Baıdyń qyzy

Bul kúnderi onyń esimi qazaqtan shyqqan tuńǵysh kórkemsóz sheberi, kásibı júrgizýshi, pedagog, Qazaq KSR halyq ártisi retinde óner tarıhynyń betine jazylyp qaldy. Ol – Qazaqstanda eń alǵash estrada stýdııasyn ashyp, «Gúlder» ansamblin quryp, talaı óner qyranyn samǵatqan, Qazaq sırkiniń negizin qalaǵan Gúljıhan Ǵalıeva edi.

Gúljıhan ashqan óner stýdııasy

Gúljıhannyń óner úshin soqqan júregi onyń atymtaı jomart ákesiniń tárbıesinen bolsa kerek. Onyń ákesi Qalı Ordabaıulynyń bes júz myńnan astam qoıy bolǵanyn Jetisý óńiri bul kúnderi ańyz qylyp aıtady. Bizdiń keıipkeri­miz Qalı baıdyń erkeletip ósirgen jal­ǵyz qyzy edi. Sanaly baı «Jalǵyz qyzym qatarynan qalmasyn» dedi me eken, ony tárbıelep, oqytý úshin oǵan sonaý Germanııadan arnaıy úı muǵali­min aldyrǵany kókiregi oıaý ákeniń ǵana qolynan keletin is.

Qazirgi Almaty qalasynda dúnıege kelgen Gúljıhan 1934 jyly Lenıngradqa sapar shegedi, bul jerge ol zań ǵylymyn oqýǵa barǵan bolatyn, biraq 1936 jyly ol Máskeýdegi О́ner ınstıtýty janynan ashylǵan qazaq jastaryna arnalǵan úsh­jyldyq ártister daıarlaıtyn stýdııaǵa aýystyrylady. Keshegi ker zamannyń solaqaı saıasatynyń áseri Gúljıhandy da aınalyp ótpepti. Onyń ákesi Qalı Ordabaıuly men aǵasy Ramazan Qalıuly «halyq jaýy» atanyp, otbasynan ajyrap qala beredi, «halyq jaýynyń» balasy oqýdan shyǵarylatyny da sózsiz. Ony qýdalaý kezinde qutqaryp qalǵan Turar Rysqulov bolatyn. Bul týraly Gúljıhan Ǵalıeva Baǵdad Jandosaıǵa óz aýzymen aıtyp bergen esteliginde bylaı baıandaıdy: «Dekan óz úıinde jeti kún ustady. Sosyn óz qyzyndaı kıindirip, Más­keýge qazaq elshiligine myna ádris­pen barasyń, Máskeýdegi Qazaqstannyń tó­tenshe ókili dep sura. Elshilikti tapqanǵa deıin tamaǵyń men qalada júrip-turýyń úshin dep aqsha berdi. Máskeýge bardym. Elshilikti taptym. Eki kún boıy kire almadym. 273 bolyp tirkeldim. Úzilis mezgili bitip, eki-úsh mınýttan keıin zaldaǵy qa­byl­daý esiginen ústinde qazaqy zer shapany bar iri kisi shyqty da, birinshi otyrǵan adamnan eń sońynda turǵan maǵan deıin kózben sholyp ótti. Bári «Konsýl osy» desti. Jeti-segiz mınýttan keıin ústinde qara kostıými bar konsýl álgi esikten qaıta shyqty. Ol otyrǵandardyń bir syzyǵyn boılaı kelip, saýsaǵymen áldekimdi sha­qyrdy. Árkim men be degendeı keýde­sin nuqıdy. Konsýl basyn shaıqady. «Seni shaqyrady», dedi aldyńǵy jaǵymda turǵandar maǵan qa­rap. Ol maǵan tamaq berip, qaıta ju­mysyna kiristi. Sosyn qaıta kelgende, «Ramazan aǵamdy ustap, meni ınstıtýttan shyǵaryp jiberdi dep jylap em», «jylama, bárin bilem», dedi. «Al ýaqyt tyǵyz, seni Almatyǵa ketti dep habarlaǵan eken. Men seni Almatyǵa emes, óziniń týǵan jeri Sartaýqum boly­syna ketirildi», dep habarladym. «Endi seniń famılııań Qalıeva emes, Ǵalıeva bolady. Al atyń Gúljahan emes, Gúljıhan. Seni kóz kór­meıtin, qulaq estimeıtin oqý ornyna ji­berem, saǵat tórtte mashınamen bir adam kelip, alyp baryp ornalastyrady. Ol Máskeýdegi GITIS ınstıtýty janynan ashylǵan Qazaqstandaǵy qazaq ­jastaryn ónerge daıyndaıtyn stýdııa» dedi. Sosyn ol «men Turar Rysqulovpyn ǵoı degende qalaı shyńǵyryp jibergenimdi bilmeı qaldym».

Almatyǵa qaıtqan soń ol Qazaq dra­ma teatrynda, kınostýdııada, Jam­byl atyndaǵy fılarmonııada qyzmet isteıdi. Sol kezdegi Ortalyq Komıtettiń birinshi hatshysy Dinmuhamed Qonaev­tyń qoldaýymen elimizdegi tuńǵysh estrada stýdııasyn ashady. Osy stýdııada Qazaqstannyń halyq ártisteri Ǵ.Qurmanǵalıev, J.Elebekov, Z.Qoı­shybaeva, L.Kesoglý, L.Tóleshova, V.Qar­mysova sııaqty mamandar qyzmet etti. Al J.Kármenov, N.Esqalıeva, Q.Baı­bosynov, S.Qabıǵojına, A.Nurma­ǵam­betova sııaqty óner qaıratkerleri osy stýdııanyń túlekteri boldy. Gúl­jıhan irgetasyn qalaǵan bul stýdııa qa­zir Júsipbek Elebekov atyndaǵy Respýb­lı­kalyq estrada-sırk kolledji dep atalady.

Sırk pen «Gúlder» ansamblin qaz turǵyzǵan

О́nerdiń qaı-qaısyna da jaı qara­maǵan Gúljıhan Ǵalıqyzy qazirgi Qazaq memlekettik sırkiniń de irgetasyn qa­laýǵa atsalysady. Bul týraly Almaty Mem­lekettik arhıvinde saqtalǵan mate­rıal­dardy aqtardyq, resmı derekte «1970 jyly Qazaq memlekettik sırki – kásibı ulttyq óner ujymy sol kezdegi Qazaq KSR-niń Mádenıet mınıstri Ilııas Omarovtyń qoldaýymen jáne Qazaq KSR-niń halyq ártisi Gúljıhan Ǵalıeva­nyń jetekshiligimen uıymdastyryldy», delingen. Bir qyzyǵy, osy memlekettik sırkke Gúljıhan asyl tuqymdy attardy Reseıdegi «Vladımırovskıı» jylqy fermasyna baryp alyp qaıtady. Sol kezdiń ózinde qazaq óneri eshkimnen kem bolmasa eken degen úlken murattyń, izgi oıdyń jeteginde júrgen Gúljıhannyń asyl armanynyń biri – Qazaq memleket­tik sırki jyl saıyn damyp, ulttyq boıaýy basym «Jylqyshylar», «Jer jánnaty», «At oıyny», «Atameken» sııaqty sırktik baǵdarlamalardy daıyndaǵan. Al onyń taǵy bir eleýli eńbegi «Gúlder» ansamblin qurýy edi. Qazaq óneri men mádenıetin­de altyn árippen jazylǵan estrada­lyq ansambl tek elimizge ǵana emes, shetelderge de tanylǵan óner ujymy. Osy óner ordasyn uıymdastyryp, atyn álemge tanytqan qazaq qyzy Gúljıhan án áleminde Roza Rymbaeva, Naǵıma Esqa­lıeva, Qapash Qulysheva, Qalamqas Rahımova, Maqpal Júnisova sııaqty óner juldyzdaryn bıikke samǵatty, olardyń jolyn ashty.

Gúljıhannyń otbasy tárbıesi ǵa­na emes, ortasy da ózine saı, erekshe bol­ǵany týraly derekter kóp. So­nyń biri onyń bala kezinen bastap Din­muhamed Qonaev, Shara Jıenqulova sııaq­ty ult qaı­rat­kerlerimen birge óskeni týraly. Bul jóninde Gúljıhan Ǵalı­qyzy­nyń kelini, Qazaqstannyń halyq ártisi Gúljan Talpaqova bylaı deıdi: «Men ol kisimen uzaq jyl birge ómir súrdim. Mamam 1982 jyly ómirden ótken kezde de qasynda boldym... Men onyń oty­rystarda aıtqan sózderine den qoıa­tyn edim. Sonda uqqanym, ákesi Ǵalı Orda­baı óte baı bolǵan. Ol qarakól elti­risin satqan, al orystyń kópesi Pýgasov Almatyda sándi túbit pen ma­myq saýdalaýmen aınalysty. Olar osy óńirdegi eń dáýletti adamdar sanatynda bolypty. Dinmuhamed Qonaevtyń otbasymen, Shara Jıenqulovamen jaqsy aralasyp turdy. Sebebi olardyń ákeleri – Ahmet pen Baımolda jáne enemniń ákesi Qalı úsheýi saýda-sattyq salasynda qazirgi tilmen aıtqanda «partner» bolǵan».

Ordabaı tuqymy, qazaq óneriniń janashyry, halyq ártisi Gúljıhan Ǵalı­qyzynyń ómir joly san qyrly bolǵany shyndyq. О́mir oǵan bárin berdi jáne ony qanattandyrdy. Dáýlet pen aqylǵa baı áke, oqyǵan, zııaly aǵa-baýyr, jaqsy dostar, ózin syılaıtyn orta-ujym, eńbegin eleıtin urpaq berdi. Keshegi Qalı baı Almatydaǵy úlken meshit, Mı­nıstrler úıiniń salynýyn, tipti Gor­kıı atyndaǵy saıabaqtyń, Baýman orma­nynyń aǵashtaryn da osy Qalı baı­dyń qarjysy demepti. «Balapan uıada neni kórse, ushqanda sony iledi» degen qazaq sóziniń Gúljıhan syndy óner qaıratkerlerine qarata aıtylǵany daýsyz. Onyń ákesi dalanyń atymtaıy bolsa, onyń ózi qazaq óneriniń atymtaıy, janashyry bola bildi. Endigi jerde Gúljıhan esiminiń umytylýy múmkin emes. Gúljıhan Ǵalıqyzy týraly saqtalǵan arhıv materıaldary bul kúnderi Almaty qalasy memlekettik arhıvinde saqtaýly tur, materıaldarynda ol týraly fotosýretter men onyń ózi týraly qujattar bar. Osy maqalany jazýǵa qundy materıaldar usynǵan atalǵan arhıv mekemesiniń bas sarapshysy Láılá Qasymqyzyna alǵysymyz sheksiz.