Jahandaǵy eń qymbat qalalar

The Economist basylymy usyn­ǵan bıylǵy eń qymbat qalalar tizi­minde Tel-Avıv eń aldyńǵy orynda tur. Izraıl astanasy byltyrǵy tizimde besinshi satydan kóringen edi. Odan keıingi oryndarǵa, naqtylaı aıtqanda alǵashqy bestikke Parıj, Sıngapýr, Sıýrıh pen Gonkong qa­la­lary jaıǵasqan.

Eske sala keteıik, atalǵan basy­lymnyń eń qymbat qalalar tizi­min­de kórsetilgendeı, 2019 jyly Sıngapýr, Parıj, Gonkong úsheýi de birinshi orynda qatar turǵan. Odan keıingi oryndardy sáıkesinshe Sıýrıh, Jeneva, Osaka, Seýl qa­lalary enshilegen.

Parıj ben Gonkong 2020 jyly turǵan satylarynan ne joǵary, ne tómen jyljymaı, óz oryndaryn saq­tap qalsa, Sıngapýrdyń ornyna Sıýrıh jaıǵasqan.

Sıngapýr bolsa, atalǵan úsh qa­ladan keıingi orynǵa jaıǵasyp, odan keıin Osaka ornalasqan. Bıyl eń qymbat qala dep tanylǵan Tel-Avıv byltyrǵy tizimde Osakamen birge besinshi orynda turǵan-dy.

Negizinen, eń qymbat qalalardyń reıtıngidegi oryndary ózgere qoı­maı­dy. Tek kestedegi orny sál tó­mendep ne kóterilýi múmkin.

Bıylǵy jańalyq – eń qymbat qalalar qataryna Nıý-Iorktyń qosylýy. Ádette AQSh qalalary arasynan tek Los-Andjeles qymbat qalalar sapynan kórinetin. Bıyl álemdi ózine qaratqan Nıý-Iork te qaltalylar qalasyna aınalǵan.

Kópshilik Fransııa astanasy men Sıngapýrdyń tizimdegi oryndarynan tómenge syrǵyp ketkenine tań qaldy. Bularmen qatar Rım de reıtıngide aıtarlyqtaı tómendegen. Byltyr 16-orynda turǵan Italııa astanasy bıyl 48-orynǵa syrǵyp túsken. Buǵan eldegi azyq-túlik pen kıim-keshektiń arzandaýy sebep kórinedi. Bangkok pen Lıma da «arzandaǵan». Byltyrǵy reıtın­gimen salystyrǵanda, bıyl aı­tar­lyqtaı tómende.

London tizimde – 19-orynda. Al Reseı astanasy Máskeý 96-orynǵa jaıǵasypty. Degenmen Máskeý tez «qymbattap» kele jatqan qalalar reıtıngine qosypty. О́ıtkeni bir jyl ishinde Máskeý birden 10 satyǵa joǵarylaǵan. Byltyr Máskeý 96-orynnan 106-orynǵa túsken eken.

Qymbattaý deńgeıi tań qal­dyrǵan taǵy bir shahar – Tegeran. 12 aıdyń ishinde Iran Islam Respýblıkasynyń astanasy 79-oryn­nan 29-orynǵa bir-aq shy­ǵyp­ty. Qalanyń qymbat mekenge aınalýy zańdy. О́ıtkeni AQSh sanksııalary onda ómir súrý deńgeıine aıtarlyqtaı áser etip jatqanyn BAQ jıi jazyp júr.

Zertteý avtorlary reıtıngini daıyndaý barysynda qaladaǵy taýar, qyzmet kórsetý baǵasy esepke alynǵanyn alǵa tartady. Osylaısha, álemniń 173 iri qalasyndaǵy ómir súrý deńgeıine sholý jasalǵan.

Salystyrý kezinde ortaq va­­lıýta retinde AQSh dollary bel­gilengen. Bul eldegi ınflıa­sııa deńgeıin de anyqtaýǵa múmkindik bergen. Av­torlar bir jyl ishinde janarmaı baǵasynyń ósýin anyq­tady. Olar benzın baǵasy byl­tyrǵa qa­ra­ǵanda ortasha eseppen 21 pa­ıyzǵa art­qanyna tań qalǵanyn jasyrmaıdy.

Al Tel-Avıvtiń tizimde alǵashqy bolýyna ne sebep degen máselege az-kem toqtalaıyq. Birinshi kezekte eldegi valıýta – shekeldiń dollarǵa qatynasynyń nyǵaıýy atalǵan qalanyń tizimdegi ornyn aldyńǵy qatarǵa shyǵarǵan. Budan bólek, elde taýarlar aıtarlyqtaı qymbattaǵan. Saraptama nátıjesinde byltyrǵa qaraǵanda 10 paıyzǵa qymbattaǵany anyqtaldy. Elde, ásirese, azyq-túlik baǵasy ósken.

Kólik pen alkogol ishimdik­te­riniń baǵasy boıynsha Tel-Avıv 2-oryndy ıemdendi. Jeke bas gıgıe­nasy quraldary boıynsha 5-orynda. Al qaladaǵy oıyn-saýyq qyz­met­teriniń qymbattyǵy boıynsha 6-orynda tur.

Taǵy bir aıtyp ótetin jaıt, The Economist basylymy qalalardaǵy baspana baǵasyn eseptemeıdi.

Shahar basshysy Ron Hýldaı Tel-Avıvtegi taýarlardyń áli de qymbattaı túsetinin málimdedi. О́ıt­keni Izraılde budan ózge úlken qalanyń joqtyǵy da Tel-Avıvtegi qyzmetterdiń qymbat bolýyna áser etedi. «Máselen, AQSh-ta Nıý-Iork, Chıkago, Maıamı, al Ulybrıtanııada London, Lıverpýl syndy úlken qalalar bar. Bir qalada ómir súrý qaltańyzǵa kóp salmaq túsirip, qym­bat bolsa, ekinshisine kóshe alasyz. Al Izraılde ondaı tańdaý joq», dedi qala basshysy. Sonymen qatar balamanyń bolmaýy Tel-Avıv­tegi qymbatshylyqtyń óse túsýi­ne alyp kelýi múmkin degen pikir aıtty.

Reıtıng jasaýshylar pandemııa qymbat qalalar tizimin áli de ta­laı ózgertedi dep esepteıdi. «Jap­­paı vaksına alý nátıjesinde kóp­tegen el ekonomıkasy qalpyna kele bastaǵanymen úlken qalalarda vı­­rýstyń taralý deńgeıi áli de jo­ǵa­ry. Osy sebepterden shekteý­ler alynbaı tur. Sondyqtan kóp qa­la­da tapshylyq pen baǵanyń ósýi baı­qalady», delingen zertteýshiler má­limdemesinde.

The Economist basylymy keler jyly birqatar bank ınflıasııa deń­geıin baqylaýda ustaýǵa tyrysyp, taýar men qyzmet kórsetý baǵa­synyń ósýi toqtaıdy degen boljam jasap otyr.

Reıtingiden AQSh, Afrıka, Shyǵys Eýropa elderi ómir súrý úshin qoljetimdi ekenin, al Batys Eýropa elderinde taýar men qyz­met kórsetý baǵasy qymbattap jat­qanyn baıqaýǵa bolady. Bir qy­zyǵy Germanııa astanasy Berlın tizimde 50-orynda tursa, Frankfýrt 19-orynǵa jaıǵasyp, el astanasynan basyp ozdy.

Bıyl tizimge 40 qala jańadan engen. Máselen, Shotlandııa ortalyǵy Edınbýrg tizimge enip qana qoımaı, 27-oryn aldy. Shtýtgart pen San-Dıego da alǵashqy ret qymbat qala­lar qatarynan oryn alyp, alǵashqy elýlikke endi.

Jalpy, ár jyldaǵy reıtıngini salystyra otyryp, alǵashqy oryn­daǵy qalalardyń aıtarlyqtaı aýy­sa­ qoımaıtynyn baıqaýǵa bolady. Sıýrıh, Jeneva, Sıngapýr men Pa­rıj onjyldyqtar boıy kósh basyn­da. Birneshe jyl qymbat qala dep ta­ny­lyp kelgen Oslo bıylǵy tizimde 11-orynda.

Joǵaryda aıtqanymyzdaı, bul tizimge eldegi ınflıasııa deńgeıi aı­tarlyqtaı áser etedi. Sonymen qatar syrtqy saıasat pen eldegi tu­raqtylyq ta ómir súrý deńgeıine áser etýshi faktor.

Sarapshylar ár qaladaǵy kóp qol­da­­nylatyn 138 túrli taýar ba­ǵasyn da salys­tyrdy. Nátı­je­sinde, azamattar kúnde tutynatyn taýarlar men azyq-túlik baǵasy meılinshe turaqty eke­ni, al ekinshi qajettiliktegi taýar­lar baǵasy kóp qymbattaıtyny anyq­­tal­dy.

Keıingi eki jylda taýar baǵa­synyń qymbattaýyna tasy­mal­daý­daǵy kedergiler áser et­keni anyq. Pandemııa basynda dárethana qa­ǵazy men makaron ónimderine su­ranys artyp, tapshy, qat taýar­larǵa aınalǵandyqtan olardyń da baǵasy aıtarlyqtaı qymbattaǵan.

Temeki, demalys ındýstrııasyna qatysty taýarlar baıaý qymbattasa, kıim-keshek baǵasy birden aspandapty. Temeki baǵasy byltyrǵymen salys­tyrǵanda 6 paıyzǵa qymbat­taǵan.

Qymbat qalalar reıtıngisi ar­qyly ómir súrý arzan qalalardyń da anyq­talýy zańdy. Bıylǵy ómir súrý­ge arzan qalalar qatarynyń kóshin Damask (Sırııa) bastap tur. Odan keıingi oryndarda Trıpolı (Lıvııa), Tashkent (О́zbekstan), Týnıs (Týnıs), Almaty (Qazaqstan) qala­la­ry tur.

Ońtústik astanamyz The Econo­mist basylym taldaýy nátı­je­sinde ómir súrýge  qoljetimdi qala retinde tanylypty. Byltyrǵy kórsetkish boıynsha arzan qalalar qatarynda joǵaryda atalǵandardan bólek Ka­ra­kas, Bangalor, Karachı, Lagos, Býenos-Aıres, Chennaı men Nıý-Delı boldy.

Aıta keteıik, atalǵan reıtıngti The Economist jýrnalynyń taldaý bólimi 30 jyl boıy úzilissiz jasap keledi.