Qoǵam • 10 Aqpan, 2022

Gazet kim úshin kerek?

Osy jurt álsin-álsin moınyn buryp eleńdep, ár jańalyǵyna tamsana qaraıtyn Amerıkanyń eń alǵashqy táýelsiz gazeti New England Courant basylymyn 1721 jyly Bendjamın Franklınniń aǵasy basyp shyǵarypty. Sol kezde árbir sanaly jurt «Ulttyń alǵashqy kúndelikti gazeti» shyǵa bastady» dep jar salypty. Al sodan keıin 1784 jylǵy 21 qyrkúıekte óz oqyrmanymen júzdesken taǵy bir basylym Pennsylvania Packet and Daily Advertiser dep atalatyn aptalyq gazettiń alǵashqy oqyrmany da kileń zııalylar bolǵanynda shúbá joq.

Dúısenáli ÁLIMAQYN

Sodan beri jahannyń jylt etken jańalyqtaryn qorǵasyn mashınadan ótkizip, sanaǵa sáýle, oıǵa oı qosyp kelgen gazetterdiń adamzat tarıhynan alar orny erekshe. Halyq tilegi men nıeti jerde qalsyn ba? Birinen biri úırenip, táı-táı basqan jas basylymdar apta saıyn nemese aı saıyn shyǵyp turypty. «Jaqsy gazet – ózimen-ózi sóılesetin ult» degen Artýr Mıllerdiń sózi qaǵazǵa túsken oıdyń shyndyqqa aınalǵanyn dáleldep úlgerdi.

Sóz kezeginde mynadaı bir oı ushqynyn aıta ketkim keledi. Arǵy bette Shapchal degen aýdan bar, ol jaqty sibe dep atalatyn ult mekendeıdi. Bir kúni sol sibeniń seksennen asqan qarty poshtaǵa baryp, sibe tilinde shyǵatyn jalǵyz gazetke jazylypty. Poshta qyzmetkerleri tańyrqap: «Úlken kisi, sizdiń kózińiz kórmeıdi eken, gazetke jazylyp ne isteısiz?», dep surasa kerek, sonda álgi qart: «Iá, kózim kórmeıdi, ózim gazet oqı almaımyn, biraq men ana tilimde shyǵatyn jalǵyz gazettiń toqtap qalmaýy úshin jyl saıyn jazylamyn, meniń armanym da, maqsatym da – osy», dep jaýap beripti. «Gazet ólgen saıyn, tipti nashar bolǵan saıyn, el avtorıtarızmge jaqyndaı túsedi» deıtin Rıchard Klıýgerdiń asyl sózin aýyldaǵy qarapaıym qarttyń ózi aıtyp tur emes pe?!

Eń taǵdyrly da, ólmes sózdi qarapaıym adamdar aıtyp ketkenin ýaqyttyń ózi aıqyndady. Ana tiliniń erteńi úshin kúrsingen qarttyń álgi sózi keıin qanshama gazet-jýrnaldyń bolashaǵyna sebep bolǵanyn kim bilsin? Taza nıet pen dildiń kútetini de – sol. Bizdiń ultymyzda ana tiliniń ólmeýi úshin gazetke jazylyp qana emes, gazet shyǵaryp, jurtty saýattandyrǵan tulǵalar kóp boldy. Olardyń kútkeni eli men jeriniń, keń-baıtaq dalasynyń amandyǵy men bolashaǵy edi. Qazaqty oqýsyz qaldyrmaýǵa qaltqysyz eńbek etken «Qazaq», «Aıqap», «Ushqyn» «Eńbekshi qazaq» sııaqty basylymdarda Álıhan Bókeıhanovtan bastap Mirjaqyp Dýlatov, Muhtar Áýezovke deıingi ult tulǵalarynyń mańdaı teri men kóz maıy, júrek qany sińdi. Qazaqtyń qazaq bolyp qalyptasýyna, bilim alýyna gazettiń qosqan úlesi qanshama?

Qazir kóptegen adam «Gazetti kim oqıdy?», «Gazet kim úshin kerek?», dep ersi sóılep, ese jónelgendi jaqsy kóredi. Ondaı adamdarǵa berer jaýabymyzdyń san túrli nusqasy bar, sonyń biri, joǵarydaǵy zaǵıp qarttyń sózi bolmaq. Endeshe gazet kim úshin kerek? Árıne, men sizden «ózimiz úshin» degen sanaly jaýap kútemin.