Erbol О́stemirov: Bıznesti qorǵaý «taza paraqtan» bastalady

– Erbol Lesbekuly, ázir­lenip jatqan jańa zań jobasynda qandaı jańashyldyq qaras­tyrylǵan? Kásipkerlik sala­syn «taza paraqtan» ret­teý­diń bıznesmender úshin paıdaly tusy qandaı?

– Elimizde bıznesti damytýǵa, násibin kásipten taýyp júrgen azamattardy qoldaýǵa baǵyttalǵan kóptegen memlekettik baǵdarlama qolǵa alynǵanyn ózińiz de bilesiz. Bıznesti retteýdi «taza paraqtan» bastaý da – sonyń biri. Keıde kásipkerlerdiń muń-muqtajyn sheshý kezinde biraz másele zań turǵysynan sheshilmegenin kórip júrmiz. Sondyqtan bıznesti qor­ǵaýdy osy retteý zańynan bas­ta­maqshymyz. Bıznes qyzmeti­niń jańa retteýshilik saıasaty bo­ıynsha zań jobasyn «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasy men Ulttyq ekonomıka mınıstrligi otandyq jáne sheteldik sarapshylarymen aqyldasa otyryp ázirledi.

Zań memlekettik retteýdiń qaǵı­dattary men negizgi ereje­lerin belgileýge múmkindik bere­di jáne bızneske qoıylatyn talaptar qandaı bolý kerektigin naq­­ty­laıdy. Retteýdegi qaǵı­dat­­tar mindetti túrde oryn­da­­la­dy; kásipkerlerge talap qoıar­da olardyń jaǵdaıy, bul talap­tardy oryndaı alý múmkin­digi eskeriledi, olar sıfrlandyryl­ǵan, yńǵaıly jáne bıznesmender­ge salmaq salmaýy tıis; memle­ket­tik josparlaý qujattarǵa sáıkes kelýi shart; memlekettik retteýdiń qatańdyq deńgeıi táýe­kel deńgeıine baılanysty bolady. Mine, osy negizgi qaǵıdat­tar oryndalǵan jaǵdaıda ǵana kásip­kerlerge jańa talaptar belgi­lenýi múmkin. Memleket tarapynan bir jańa talap engizilgen jaǵdaıda qoldanystaǵy eki talap joıylyp otyrady.

Zańda retteýshi apellıasııa ıns­tıtýtyn engizý de josparlanǵan. Bıznes-ombýdsmen memlekettik organdardyń talaptaryn qaıta qaraý maqsatynda shaǵym men usynystardy jınaıdy. Al ony Ulttyq ekonomıka mınıstrligi qaraıdy. Mınıstrlik talqylaýǵa usynyl­ǵan shaǵymdardy qaras­tyra otyryp, rettegish tetiktiń kúshin joıý nemese oǵan jan-jaqty taldaý júrgizý jónindegi sheshimdi kásipkerlik qyzmetti retteý máseleleri jónindegi sa­­rap­­tama tobynyń, bolmasa vedomstvoaralyq komıssııanyń talqylaýyna shyǵarady.

Zańǵa engiziletin taǵy bir jańa­shyldyq – memlekettik baqy­­laý júıesi jetildiriledi. Jańa tásil tek ruqsat berý talap­tary­na sáıkestigin tekserýdi jáne naqty faktiler boıynsha taǵa­­ıyn­dalatyn jospardan tys tek­serýlerdi kózdeıdi. Erekshe tártip boıynsha júrgiziletin tekserýler joıylady. Bul rette kásipkerlikti qaýipsizdikti qadaǵa­laý sharalarymen qamta­ma­syz ete otyryp, profılaktıkalyq baqy­laýdy kúsheıtýge erekshe mańyz berilip otyr. Iаǵnı ákim­shilik isterdi qozǵamas buryn aldymen jedel den qoıý sharalaryn qol­danylý usynyldy.

– Sonda jańa zań kásipkerdiń quqyǵyn qorǵap, retsiz tekserýden bosatýǵa yqpal etedi deý­ge bolady ǵoı?

– Iá, bul zań aldymen kásipker­diń quqyn qorǵaýǵa baǵyttalǵan. Ulttyq palata bıznespen aınalysyp júrgen azamattardyń quqyn qorǵaý úshin mindetti ta­lap­tardyń tizilimin engizýdi usy­nyp otyr. Bul – bızneske qoıy­latyn barlyq talaptyń tolyq tizbesin qamtıtyn biryń­ǵaı baza. Mundaı ortaq derek­ter ortalyǵy kásipkerge bız­nes­­ti júrgizýdiń barlyq quqyq­tyq­ negizderimen tanysýǵa múm­kin­dik beredi. Sonyń ishinde mem­le­ket­tik retteýdiń talaptary da anyq kórsetiledi. Eger talap tizi­limde bolsa, onda ol boıyn­sha memlekettik organ tekserý­ge jáne jazalaýǵa quqyly eke­nin kásipker bilýi kerek. Eger tizi­limde talap bolmasa, onda jaza da joq. Bul jerde – zańdy bilgen jaza baspaıdy degen qaǵıdat.

Taǵy bir ózgeris, 2024 jyldyń 1 qańtarynan bastap retteýshi «gılotına» iske qosylady. Iаǵnı memlekettik retteýdiń jańa qaǵıdattaryna jaýap bermeıtin talaptar zańsyz dep tanylady.

Jalpy, talaptardy qaıta qaraý­dy kásipkerlerdiń kóbi ju­mys isteıtin tórt saladan basta­dyq. Elimizdegi bıznespen aınalysyp júrgen azamattardyń 60%-dan astamy – saýda, aýyl sharýa­shylyǵy, qoǵamdyq tamaq­tan­dyrý, kólik salasynda qyz­met etedi. Sondyqtan zań qabyl­danǵanǵa deıin biz qanatqaqty rejimde qoǵamdyq tamaqtan­dyrý jáne saýda-sattyq, kólik qyz­met­teri sııaqty salalarda revı­zııa bas­ta­dyq. Jumysqa táýel­siz sa­­rap­­shylar men salalyq qa­ýym­­­das­tyqtar tartylǵan. Qa­zir qo­­ǵamdyq tamaqtandyrý sala­syn­­daǵy talaptardy tekserý aıaqtaldy.

Baqylaýdyń jańa forma­syn engizý – kásipkerlik sýbekti­lerin zańsyz jaýapkershilik­ke tartý múmkindigin boldyr­maı, shynaıy zań buzýshylar­dy anyqtaýǵa múmkindik beretin tergeý deýge bolady. Baqylaý­shy memlekettik organdar aldymen profılaktıkalyq baqylaýdy nysanǵa barmaı-aq júrgizedi, sodan keıin sonyń qorytyndysy negizinde qajet bolsa, obektige baryp, baqylaýdy júrgizý min­detin bekitedi.

– Zań naqty qashan qabyl­danýy múmkin?

– Memleket basshysynyń UKP sezinde bergen tapsyrmasyna sáıkes, zań jobasyn 2021 jyldyń sońyna deıin qabyldaý josparlanyp otyr. Parlament Májilisinde birinshi oqylym 3 qarashada ótti.

Ázirshe kásipkerler palatasy Ulttyq ekonomıka mınıstrligi­men birlesip, osy jyldyń sońyna deıin aýyl sharýashylyǵy, kólik, saýda, turý salalarynda mindetti talaptardy qalyptastyrý boıynsha jumystar júrgizip jatyr. Osy boıynsha kásipkerlerdiń pikir-usynysy da eskerilmek.

Daıyndaǵan

Qymbat TOQTAMURAT,

«Egemen Qazaqstan»