izi bileý-bileý bolyp qaldy», dep keıin esine tússe anam óksigin basa almaı «Myńjasar bolsa, mańymnan júrer me edi ondaılar», – deıtin. О́z qolym óz aýzyma jetkende álgi brıgadırdi izdesem, ómirden ótip ketipti. Kim bilsin, zaman solaı boldy ma, álde Abaı aıtqan zamanǵa kúılegenderdiń kúıki tirligi qamshy siltetti me, o jaǵyn tap basyp aıta almaımyn», degen qarııa oıǵa shomyp biraz únsiz qaldy.
Tilek Myńjasaruly ájesi men anasyn eske alǵanda qatty tolqyp: «Qos báıteregimniń qadirine jettim be, jetpedim be?!» deı beredi. Olardyń talaı oırandy kórgenin, ásirese myń jasar ma eken degen arman úmitin úkilep, balasynyń atyn Myńjasar qoıyp, sonyń erteńi úshin bar ómirin arnaǵan, bar qıyndyqqa tózgen ájesin eske alǵanda janary jasaýrap kete beredi. Keıýana 94 jasqa kelgenge deıin Myńjasarynan úmitin úzbeı, tipti «Myńjasarǵa baram», dep poıyzǵa otyryp, biraz jerdi sharlap qaıtqanyn da eske túsirdi. «Ol tiri, keledi dep duǵa da baǵyshtatpady. Soǵys kezinde oıdan shyǵardy ma eken, álde shyn ba ájem: «Ultýar, túnde tús kórdim, úsh salt atty keldi úıge, arasynda Myńjasar da bar, bir dastarqannan dám tattyq. Ol tiri, oralady, úmitińdi úzbe!» deıdi eken anam ekeýmizge kezek qarap. Sol sózin ájem men qataıyp kele jatqanda da, ylǵı aıtyp otyratyn. Qulaǵyma ábden sińgendikten be, ákem tiri degenge ılanyp, kópke deıin úmitimdi úzbedim. Sóıtsem ájem bir jaǵy kelininiń kóńilin aýlaý úshin, ekinshiden tórkinine ketip qala ma dep qaýiptengendikten aıtatyn bolsa kerek. Onyń ústine naǵashymda da ul bala bolmapty. Eki atanyń úmit etkeni men ǵana bolyppyn. Degenim bolmaı jylasam naǵashy atam qosa jylaıtyny áli esimde. Olar qandaı meıirimdi jandar edi deımin osy kúni. Amal ne, ákem maıdannan oralmady. Ájem ekeýmizdiń kópten kútken qýanyshymyz aqtalmady.
Ájem 96 jasynda baqılyq boldy. 94 jasynda mal atap soıyp, as bergizdi. Quran oqytty. Qushaǵyna qysyp maýqyn basatyn kıimin bar zamandastaryna taratty. Sol kúni kóńili bosamaǵan bir adam qalmaǵan shyǵar. Uldy kútýdiń qıyndyǵyn men de sol joly anyq túsindim. Osy kúni balalaryma ótkenniń qıly ótkelderin aıtyp otyramyn. Sabaq alyńdar deımin. Qıyn kezde sanatqa qosylý ońaı emes degen sózimdi uqqan janǵa jalyqpaı aıtamyn», dep Tilek aqsaqal tolqydy.
Mektepke barǵanda Tilektes atty eki balany muǵalim bir partaǵa otyrǵyzypty. Biri – ul, ekinshisi – qyz bala. Qyzdyń ata-anasy da maıdandaǵy azamattar aman kelsin degen tilekpen Tilektes qoıǵany belgili. Balańdaý kezde tilektester ony bile qoımaǵan. О́se kele qurbylary túrli áńgime aıta bastaǵanda, ol ájesinen atyn Tilek dep ataýdy surapty. Mektepke jetelep baryp, jetelep qaıtyp júrgende túptiń túbi osy aldymyzdan shyǵady-aý degen ájesi oǵan qarsy bola qoımapty. Tıisti oryndarǵa júgirip júrip, barlyq qujatty ózgertip, Tilek Myńjasarov degen kýálikti qolyna ustatypty.
«Aýyldaǵy 4 jyldyq mektepti aıaqtaǵan soń 15 shaqyrym jerdegi orta bilim beretin mektepke bir qarańǵy, bir jaryqta esekpen qatynap oqydyq. Bir oqıǵa esimnen ketpeıdi. Búkil aýyl bir kúni kózderi bulaýdaı bolyp jylap júrdi. «Qaıtip kún kóremiz?» dep óksıdi shetinen. Biz balalar aýyldyń aman-esen ekenin kórip júrmiz. Úı basy tynyshtyq. Sóıtsek, ólgen Stalın eken. Onyń kim bolǵanyn keıin bildik qoı», deıdi Tilek qarııa.
Soǵys zardaby birte-birte seıilip, el eńse tikteı bastaǵanda Tilek Myńjasaruly mektep bitirip, eki anaǵa qalaı qolǵanat bolsam eken dep, ár tarapqa kóz salady. Ájesi óz ulynyń maıdannan aman keletinine áli senimdi. «Biz selbesip kún kóremiz. Ákeń kelgenshe orta bilim al», dep ájesi Shymkent qalasyndaǵy ólkelik Tutynýshylar odaǵynyń kooperatıv tehnıkýmyna baǵyt beredi. Anasy ájesi aıtsa zań dep uǵady. Tehnıkýmdy bitirgennen keıin áskerge attanady. Baký qalasynda boryshyn óteıdi. Ájesi bul kezde: «Eki ulym da áskerde júr», – deıtin kórinedi. Keıýana óz seniminen bir aýytqymaǵan, oǵan eshkimniń shák keltirýine jol da bermegen. Tilek áskerden kelip, qyzmetke ornalasypty. Soǵys balasy shymyr keletini belgili. Biraz mekemede esepshi, bas esepshi bolady. Úı tirligindegi qara jumysty da, keńsedegi qalam jumysyn da minsiz atqarady. Qııadan jol taýyp, uıada qanatyn qataıtqan ony aýdan kólemindegi beldi qyzmetterge shaqyrsa, Ultaı ájesi, kóz aldymda júrsin degen nıetpen: «Aýyldan alystap, elden qol úzip qalasyń», dep jibere qoımaıdy. Keıin ómir aǵysy ol kisiniń de sheńberdegi oıyn buzyp, órisin keńeıtkende nemeresiniń aldynan shyqpaı, sáttilik tilepti.
Ol jıyrma jyldan asa ýaqytyn maqta sharýashylyǵyna, ony órkendetýdiń esep-qısabyna arnapty. Bolattaı berik dep ılanǵan Odaq qırap, elimiz azattyǵyn alǵan tusta halyqtyń daǵdaryp qalǵany belgili. «Maqtamen maqtanyp otyrǵan jurt es tappaı eseńgiredi me, qalaǵa aǵyldy. Soǵys tusy emis-emis esimde, odan keıingi tirlik kóz aldymda. Eki anamnyń sol ýaqyttaǵy jasymaǵan jigeri meni qanattandyrdy. Osy dalada babalarym ósti, óndi, men sol jolda qalam dep bekindim. Maǵjan degen aqynnyń: «Adamzattyń bári – eńbekshi, bári – qul» degen óleńi oıymnan ketpeıtin. Maǵynasy tereń bes sóz belimdi bekem býǵyzdy. Balalar qatty qaıyrymǵa kele qoımaǵan kez. Kindik elden ketpeıin dedim. Úlesime tıgen 30 gektar jerdi iske jarattym. Qat bolyp turǵan, maqta tuqymyn óndiretin «Qarasha» shaǵyn sharýashylyǵyn qurdym. Iesiz qalǵan jerlerdi alyp, úlesimdegi jer kólemin 130 gektarǵa jetkizip, maqta ektim. Tuqym sharýashylyǵym da, maqta óndirý de ilgeri jyljydy. Suranys artty, tapsyrys kóbeıdi. Bos júrgen júzdeı adamǵa jumys tabyldy. Olardyń úıi joqtaryna jer berip, aılyǵyńnan azdap tólep otyrasyń dep, qurylys materıaldarymen qamtamasyz ettim. Shetinen olar úı turǵyzyp jatty. Maly joqqa mal berip, ónimin paıdalan dedim. Osylaısha jasaǵan tirlik ósýimizge, ónýimizge septigin tıgizdi. Qarjy molaıdy», degen Tilek Myńjasaruly óziniń soǵysqa qatysqandarǵa, tyl eńbekkerlerine erekshe iltıpatpen qaraıtynyn, óziniń tirligine tııanaq bolǵan qos anasy ekenin, odan keıin bir jyly Saryaǵash shıpajaıynda ult batyry Baýyrjan Momyshulymen birge demalyp, sol az kúnde alǵan tálimi «qarý» bolǵanyn alǵa tartady. «Batyr bir tóbe, qalǵandarymyz bir tóbe edik. Qarapaıym jurt batyrdy tóńirektep júredi. Sóz estip qalamyz ba deı me, shirengender aýlaǵyraq ketedi. Bet-bedelińe qaramaıdy eken, qaǵyp tastaıdy. Ádildik pen shyndyq dese, ony kótere aıtady, ótirikke óre turady. Men tez tabysyp kettim. Ájem týraly áńgimem qatty unady. Bir joly: «Jeńisti biz emes, sol analar ákeldi. Ardaqtaı aldyń ba ájeńdi?», dep gúr ete tústi. Únim óship qaldy. «Olar jankeshti eńbek etpegende bitip edik. Osy kúngiler kók jalqaý, syrǵaq. Tek sóıleı beredi. Sen analaryń sekildi eńbek ete bilesiń be, álde odan salsa, budan ozyp júrgen bireýsiń be?», dedi. Úndemedim, biraq men úshin batyrdyń osy aıtqany aldymdaǵy týra jolǵa aınaldy», dep ol zerdesiniń barlyǵyn tanytty.
Ákeden ana qursaǵynda qalǵan Tilek Myńjasaruly atasy, ákesi, ózi – úsh jalǵyzdan ush ul, eki qyz, olardan jıyrma nemere, on shóbere baryn, munyń bári analarynyń qýat-kúshi, jiger-qaıratymen jalǵasqanyn aıtyp, qazaqtyń búgingi kúnine shúkirlik etip, keleshegine kemeldik tileıdi. «80-ge bet alǵan soǵys balasy budan ózge ne aıtady», degendi de sóz ortasyna qosyp qoıdy.
Tilek Myńjasarulynyń etken eńbegi eleýsiz emes kórindi. Ony suraǵanymyzda: «Men eńbegimdi puldaǵan adam emespin. Qurmet kórsetip jatady. Tıisti mekemeler 2018 jyldyń úzdik shıpajaıy degen ataq beripti. Rahmet! Biraq sony baryp ala qoımadym. Sebebi, men sııaqty qyzmet etip jatqandar az emes qoı. Artyq maqtan, artyq ataq aýyr júk sekildi kórinedi. Meniń keıinge qaldyrǵan bar jetistigim: urpaǵym, odan keıingi tabysym qıyn kezeńde qıraǵan sharýany oń jolǵa salyp, júzge taıaý adamdy jumyspen qamtyǵanym. Densaýlyǵyna shıpa izdegender demalsyn dep «Aq-Tilek» mekemesiniń jumysyn jolǵa qoıǵanym. Endigi bar aıtary tilegim, osyny keıingiler uǵynyp, urpaǵym jalǵastyryp, ultyna qyzmet etse – arman-maqsatyma jetkenim bolar edi. Analarymnyń úmitin aqtap, adal isimmen artyma jaqsy sóz qaldyrsam bolǵany», dep seksenniń seńgirine aıaq basyp qalǵan Tilek Myńjasaruly áńgimeni túıindegende, Abaıdyń: «Adamshylyqtyń qaryzy úshin eńbek qylsań, Allanyń súıgen qulynyń biri bolasyń» degen sózi kókeıde kúmbirlep sala berdi.
Súleımen MÁMET,
jýrnalıst
Aımaqtar • Búgin, 16:18
Jambyl oblysy Jýaly aýdanyna jańa ákim taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 16:02
Shymkentte kúnniń ystyǵynan kólik órtendi
Oqıǵa • Búgin, 15:53
Qazaqstanda qus eti qymbattady
Qoǵam • Búgin, 15:43
UBT: 267 oqýshy test tapsyrý múmkindiginen aıyryldy
Bilim • Búgin, 15:37
Túrkistan oblysy turǵynynyń aýlasynan 30 túp sora tabyldy
Aımaqtar • Búgin, 15:28
Elordada «Nartaı» fılminiń tegin kórsetilimi ótti
О́ner • Búgin, 15:18
Qazaqstan krıptoaktıvterdi shyǵarý boıynsha álemde ekinshi orynda tur
Qazaqstan • Búgin, 15:08
IPO-ǵa qatysý halyq úshin qoljetimdi bolýy qajet – Prezıdent
Qoǵam • Búgin, 15:03
Turar Rysqulov aýdanyna jańa ákim taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 14:57
Prezıdent: Elimizge jańa ári senimdi ınvestısııa kózderi qajet
Prezıdent • Búgin, 14:50
Ulybrıtanııa Reseı altynyn ımporttaýdan bas tartty
Álem • Búgin, 14:44
Qazaqstandyqtardyń salyqqa bereshegi 24,3 mlrd teńgege jetti
Qoǵam • Búgin, 14:35
Úıinde esirtki saqtaǵan ShQO turǵyny ustaldy
Oqıǵa • Búgin, 14:28
Jańa oblystardyń turǵyndaryna kólik nómirin aýystyrýdyń qajeti joq
Aımaqtar • Búgin, 14:20
Reseı syrtqy qaryzy boıynsha defoltqa ushyrady
Álem • Búgin, 14:13
Qazaqstandyq jas tennısshiler Ýımbldon týrnırinde óner kórsetedi
Tennıs • Búgin, 13:53
Qytaı Qazaqstan azamattary úshin vızasyz rejım engizýi múmkin
Qazaqstan • Búgin, 13:43
Qazaqstandyqtardyń alǵashqy legi qajylyqqa attanady
Rýhanııat • Búgin, 13:31
Páter turǵyndaryn bank qosymshasy arqyly tirkeýden shyǵarýǵa bolady
Qoǵam • Búgin, 13:20
BQO-da jol apatynan eki sábı zardap shekti
Oqıǵa • Búgin, 13:10
Jas tennısshiler ITF týrnırinde júldeli boldy
Tennıs • Búgin, 12:53
Aýyl jastary qurǵan kompanııa 2,4 mln dollar ınvestısııa tartty
Qoǵam • Búgin, 12:45
«QazTransGaz Aımaqqa» 5 mln teńgeden astam aıyppul salyndy
Qazaqstan • Búgin, 12:38
Munaı baǵasy 1 dollarǵa arzandady
Ekonomıka • Búgin, 12:30
Almatyda qarjy pıramıdasynyń basshylary sottaldy
Qoǵam • Búgin, 12:22
Úkimet • Búgin, 12:12
«Kanelo»: Golovkındi nokaýtpen jeńemin
Kásipqoı boks • Búgin, 12:08
Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý vıse-mınıstri taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 11:52
Aldaǵy kúnderi aýa raıy qandaı bolady
Aýa raıy • Búgin, 11:46
Erbolat Dosaev almatylyqtarǵa úndeý jasady
Aımaqtar • Búgin, 11:30
Sýǵa shomylý erejesin buzǵandar jaýapqa tartyldy
Qoǵam • Búgin, 11:25
Bir aptada 3 myńǵa jýyq qylmys jasaldy
Qazaqstan • Búgin, 11:18
Elimizde koronavırýsqa qarsy vaksına alǵandar sany 9,5 mıllıonnan asty
Koronavırýs • Búgin, 11:03
Túrkistan oblysynda eki sheteldik stýdent sýǵa batyp ketti
Oqıǵa • Búgin, 10:50
Soǵysta qaza tapqan úsh qazaqstandyq jaýyngerdiń súıegi elge jetkizildi
Aımaqtar • Búgin, 10:35
Koronavırýs juqtyrǵandar kóbeıdi
Koronavırýs • Búgin, 10:29
Elge 30 tonna qantty zańsyz kirgizbek bolǵan qazaqstandyq ustaldy
Álem • Búgin, 10:23
Elordadaǵy Prezıdentik klınıkada túrkııalyq dáriger sheberlik saǵatyn ótkizedi
Medısına • Búgin, 10:15
Kaspıı teńizinde úsh adam qutqaryldy
Aımaqtar • Búgin, 10:08
Uqsas jańalyqtar