Oqys oqıǵa óńirdegi «Ertis ormany» rezervatyna qarasty Shaldaı orman sharýashylyǵynda oryn aldy. Oblystyq Tótenshe jaǵdaılar departamentiniń málimetinshe, órt shalǵan orman aýmaǵy 1200 gektarǵa jetken. О́rt sóndirýshiler, ormanshylarmen birge jergilikti ákimdik qyzmetkerleri, eriktiler orman órtin sóndirýge shyqty.

– 18 sáýir kúni saǵat 13.34-te Shaldaı orman sharýashylyǵynyń Galkın aýyldyq aýmaǵynda órt shyqqany týraly habar tústi. О́rt jalyny Súgir, Sadyqashy aýyldaryna deıin ushqyndaǵan. Oqıǵa ornyna 206 adam men 50 tehnıka jumyldyryldy. Onyń ishinde 20 órt sóndirý tehnıkasy jáne MI-2 tikushaǵy qoldanyldy. Keıbir tehnıka bara almaıtyn jerlerdi órt sóndirýshiler sóndirdi. Alaıda órt áli tolyǵymen sóndirilgen joq. Oqshaýlanǵan aýmaqtardyń ishinde tutanǵan jerlerdi sóndirý júrgizilýde, – dedi departament basshysy Ernur О́tegenov.
О́rttiń órshı jaıylýyna sekýndyna 25 metrden asqan jeldiń ekpini áser etken. О́rt shyqqan aýmaqqa Galkın aýyldyq aýmaǵyndaǵy Arbıgen, Súgir, Sadyqashy aýyldary jaqyn ornalasqan. Birinshi kezekte bárimizdi de turǵyndardyń qaýipsizdigi alańdatty. О́rt sóndirýshiler jedel qımyldap, órt aýyldarǵa jetpeı óshirilgen.
Sál úreılenip qalǵandary bolmasa, aýyldyqtar aman-esen. Arnaıy qurylǵan shtabta aýdan ákimi, orman sharýashylyǵy boıynsha aýmaqtyq ınspeksııanyń ókilderi bar. О́rtten zardap shekken janýarlar anyqtalǵan joq. Qazir alapat órt oqıǵasy boıynsha komıssııa qurylyp, 15 kúnniń ishinde tekserý júrgizip, órttiń shyǵý sebebi men shyǵynyn anyqtaıdy.
Kóktem shyqty dep jasyl jelekke qarap qýanyp júrgenimizde tosynnan «Shaldaı ormany órtendi!» degen habar jetkende, alapat tiksinip qalǵanymyz bar. Jerimizdiń 4,6 paıyzyn orman alqaby quraıtyn bolsa, osy kólemniń bir paıyzy qaraǵaıly orman aǵashtaryna baı Pavlodar oblysynyń úlesine tıesili eken.
Erteden beri Kereký, Semeı óńiriniń aýmaǵyn alyp jatqan qalyń qaraǵaı jaldary «Ertis orman jolaǵy» dep atalady. Onyń bulaı atalý sebebi ormannyń eni – 0,4 shaqyrymnan 40 shaqyrymǵa deıin jetetinine baılanysty kórinedi. Shaldaı ormandary Altaı taıgasyna baryp qosylady.
2003 jyly «Ertis ózeni boıyndaǵy kóne relıkti ıaǵnı, qaraǵaıly ormandardy saqtap qalý, qalpyna keltirý» maqsatynda Úkimet qaýlysy shyqqan. Osy qaýlynyń negizinde «Semeı ormany» jáne «Ertis ormany» dep atalatyn erekshe qorǵalatyn tabıǵı orman memlekettik mekemeleri quryldy. Olaı bolmaǵanda, Shaldaı men Besqaraǵaıdaǵy tabıǵı orman baılyǵy kóz aldymyzda seldir tartyp, quryp keter edi. Bul kezde kórshiles Reseı qalyń orman qoryn saqtaýǵa erekshe mán berip, spýtnık júıesi arqyly baqylaýǵa ala bastady.
Bizdiń «Ertis ormany» memlekettik tabıǵı orman rezervaty mekemesine oblystyń Aqqýly jáne Sharbaqty aýdandarynyń aýmaqtaryn qamtyǵan qalyń aǵashty Shaldaı, Besqaraǵaı ormandy aımaqtary qaraıdy. Onyń ortalyǵy Shaldaı aýyly bolyp esepteledi.
Ormannyń Aqqýly aýdanyna qarasty aýmaǵy «Besqaraǵaı» tabıǵı orman sharýashylyǵy memlekettik mekemesi dep atalady. Rezervattyń quramynda árqaısysy jeti-jetiden 14 ormanshylyq bar. Bul jerdegi jalpy orman qory ormanshylardyń bergen málimetteri boıynsha 277 961 gektar jerdi alyp jatyr.
Joǵaryda aıtqanymyzdaı, tiksinip qalǵanymyzdyń sebebi, 1995-2002 jyldary aralyǵynda «Ertis ormany» rezervatyna qarasty Shaldaı men Besqaraǵaı orman sharýashylyqtarynda 71 myń gektar, 2003 jyldary osy atalǵan ormanda 2 222 gektar ormandy alqap janyp ketken-di. Bul týraly málimetter kóp jazyldy, kóp aıtyldy. Osy jyldary birinen soń biri alapat orman órtteri bolǵany óńir turǵyndarynyń esinde.
Shaldaı men Besqaraǵaı ormandary da jazdyń ystyǵynda emes, salqyn sáýir, kúz aılarynda «qaradan-qarap» órtke oranyp, el ishin dúrliktirgeni, tańǵaldyrǵany esimizde.
Tilshi retinde órt shyqqan orman aýmaqtaryna baryp, talaı aralap kórip, «qaıran orman» dep kúrsinip qaıtqan da kezder boldy. Qara ormannyń órtke oranǵanyna qapalanyp, Shaldaı ormandaryn óz kózimen kórgen marqum Sherhan aǵa Murtaza bul jaıynda «Aqyndar men ákimder» degen kitabynda jazdy da.
Shaldaı orman sharýashylyǵynda sol jyldary jıi órt oqıǵasy tirkeletin. Biraq júrgizilgen tekserýler orman órtteriniń shyǵý sebebi tabıǵat qubylysynan emes, adamdardyń qolymen jasalǵanyn anyqtaıdy. Onyń ústine, óńirlerdegi aǵash baılyǵynyń kezinde tikeleı adam qolymen qasaqana jasalǵan qııanattyń, aıamaýshylyqtyń kesirinen órtengeni jaıly sybysty bári de estigen.
Buǵan taǵy bir belgili jaıt: 1997-2007 jyldar aralyǵynda on jyl boıy úzilissiz bolǵan orman órtterin qosyńyz. Tipti ormanshylar qaza boldy. Tipti, ormannyń 24 paıyzy, ıaǵnı 47 myń gektar alqaby, úıler, qora-qopsy janyp ketti.
Al byltyr atalǵan departamenttiń málimetinshe, oblystyń, irili-usaqty orman qory aýmaǵynda 80 orman órti oryn alǵan.
2009 jyly dál osy sáýir aıynyń ortasynda Shaldaı orman sharýashylyǵynyń Baýyrtal bólimshesinde bolǵan órttiń zardabyn da oblys turǵyndary áli umyta qoıǵan joq. Sol kezde órt saldarynan ormanǵa jaqyn otyrǵan osy aýyldaǵy birneshe otbasynyń úıleri, qora-qopsylary tutastaı janyp ketken edi.
Orman – elimizdiń baılyǵy. Ony tilsiz jaýdan saqtaý – basty mindetimiz. Osy mindetimizdi adal atqarsaq, tabıǵatqa janashyrlyqpen qaraı bilsek, mundaı alapat órtter az tirkeler edi.
– Qazir Shaldaı ormanyndaǵy órtti tolyq sóndirý boıynsha áli de jumys júrgizilýde. Aýyldar aman-esen. Qaýip tónip turǵan joq. Búgingi kúni jaǵdaı turaqty, – deıdi biz habarlasqan aýdan ákiminiń orynbasary Rızagúl Negmanova.
Pavlodar oblysy,
Sharbaqty aýdany
«Jańa Qazaqstan – Ekinshi Respýblıka»: Jastar jarqyn ómirdi qalaıdy
Qazaqstan • Keshe
Teńiz jaıly bolsa, janýarlar nege tunshyǵady?
Ekologııa • Keshe
Referendým-2022 • Keshe
Azyq-túlik ınflıasııasy qashanǵy qubyla beredi?
Ekonomıka • Keshe
Qaıta oralǵan ınvestordan qaıyr bar ma?
Qarjy • Keshe
Ekonomıka • Keshe
Lısenzııasy qaıtarylǵan bankterdi taratý júrip jatyr
Qarjy • Keshe
Referendým-2022 • Keshe
Assambleıa jastary reformany qoldaıdy
Referendým-2022 • Keshe
Konstıtýsııalyq baqylaý ınstıtýty: Zań ústemdiginiń kepili
Referendým-2022 • Keshe
Kúızelgen áıelder demeý kútedi
Qoǵam • Keshe
Áleýmettik qorǵaý ma, álde qorlaý ma?
Qoǵam • Keshe
Medısına • Keshe
Sanaly urpaq tárbıesin jetildirý joldary
Qoǵam • Keshe
«Bul qazaqta jigitter bar shyń tektes»
Qazaqstan • Keshe
Ult ustazyna bókeılikterdiń qurmeti
Ahmet Baıtursynuly • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Aımaqtar • Keshe
О́ner • Keshe
О́ner • Keshe
Eldiń atyn namysty ulandar shyǵarady
Sport • Keshe
Kásipkerler ózekti máselelerdi qozǵady
Bıznes • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Qazaqstan men Reseı strategııalyq seriktestikti nyǵaıtýǵa daıyn
Qazaqstan • Keshe
Qazaqstandyq taekvondoshylar Fransııada top jardy
Sport • Keshe
Elordadaǵy QTJ ǵımaratyndaǵylar evakýasııalandy
Elorda • Keshe
Qarqaraly mektebine zamanaýı bıologııa kabıneti syıǵa tartyldy
Aımaqtar • Keshe
Qytaıda omıkron shtamynyń juqpaly túri anyqtaldy
Koronavırýs • Keshe
Túrkologtyń telegeı eńbegi eskerildi
Rýhanııat • Keshe
12 aımaqta aýa raıyna baılanysty eskertý jarııalandy
Aýa raıy • Keshe
Pıkasso kartınasy 67,5 mln dollarǵa baǵalandy
О́ner • Keshe
Saıası partııa qurý tártibi jeńildeıdi
Saıasat • Keshe
Konstıtýsııalyq sotqa júginý múmkindikteri keńeıedi
Qoǵam • Keshe
Elordada isker áıelder qaýymdastyǵy dóńgelek ústel ótkizdi
Elorda • Keshe
Alýa Balqybekova álem chempıonatynyń fınalyna ótti
Boks • Keshe
Qazaqstandyq mamandar halyqaralyq dárejedegi tóreshi ataǵyn ıelendi
Qazaqstan • Keshe
BUU Qazaqstannyń ekologııa salasyndaǵy bastamalaryna qoldaý jasaıdy
Ekologııa • Keshe
Uqsas jańalyqtar