Áleýmettik saıasattyń álpeti – Áleýmettik kodeks

Atalǵan kodeksti ázirleý týraly bastamany Prezıdent 2020 jyly kóterip, buǵan ja­ýapty organdarǵa tıisti tapsyrma júktegen edi. Prezıdenttiń byltyrǵy Jol­daýynda: «Jalpy, bizge áleýmettik saıa­sattyń jańa paradıgmasy kerek. Áleý­mettik qamtamasyz etý salasy 17 zań­men jáne zańǵa sáıkes ondaǵan aktimen ret­teledi. Bul retteý isiniń kúrdelenýine jáne jú­ıe­siz­di­gine ákelip soqtyrdy. Sonyń sal­­dary­nan mem­leket jaýapkershi­ligi aıqyn­dal­maı, azamat­tar óz quqyq­taryn jete túsin­beı júr. Úki­met­ke elimizdiń Áleýmettik kodek­sin ázirleý jumy­syn bastaý­dy tapsyramyn», degen bolatyn.

Arada bir aıdan astam ýaqyt ótkende Memleket basshysy Re­for­­malar jónindegi joǵary ke­ńes­­tiń birinshi otyry­synda áleý­­mettik salany qaıta jań­ǵyrtý­­ǵa ar­naıy top ju­myl­dyry­la­ty­nyn jetkizdi.

Ol óziniń tike­leı tap­­syr­­masymen Qazaqstan úshin múl­de jańa qujat, atap aıtqanda, Áleý­­met­tik kodekstiń ázirlenip jat­­qa­nyna toqtaldy. «Shyn má­­nin­­de, bul qujat jekele­gen adam men memleket ara­syn­da­ǵy qa­­­rym-qatynasty júıe­leý­ge, olar­­­­dyń ózara mindet­te­me­lerin aı­qyn­­­daýǵa, sondaı-aq qa­zaq­stan­­dyq­tarǵa beriletin tómen­gi áleý­­met­tik kepildikterdi naqty­laýǵa ar­­nalǵan. Iаǵnı qujatta aza­mat­­tar­­dyń balabaqshaǵa barǵan­nan zeı­­net­ke shyqqanǵa deıingi ómiri to­lyq qamtylǵan», dedi Prezıdent.

Kodeks ázirlenbes buryn onyń tujyrymdamasy qol­ǵa aly­­na­tyny anyq. Bul j­umysty at­qarýǵa Eńbek jáne halyq­ty áleý­mettik qorǵaý mınıstr­ligi­men, sarapshylarmen qatar, Stra­tegııalyq josparlaý jáne reformalar agenttiginiń de úles qos­qany belgili. Atalǵan ve­doms­tvonyń tóraǵasy Qaırat Kelimbetovtiń aıtýynsha, jobany ázirleý barysynda agent­tik tarapynan Áleýmettik kodeks­tiń áleýmettik dárejesine qara­mastan, Qazaqstan azamattary­nyń barlyǵyna áser etý salasyn keńeıtý, Áleýmettik kodeks­tiń jal­py bólimine adamnyń baza­lyq áleýmettik quqyqtary men mindetterin retteıtin normalardy, sonyń ishinde mınımaldy áleýmettik standarttardy qosý, áleýmettik saladaǵy zamanaýı trendter men halyqaralyq tájirıbeni eskere otyryp, mınımaldy áleýmettik standarttardy qaıta qaraý jáne ózektilendirý máselelerine qatysty mańyzdy úsh pozısııa usynyldy.

«Atalǵan úsh pozısııanyń da qol­daý tapqanyn erekshe atap ót­kim keledi. Oǵan qosa, biz má­­­se­lelerge aldyn ala taldaý ja­sap, halyqaralyq tájir­bıe­ni zerttedik. HQR, EQQDB, Bú­kil­­álem­dik bank, BEF, MMÝ, Gar­vard saraptamalaryn qaras­tyr­dyq. Biz bes bloktan turatyn usynys bildirdik: ǵylym salasynda, qoljetimdi baspanany damy­tý jóninde, «Dıplommen – aýyl­ǵa!» jobasy, «Serpin» joba­sy jáne jumyspen qamtý boıyn­sha», dedi Q.Kelimbetov. Ázirlengen Áleýmettik kodeks tujyrymdamasynyń jobasy aldymen «Ashyq derekter» portalynda ornalastyryldy.

Eńbek jáne halyqty áleý­mettik qorǵaý mınıstri Serik Shápkenov Senattyń Áleýmet­tik-mádenı damý jáne ǵylym komı­tetiniń otyrysynda depýtattar­ǵa Áleýmettik kodeksti ázirleý jumysynyń barysy týraly baıandady. Osylaısha, atalǵan kodeksti ázirleý barysynda Májilis pen Senat depýtattaryn qosa alǵanda, júzden astam sarapshynyń basyn biriktirgen jumys toby quryldy. So­nyń nátıjesinde 30-dan astam zań­namalyq jáne 150 zańǵa táýel­di akt zerdelendi. Halyq pen qo­ǵam­dyq birlestikterden kelip tús­ken 500-ge jýyq usynys qaraldy.

«Qazirgi ýaqytta qazaqstan­dyqtarǵa áleýmettik qamsyzdan­dyrý sharalarynyń keń spektri beriledi. Olar 1 Kodekspen, 16 zańmen jáne 100-den astam zańǵa táýeldi aktimen retteledi. Jańa kodekstiń negizgi maqsaty – halyqtyń túsinigin jeńildetý úshin osy saladaǵy qoldanystaǵy zańnamanyń barlyq normalaryn bir qujatta shoǵyrlandyrý. Kodeksti qabyldaý normatıvtik-quqyqtyq aktilerdi baıandaýdyń biryńǵaı stılin qamtamasyz etedi. Bul áleýmettik qamsyzdan­dyrý salasyndaǵy birqatar zańnyń 90-jyldardyń basynda qabyldanýyna, sodan beri NQA-ny ázirleý tásilderi­niń aıtar­lyqtaı ózgergenine baı­lanys­ty. Budan basqa, Kodeks sheń­berinde azamattardyń áleý­mettik quqyqtaryn júıeleý ju­mysy iske asyrylady – bir qujat­ta adam ómiriniń barlyq sala­synda týyndaıtyn bazalyq qu­qyqtar, sonyń ishinde eń tómen­gi áleýmettik standarttar kórse­tiletin bolady», dedi mınıstr.

Komıtet otyrysynda S.Sháp­kenov Batys Eýropanyń keı­bir el­derinde (Anglııa, Italııa, Belgııa) áleýmettik kodekster joq ekenin atap ótken bolatyn. Bul memleketter halyqaralyq qoǵamdastyqtyń aktilerin, atap aıtqanda Eýropa Keńesiniń akti­lerin basshylyqqa alady. Soǵan qaramastan, Germanııada, Fran­sııada, Shvesııada, Aýst­rııa­da, Úndistanda jáne taǵy basqa el­der­de áleýmettik kodeks­ter, son­daı-aq áleýmettik qamsyz­dan­dyrý kodeksteri qabyl­dandy. Sonymen qatar shet mem­­le­ket­ter­diń áleýmettik kodeks­teri­men ret­teletin máse­­lel­er aýqy­my asa keń. Máse­len, Fran­sııa­da bul qu­jat jumys­syzdyq máse­le­lerin ret­temeıdi. Al Úndi­stan­da – kóp bóligi Eýropa el­deri­niń áleý­met­tik kodeks­teri­men rettel­meı­tin eńbek qatynas­taryna arnalǵan.

«Halyqaralyq tájirıbeni eskere otyryp, Áleýmettik kodekste mynadaı qaǵıdattardy bekitý usynylady: muqtajdyqty eskere otyryp, áleýmettik kómek kór­setýdiń ataýlylyǵy men sara­lanǵan tásili, áleýmettik táýekelderdiń aldyn alý jáne eskertý; ekonomıkalyq resýrs­tar men áleýmettik saıasat min­det­teriniń mólsherlestigi, mem­lekettiń, jumys berýshiler men azamattardyń ortaq jaýapker­shiligi, áleýmettik saıasattyń ın­klıý­zıvtiligi, áleýmettik qor­ǵaý­dyń qupııalylyǵy jáne ha­lyq­aralyq standarttarǵa sáıkes­tigi», dedi S.Shápkenov.

Vedomstvo basshysynyń aıtýynsha, jumys toby eki – jalpy jáne erekshe bólikten turatyn Kodeks jasaýdy usyndy. Jal­py bólikte memleket pen azamat arasyndaǵy áleýmettik qa­ty­nas­tardy olardyń ózara min­det­­temelerin naqty aıqyndaı oty­­ryp, quqyqtyq retteýdiń negiz­­deri belgilenedi. Erekshe bólik áleýmettik táýekelderdiń jeke­legen túrlerine arnalǵan. Onda áleýmettik táýekelderge den qoıý sharalary, áleýmettik kó­mek alýshylardyń sanattary, tó­lem­derdiń mólsheri, ony ta­ǵa­ıyn­daý sharttary men mer­zim­deri aıqyndalady. Sondaı-aq áleý­mettik qyzmetkerler men áleý­mettik ınstıtýttardyń qu­qyq­tyq mártebesi reglamenttelmek.

Áleýmettik kodeks ázir bol­ma­ǵanymen, onyń tujyrym­dama­sy bar. Bul tujyrymdamada áleý­mettik quqyqtar men kepildikterdi qamtamasyz etý jónindegi sharalardy kúsheıtý (azamattardyń quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrý, muqtaj otbasylardy áleý­mettik súıemeldeý ınstıtýtyn damytý, quqyqtar men kepil­­dikterdiń qamtamasyz etilýin baqylaý jónindegi áleý­mettik ınspektorlardy engizý, ha­lyqtyń áleýmettik ál-aýqat ındeksin engizý) máse­lesi kóz­delgen. Sonymen qatar aza­mat­tardy áleýmettik qoldaýdy jań­ǵyrtý (Áleýmettik qamsyz­dan­­dyrýdyń halyqaralyq eń tómen­gi normalarynan kem emes deń­geıde áleýmettik tó­lem­der­di qam­tamasyz etý, syrqat­ta­ný kezinde jumys isteıtin aza­­mat­­tardyń áleýmettik qor­ǵalýyn arttyrý, áleýmettik qyz­metter­di jan basyna shaqqan­daǵy qarjylandyrýdy engizý, demografııalyq trendterdi eskere otyryp, zeınetaqy jú­ıe­siniń tıimdiligin arttyrý) máse­leleri de nazarǵa alynǵan.

Budan bólek, áleýmettik stan­­darttardy usynýdyń ınte­gra­­sııalanǵan modelin engizý («Sıfr­­lyq áleýmettik kartany» engizý, otbasylardyń muqtajdyq jaǵ­daıynan shyǵýyn yntalandyrý, áleýmettik salanyń baǵyt­tary boıynsha aldyn alý shara­­­­laryn qabyldaý) de josparlanyp 

otyr. Sonymen qatar memlekettik qyz­­­­met­terdi transformasııalaý jáne reınjınırıngteý (óti­nish berýden proaktıvti qyz­met kór­setýge kóshý, múgedek adamdardy syrttaı kýálandyrý, ataý­ly áleýmettik kómek kórsetý pro­sesterin avtomattandyrý, «áleý­mettik ámııandy» kezeń-kezeńi­men engizý) jumysy da qolǵa alynbaq.

Bul az deseńiz, áleýmettik ıns­­tıtýttardy reformalaý kóz­deledi. Iаǵnı zeınetaqy men járdemaqy taǵaıyndaý jónin­degi fýnksııalardy bere oty­­ryp, Memlekettik áleýmettik saq­tandyrý qory bazasynda Mem­lekettik áleýmettik qor qurý, áleý­mettik salanyń qarjylyq aǵy­nyn shoǵyrlandyrý máselesi qaralyp jatyr.

«Keleshekte Áleýmettik ko­deksti qabyldaý – azamat­tar­dyń óz áleýmettik quqyqtary men mindetteri týraly biryń­ǵaı bilim kózin qurýǵa, halyq­tyń áleý­mettik ál-aýqatynyń avto­mat­tandyrylǵan monıto­rıngin júrgizýge, áleýmettik quqyqtar men kepildikterdi qam­tamasyz etý boıynsha al­dyn alý sharala­ryn qabyl­daýǵa, memlekettik qyzmet­terdi elektrondy jáne proaktıvti formatta kórsetýge, azamat­tary­myzdyń áleýmettik qorǵalýy men ómir súrý deńgeıin arttyrýǵa múmkindik beredi», deıdi mınıstr.

P.S. Joldaýda júktelgen tap­syrmalardyń basym bóligi jyl kóleminde oryndalatyny anyq. Endeshe, Áleýmettik kodeksti de jeltoqsanǵa jet­kiz­beı qabyldap alǵan jón bolar edi. Memleket basshysy aıtyp ótkendeı, bul qujat eń aldymen memlekettiń jaýapkershiligin aıqyndap, azamattardyń óz quqyqtaryn jete túsinýi úshin qajet.