«Teńizden» alynǵan telegeı

Táýelsizdik tańy «Teńiz» tereńin­degi telegeıdi el ıgiline jara­­týǵa yqpal etti. Dálirek aıt­­qanda, táýelsizdiktiń tań­sári shaǵynda Qazaqstannyń Tuń­ǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaev ken ornyn ıgerýge ınvestor tartý úshin «Shevron» kompanııasymen tike­leı kelisim júrgizdi. Álemdik munaı naryǵynda kósh­bas­shy atanǵan alpaýyt – derbes el re­tin­de jahanǵa tanyla qoımaǵan Qazaq­stannyń eko­no­mıkasyna ınves­tısııa salý­ǵa táýekel etken tuńǵysh kompanııa. Sóıtip, 1993 jylǵy 6 sáýirde «Teńizshevroıl» bir­­les­ken kásiporny quryldy. Osy­laı­sha, tereńinde telegeı «qara altyny» bar «Teńiz» ken or­nyn ıgerý bastaldy.

Kompanııanyń bas dırektory Kevın Laıonnyń málimetine súıensek, «Teńiz» kenishindegi bar­lanǵan munaı qory 3,2 mlrd tonna (25,5 mlrd barrel) bolsa, al Korolev ken alańynda 200 mln tonna (1,6 mlrd barrel) shamasynda «qara altyn» bar. Atalǵan ken oryndarynan alynatyn kómirsýtekti shıkizattyń kólemi 890 mln-nan 1,37 mlrd ton­nany (7,1-10,9 mlrd barrel) qurap otyr. Taǵy bir derek, «Teńiz» kollektorynyń eni – 20 (12 mıl), uzyndyǵy – 21 shaqyrym (13 mıl). Qazir ken oryn­daryn ıgerip jatqan «Teńiz­shevroıl» aksııalarynyń 50 pa­­­ıyzyna «Shevron» ıelik etedi. Al «EksonMobıl Ka­zahstan Venchýrs Ink.» – 25%, «QazMunaıGaz» UK AQ – 20%, «LýkArko» kompanııasynyń 5% úlesi bar.

– «Teńiz» ken ornynda 1993 jyly shamamen 1 mln ton­na munaı óndirildi. Al 2020 jyldyń sońyna taman ónim óndirýdiń jyl­dyq kó­­le­mi 26,5 mln ton­naǵa deıin ósti. Bul Qazaqstanda óndirilgen munaı kóleminiń shamamen 35 paıyzyn quraı­dy. Kompanııanyń bul tabysy Qazaqstan Respýblı­ka­synyń Úkimeti men ak­sıo­­nerlerdiń, jer­gilikti atqarýshy organdar men qyz­metkerlerimizdiń qol­daýynsyz múmkin bolmas edi. Endi, mine, Qazaq­stan­nyń Táýelsizdik alǵanyna 30 jyl tolar qarsańda «Teńiz» kenishinen óndi­ril­gen munaı kólemi 500 mln tonnaǵa jetti, – dep málim etti Kevın Laıon.

Bas dı­rek­tordyń ­oryn­­­­basary Aıbek­­ Qram­­­­baevtyń aıtýyn­­­sha, «Teńiz» kenishiniń ıge­ri­­lýi tá­ýel­siz Qazaqstannyń ja­­­­han­­dyq munaı-gaz óner­­ká­­si­bin­­degi iri elder qa­ta­ry­nan tabylýyna yqpal etti. Osy kezge deıin kom­pa­nııa qazaqstandyq ká­siporyndarǵa 158 mlrd dol­lardan astam tikeleı tólem, jergilikti taýarlar men­ qyz­met túrlerine 39,3 mlrd-tan astam dollar aýdarǵan.

– Kompanııa 28 jyldyń ishin­de Qazaqstan aýmaǵynda 310 myńǵa jýyq jumys ornyn ashýǵa atsalysty. Al 2000 jyl­dan beri qorshaǵan ortany qorǵaý sharalaryna 3 mlrd dol­lardan astam, onyń ishinde par­nık­ti gazdy qosa alǵanda, jalpy shyǵaryndylardy azaıtý jo­balaryna 1,5 mlrd dollar kóle­minde qarajat saldy. Osy ke­zeń­de atmosferaǵa jiberiletin shy­ǵaryndylardyń jalpy kó­lemi 71 paıyzǵa tó­mendep, 2017 jyl­­dan beri alaý­da gaz jaǵý 67,8 pa­­­ıyzǵa qys­qardy, – deıdi A.Qrambaev.

Qazir ken ornynda jalpy quny 45 mlrd dollardy qu­raı­­­tyn eki joba iske asyry­lyp jatyr. Onyń biri – Kele­shek keńeıý, ekinshisi – Uńǵy er­neýin­degi qysymdy basqarý jo­basy. Ken orynda 2023 jyly iske qosylatyn bul jobalarǵa 300-ge jýyq qazaqstandyq kompanııa merdigerlikke tartyldy. Byl­tyr jobaǵa qajetti 408 mo­dýl­di jetkizýdiń úsh jyldyq baǵ­dar­lamasy sátti aıaqtaldy. Ár­qaısysynyń salmaǵy 500-den 1 800 tonnaǵa jetetin modýlder Qa­zaqstanda, Ońtústik Koreıa men Ita­­lııada daıyndalyp, Reseıdiń ishki sý jolymen Kaspıı teńizi jaǵalaýyndaǵy Prorva túbe­gin­de salynǵan júk túsirý ter­mınalyna tasymal­dandy. Bar­lyq mo­dýl­dik júktiń jalpy sal­maǵy 280 myń metrıkalyq tonna qu­rady.

Jumystyń údemeli kezinde 120-dan astam keme paıdalanyldy. Onyń ishinde 40 keme jańadan qurastyrylyp, keıbiri osy joba úshin arnaıy jańǵyrtýdan ótki­zil­gen. Qazaqstandyq «Qaz­MorTransFlot» kompanııa­sy Kas­pıı teńizindegi tasymaldy jú­zege asyrdy. Kemeler Qa­zaq­stan men basqa núkteler arasynda 140 myń shaqyrymnan astam qashyqtyqty júzip ótti. Bul jobanyń taǵy bir ereksheligi – «Teńiz» ken orny mańyndaǵy Prorva túbegi. Munda modýldik júkti qabyldaý, odan ári tasy­mal­daý úshin salynǵan jańa baǵyt túzildi. Prorva túbe­ginde uzyndyǵy 71 shaqy­rym­dy quraıtyn teńizge kirý arna­sy, júk túsirý, saqtaý qon­dyr­­ǵylary men kirme jol bar. Ha­lyq­aralyq sıpattaǵy bul jo­balar iske qosylǵanda «Teńiz» ke­ni­shindegi shıki munaı óndirý kólemi jylyna shamamen 12 mln tonnaǵa artyp, jylyna 39 mln tonnaǵa jetedi. Joba­nyń alǵashqysy óndiris qýatyn arttyrýǵa baǵyttalsa, ekinshisi ken ornyndaǵy alty keshendi teh­nologııalyq jeliden qu­ral­ǵan zaýyttardyń tolyq­qan­dy ju­mysyn qamta­masyz ete­tini kóz­de­lip otyr.

– Bizdiń basty ustanatyn maq­satymyz – óndiristiń qaýip­sizdigi. Osy maqsatta jańa tehnologııalar engizildi. Burǵy­laý, óndiristik operasııalar, eńbekti qorǵaý, qa­ýip­sizdik tehnıkasy jáne basqa salalarda ju­mys isteıtin jer­gi­likti qyz­met­kerlerdiń kásibı bilik­ti­ligin arttyrýǵa ınvestısııa sa­lyndy, – deıdi bas dırektor Kevın Laıon.

Atyraý oblysy