Dıplomatııalyq ısharanyń astaryndaǵy syr

Bul – Merkeldiń kansler re­tinde Reseıge jasaǵan sońǵy sapary. Kelissózder kezinde eki el ara­syndaǵy baılanys qana emes, basqa saıası máseleler de talqylanǵan. Máselen, Merkel Reseı oppozısııa­sy basshylarynyń biri – Alekseı Navalnyıdy túrmeden bosatýǵa shaqyrdy. Sondaı-aq kansler Ýkraınadaǵy jaǵdaıǵa da toqtalyp, Qyrym­nyń Reseı sapyna qosylýyn anneksııa, ıaǵnı Ýkraınanyń aýmaq­tyq tutastyǵyna qol suǵý dep má­lim­dedi. «Men qyzmetimniń sońǵy kúnine deıin Ýkraınanyń aýmaqtyq tutastyǵyn qalpyna keltirýge bar kúsh-jigerimdi jumsaımyn», dedi A.Merkel.

Qysqasy, kelissózder kezinde kóptegen másele kóterildi. Biraq báriniń nazary bir oqıǵaǵa aýdy. Ekijaqty kezdesý kezinde Angela hanymnyń telefony shyldyr ete tústi. Osyndaı joǵary deńgeıli kezdesý kezinde Merkelge kim habarlasýy múmkin?

Ony tap basyp aıtý qıyn. Biraq sarapshylardyń aıtýynsha, Mutti-diń telefony bekerden-beker shyryldaǵan joq. Birinshiden, telefonnyń daýsy dál Pýtın sóılep jatqanda shyqty. Iаǵnı Reseı prezıdenti bir sátke tosylyp qaldy.

Ekinshiden, basqan qadamyn sanap basatyn nemister joǵary deńgeıli kezdesýde múlt basa qoımaıdy. Onyń ústine, árbir áreketine erekshe mán beretin Merkel kezdesý aldynda telefon daýsyn sóndirýdi umytty degenge sený qıyn.

Pýtın men Merkeldiń sońǵy kezdesýi bolǵandyqtan, Angela hanym áriptesine osyndaı qyr kórse­tip qoıýdy jón sanaǵan syńaıly. Bulaı deýimizge sebep jeterlik. Buǵan deıin memleket basshylary talaı márte kezdesip, bir-biriniń qıtyǵyna tıetin áreketke jıi baratyn.

Máselen, olar 2007 jyly Kremlde kezdesken-di. Áńgime kezinde bólmege Pýtınniń labrador ıti kirip kelgen. Konı dep atalatyn qanshyq Merkeldi biraz ýaqyt ıiskelep turyp alǵan. Mundaıdy kútpegen kansler sol ornynda sileıip qatyp qalǵan.

Munyń sebebi mynada. Erterekte, 1995 jyly Angela hanymdy tóbet qaýyp alǵan. Sodan beri ol ıt ataýlydan júregi shaılyǵyp, kórse aınalyp ótýge tyrysady. Talaı jyl KGB-da jumys istep, Germanııada qyzmet etken Vladımır Pýtın muny bilmedi deý qıyn.

Osy oqıǵadan keıin Merkel shart ketken. Jýrnalısterge bergen suhbatynda «Onyń nelikten mundaı áreketke barǵanyn túsinemin. О́zin naǵyz erkek retinde kórsetkisi keldi. Ol óziniń álsizdiginen qorqady. Reseıde eshteńe joq, tıimdi saıasat ta, ekonomıka da. Bary osy ǵana», degen ashýǵa býlyqqan kansler.

Pýtın men Merkeldiń kez­de­sýiniń «qyzyqtary» munymen bitpeıdi. Valdaı  klýby kezdesýindegi paneldik otyrysta kanslerdiń qasynda otyrǵan Kreml basshysy qoıylǵan suraqtardyń birine ja­ýapty «úlkenderge arnalǵan ázilmen» qaıtardy.

Taǵy bir osyndaı jıynda, G-20 elderiniń sammıtinde Pýtın men Merkel bir máseleni qyzý talqylap jatqany beınejazbaǵa túsip qalǵan. Reseı prezıdentiniń aıtqanynan qaıtpaı, sózin dáleldeýge tyrysyp jatqanyn kórgen Angela hanym kózin bir tóńkerip tastaıdy.

Jalpy, Vladımır Pýtın eki­jaqty kezdesýlerde ózgeshe «qol­tań­basyn» qaldyryp júrgen saıasatker desek, qatelespeımiz. Máselen, 2018 jyly Helsınkıde AQSh-tyń sol kezdegi prezıdenti Donald Tramp­pen kezdesýinde «fakty» degen sózdegi alǵashqy býynǵa erek­she ekpin bere sóıledi. Al aǵyl­shyn tilinde onyń turpaıy maǵyna beretini belgili.

Aıtpaqshy, V. Pýtın 2017 jy­ly Sankt-Peterbýrgte ótken halyq­­aralyq forýmda paneldik dıskýs­­sııany júrgizip, spıkerlerge su­raq qoıyp otyrǵan jýrnalıst Megan Kellıdi sastyrǵan. Amerı­kalyq tilshi Kremldiń AQSh-taǵy saı­laýǵa qatysy týraly suraq qoı­ǵan. V.Pýtın saýalǵa jaýabynda Kel­lıdiń úsh jasar qyzyn tilge tıek ete ketti. Bir qyzyǵy, jýrnalıstiń balasy týraly et jaqyndary bolmasa, bylaıǵy jurt bile bermeıtin edi.

Osyndaı taǵy bir qyzǵylyqty jaǵdaı Reseı prezıdenti men Qytaı basshysy Sı Szınpın arasynda boldy. 2017 jyly elordada ótken Shanhaı yntymaqtastyq uıymy sammıtinde eki eldiń basshysy kezdesken edi. Kelissózder bólmesinde Kreml basshysy bastaǵan delegasııa alǵash kelip, qytaılyq áriptesterin kútip otyrǵan-dy. Biraq Sı Szınpın esikten ózi ǵana kirip, kelissózder ústeline jalǵyz jaıǵasty. Birneshe mınýttan keıin qytaılyq delegattar keldi, alaıda oǵan deıin V.Pýtın «Odın boes» dep pikir bildirip úlgerdi.

Sı Szınpın basqa memleketter basshylarymen kezdesýge erekshe mán berip, dıplomatııalyq ısharany jıi jasaıdy. Mysaly, Japonııa premer-mınıstri Sındzo Abemen kezdeskende ol bir ret te jymıǵan emes. Sarapshylar munyń sebebi bir kezderi Qytaı men Japonııanyń soǵysqanynda jatyr dep esepteıdi.

AQSh-tyń burynǵy prezıdenti Donald Tramptyń árbir qımyly Batys medıasynyń nazarynan tús­ken emes. Onyń aıtqan sózi, áleý­mettik jelige jazǵan pikiri, tipti qol berip amandasýyna deıin AQSh-ta qyzý talqylandy. Aq úı basshysynyń mundaı áreketteri talaı ta­qyrypqa tuzdyq bolǵan-dy. Ásirese D.Tramptyń qol alysýy – ózinshe bir «ǵylym». BBC, CNN sekildi múıizi qaraǵaıdaı Batys basylymdary Tramptyń kezdesýdegi áreketin jan-jaqty taldap, jiligin shaǵyp, maıyn ishken. Máselen, D.Tramp áriptesine ózi birinshi bolyp qolyn usynady. Sodan keıin áriptesiniń qolyn jibermeı qysyp ustaıdy nemese ózine qaraı birneshe ret tartyp qalady.

Aq úı basshysy birqatar eldiń basshylarymen kezdeskende mundaı áreketti qaıtalaǵan-dy. Ásirese Japonııa premer-mınıstri Sındzo Abeniń qol alysý rásiminen keıingi kelbeti kópke deıin BAQ betinen túsken joq. Pýtın, Makron, Tıýrdo sekildi el basshylarymen amandasýy da talaıǵa deıin «jyrǵa» aınaldy. Batys sarapshylary D.Tramptyń áreketin moraldyq turǵyda basymdyqqa ıe bolýǵa talpynysymen túsindiredi.

2015 jyly Rıgada ótken sam­mıt­te de qyzyq jaǵdaı oryn aldy. Eýropalyq Komıssııanyń sol kez­degi pre­zıdenti Jan-Klod Iýnker Eý­ropalyq odaqqa múshe mem­le­ket­terdiń basshylaryn qarsy alyp tur­ǵan. Esikten Vengrııa premer-mınıstri Vıktor Orban kirgende Iýn­­ver myrza búkil eldiń kózinshe «Dık­­ta­tor kele jatyr» dep aıtyp saldy.

Bıylǵy sáýir aıynyń basynda Eýropalyq Keńes prezıdenti Charlz Mıshel men Eýropalyq Komıssııa basshysy Ýrsýla fon der Lıaıen Túrkııaǵa saparmen barǵan-dy. Sol kezde búkil álem erekshe oqıǵaǵa kýá boldy. Túrkııa prezıdenti Rejep Taııp Erdoǵan men qonaqtardyń kezdesýi kezinde tórge eki-aq ústel qoıylypty. Onyń birine Erdoǵan jaıǵassa, ekinshisine Charlz Mıshel otyrdy. Al Ýrsýla fon der Lıaıen birneshe sekýnd buǵan túsinbeı qalyp, keıinnen aýdarmashynyń qarama-qarsysyndaǵy dıvanǵa jaıǵasty.

«Sofageıt» atanyp ketken osy sáttiń beınejazbasy buqaralyq aqparat quraldarynda taraǵannan keıin-aq búkil Eýropa dúr ete tústi. Bul túsinikti de. О́ıtkeni Ýrsýla fon der Lıaıen de, Charlz Mıshel de teń deńgeıli prezıdentter. Sondyqtan protokol boıynsha ekeýi de R. Erdoǵanmen qatar otyrýy tıis-tuǵyn.

Alǵashqyda erinbegenniń bári Túr­kııany aıyptap shyqqan. Keıi­nirek Túrkııa syrtqy ister mınıstri Mevlıýt Chavýshoglý máseleniń aq-qarasyn aıtyp berdi. Onyń sózine súıensek, basshylardy osylaı otyrǵyzý Eýropalyq odaq tara­pynyń usynysy bolǵan.

Jalpy, Ýrsýla fon der Lıaıen men Charlz Mısheldiń osyndaı oǵash sátke tap kelýi birinshi ret emes. Eki prezıdent buǵan deıin de bir­neshe márte básekelestigin ań­ǵart­ty. Ásirese aty dardaı eki ıns­tı­týttyń tizginin ustaǵaly ishki tartys bastaldy desek, artyq aıtqan­dyq emes.

Byltyrǵy qańtarda da uıym basshylarynyń básekelestigine kýá boldyq. Ierýsalımde ótken Holokost forýmynda shartaraptan kelgen memleketter basshylary men uıymdar jetekshileri qyrshynnan ketken bozdaqtar rýhyna arnap gúl shoqtaryn qoıdy. Eýropalyq odaq atynan forýmǵa Ch. Mıshel men Ý.Lıaıen, sondaı-aq Eýropalyq Parlament prezıdenti Devıd-Marııa Sassolı qatysty.

Tártip boıynsha gúl shoǵyn úsheýi birge aparyp qoıýǵa tıis bolatyn. Biraq bul joly da Ch.Mıshel alǵa túsip, gúldi ózi kóterip apardy. Onyń izin ala júrgen Ý. Lıaıen men D. Sassolı amalsyz óz ornynda turǵan gúl shoǵyna qol tıgizýmen shekteldi.

Aıta berseńiz, memleketter bas­shylarynyń kezdesýindegi mundaı dıplomatııalyq ısharanyń túr-túri kóp. Bylaıǵy jurtqa baıqala bermeıtini bolmasa, saıasatkerler áriptesiniń kıgen kıiminen bastap, jasaǵan ár qımylyna muqııat kóńil aýdarady.