Ekinshi deńgeıdegi bankterdiń esebi túgel

Ranking.kz málimetinshe, birinshi toq­sanda shaǵyn qarjy uıymdaryndaǵy nesıe kólemi 316,1 mlrd teńgeni qura­ǵan. Byltyrǵymen salystyrǵanda 35,6 paıyzǵa kóp. Al Qazaqstandaǵy IDF Eurasia operasııalyq dırektory Dalı­da Davlıatshına «pandemııa kezinde qazaq­standyqtar nesıeni az aldy, alaıda zaımdardyń ortasha chegi 2019 jylmen salystyrǵanda 50 paıyzǵa kóbeıdi» degen derek keltiredi.

Ulttyq bank dereginshe, qazaq­stan­dyqtardyń bankke qaryzy – 14,3 trln teńge. Taza tutynýshylyq nesıe 4,2 trln, ıpotekalyq nesıe 2,1 trln teńgege deıin ósken. Jalpy, 16 jyl ishinde elimizde 55,6 mln nesıe kelisimsharty jasalǵan. Dál qazir Qazaqstandaǵy 10 mln-ǵa jýyq ekonomıkalyq belsendi halyqtyń 8 mln-ǵa taıaýy bank aldynda bereshek. Mundaı derekterdi Birinshi kredıttik bıýro jarııa etti. Qarjyger Rasýl Rysmambetovtiń aıtýynsha, karantın áserinen NPL deńgeıi de artqan.

– Jyl basynda karantın bankterge qıyn tııýi múmkin degen boljam jasaǵan edim. Alaıda jyl ortasynda pikirimniń qıys bolǵanyn ańǵardym. Memlekettiń áleýmettik tólemderi de bankter arqyly júzege asty, sondaı-aq kartochka jáne onlaın tólemder kóbeıdi. Munyń bári bankter úshin yńǵaıly boldy. Elimizde TOP-10 qatarynan oryn alatyn – Halyq, Sberbank, Forte, Kaspıı, ATF, Turǵyn úı qurylys jınaq banki, Sentr Kredıt, Jýsan, Eýrazııalyq jáne Sıtı bankterdiń tabysy 167 mlrd teńgege jetken. Máseleniń ekinshi qyry – NPL, ıaǵnı, tólenbeı turyp qalǵan nesıe kólemi de biraz. Ondaı nesıeler 149 mlrd teńgege deıin ósip ketken, – dedi qarjyger.

Sońǵy ýaqytta elimizde nesıelik amnıs­tııa jaıly usynystar kóbeıdi. Qarjy sarapshylary dál qazir memleket nesıeni keshire almaıdy deıdi. Oǵan birneshe sebep bar.

– Bankterde de ákimshilik, sharýa­shylyq shyǵyndar bar. Olar da qyz­metkerge jalaqy tóleıdi. Basqa da faktorlar kóp. Úsh aı nesıeni keıinge shegergenniń ózinde biraz bank zardap shekti. Al búkil bereshekti keshirý múmkin emes. Bulaı isteý bankterdi «qylǵyndyryp» tastaǵanymen teń, – dedi ekonomıst Erjan Ábish.

GSB UIB bıznesti taldaý orta­lyǵynyń dırektory Maqsat Halyq memleket osy qaryzdy jaýyp beretin bolsa, onda halyqtyń aldyndaǵy basqa áleý­met­tik mindettemeleri, densaýlyq, bilim salasynyń shyǵyndary ekinshi deń­geıge túsip qalady, sondyqtan munyń múm­kin emes ekenin jetkizdi. Bul oraıda «Ryskulov analitics» ortalyǵynyń dırektory Jasulan Kúshebaev elimizde jeke tulǵalardyń bankrottyǵy týraly zań qabyldanýy kerek dep sanaıdy.

– Nesıeni keshirgennen góri, bankrot­tyq jarııalaý tıimdi sııaqty. Sonda memleket nesıeni amnıstııalaýdan qutylady, al jeke tulǵalar ózin bankrotpyn dep jarııalap, bank aldyndaǵy bereshegin tólemeý quqyǵyn alady. Árıne, munyń da teris jaqtary bar. О́ıtkeni ózińizdi bankrot dep jarııalaǵan soń eshqashan nesıe ala almaısyz. Keıingi ómirińizge de eleýli áser etedi. Sondyqtan bul qadamǵa kez kelgen adam bara ber­meıdi. Tek qatty qınalǵan tulǵalar ǵana táýe­kel etýi múmkin. Menińshe eldegi shıe­le­nisken áleýmettik ahýaldy osy zań ar­qyly ǵana sheshýge bolady, – deıdi sarapshy.

Jaqynda Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi múshesiniń ekinshi deńgeıli bank­ter­di jeke tabys salyǵynan bosatý ke­rek dep usynys aıtqany belgili. Alaı­da memleket onsyz da qarjy uıym­­­daryn az jarylqap otyrǵan joq. Son­dyqtan sarapshylar mundaı usynys­pen kelispeıdi. J.Kúshebaev karantın ke­zinde bankter shyǵynǵa batqan joq dep esepteıdi.

– Lokdaýnnan bank ındýstrııasy asa kóp zardap shekpedi. Bir aı buryn shyqqan esepte elimizdegi barlyq banktiń jıyntyq aktıvteri 11,6 paıyzǵa óskeni aıtylady. Demek, osyndaı qıyn kezdiń ózinde bankter jaqsy tabys tapty. Kóp bank mobıldi qosymsha fýnksııalaryn damytty, joǵary tehnologııalarmen jumys isteýdi úırendi. Qashyqtan jumys istegendikten óz ónimderin jáne oǵan qoljetimdilikti jaqsarta aldy, – deıdi sarapshy.

Onyń aıtýynsha, kúz aılarynda azamat­tardyń depozıttegi qarajat­tary­nyń belsendi ósimi baıqalǵan. Depozıttiń ósimi de bank úshin qolaıly.

– Naýryz, sáýir aılarynda edáýir tómen­degenimen, odan keıingi aılarda tutynýshylyq nesıe qaıtadan qatty ósti. Demek, bankterdiń jaǵdaıy jaman emes. Osyndaı jaǵdaıda bankterdi jeke tabys salyǵynan bosatý memleket úshin rasıonaldy sheshim emes. Onsyz da aqsha jetkize almaı otyrǵan memleket mundaı qadamǵa barsa tipti qatań bıýdjet tapshylyǵyna ushyraıdy, – dedi J.Kúshebaev.

Bir apta buryn Úkimet otyrysynda Ult­tyq bank tóraǵasy Erbolat Dosaev qyrkúıektiń sońynda depozıt qara­jatynyń 21,4 trln teńgege deıin kóbeıgenin aıtty.

Qazaqstan qarjygerler qaýymdas­tyǵynyń zertteýinshe, halyq tabysynyń azaıýy jáne ekonomıkalyq qıyn jaǵdaıǵa baılanysty bankter qaryz alýshylarǵa qoıylatyn talaptardy kúsheıtken. Sonyń nátıjesinde I toqsanǵa qaraǵanda II toqsanda berilgen nesıe kólemi 8,8 paıyzǵa tómendedi.

«Ekonomıkalyq ahýaldyń nasharlaýy bank sektoryna qysym jasaıdy. Bul eń aldymen qaryz alýshylardyń ne­sıe táýekeliniń joǵarylaýynan kóri­nedi. Keıbir qaryz alýshylardyń qarjylyq jaǵdaıynyń nasharlaýyna baılanysty buryn berilgen nesıelerdiń qaıtarylmaý qaýpi artyp keledi. Bul nesıelik uıymdardyń jumysyna keri áser etedi. Atap aıtqanda, bankterdiń aktıvteri men paıdasynyń sapasyna áser etedi. Nátıjesinde, naýryz aıynan shilde aıyna deıin bank júıesindegi jumys istemeıtin nesıelerdiń jalpy deńgeıi 8,4 paıyzdan 9,0 paıyzǵa deıin (133 mlrd teńgege) ósti, al taza paıda ekinshi toqsanda eki esege azaıdy (124,8 mlrd teńge). Birinshi toqsan­da taza paıda 248,7 mlrd teńge boldy» delingen qaýymdastyq habarlamasynda.

Sondaı-aq bıyl memleket shaǵyn jáne orta bıznesti (ShOB) qoldaý maqsatynda mıllıardtaǵan qarajat bóldi. Tıisinshe, qarjy ekinshi deńgeıli bank­ter arqyly taratylady. Bul da bankterdiń jaýapkershiligi men kásibıligin anyqtaıtyn synaq ispetti. Tipti osyǵan deıin Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev «Sońǵy úsh jylda ekonomıkany nesıelendirý ósimi baıqala qoıǵan joq. Bankter yńǵaıly jáne tıimdi sharttar usyný arqyly ár klıent úshin belsendi kúres júrgizip jatqan joq. Dál qazir bızneske qarjylyq resýrs óte qajet jáne ol qarajatty jyldam alýy tıis», dep synǵa alǵan edi.

Sarapshylardyń aıtýynsha, kásip­ker­­ler bankten jeke tulǵa retinde nesıe alǵandy qolaı kóredi. Sebebi zańdy tulǵa retinde nesıe alý úshin uzyn-sonar qujat jınaýǵa týra keledi. Birinshi kredıttik bıý­ro málimetinshe, 76 myń jeke kásipker 2,5-2,9 mln teńge kóleminde tutynýshylyq nesıe alǵan. Qarjyger J.Kúshebaev bankter shaǵyn jáne orta bızneske kepilsiz nesıe berýdi qolǵa alýy kerek ekenin jetkizdi.

– Áıtpese, bankterdiń 1 368 ShOB sýbek­tisin 450,9 mlrd teńgege qarjy­landyrýy salystyrmaly túrde óte az. ShOB – ekonomıkanyń basty qozǵaýshy kúshi. Sondyqtan oǵan meılinshe kóp aqsha berý, qoldaý, qıyndyqtan sytylyp shyǵýdyń basty amaly ispetti. О́ıtkeni taýarlarǵa degen suranys týyndaıdy, adamdar jumyspen qamtylady, munyń bári ekonomıkaǵa qan júgirtedi. Eldegi ekonomıkalyq belsendi halyqtyń 40 paıyzy sol salada jumys isteıtin bolǵandyqtan ShOB-tyń turalap qalýy elge óte aýyr tıedi. Tutynýshylyq nesıe óte tez beriledi. Al kompanııa nesıe alǵysy kelse kóp qujat jınap, birneshe kezeńnen ótýi kerek. Qanshama ýaqytty alady. Bul bankke de, bıznesmenge de tıimsiz. Osy oraıda bankter ShOB-ty nesıelendirý talaptaryn jeńildetýi kerek, – dedi J.Kúshebaev.

Jyl aıaqtalýǵa taqaý. Túsingenimizdeı, bıyl bankter úshin sonshalyqty soqqy bolǵan joq. Soqqyny alǵan sol baıaǵy halyq. Az jalaqy, arzan eńbek, aıaýsyz qoǵam... Aqyry baryp taban tireıtin meken – banktiń tabaldyryǵy. Halyq bankke arqa súıeıdi. Bank she?..

ALMATY