Sıfrly naryqtaǵy qubylmaly kezeń

Mamandar mıgrasııasy qarqyndy

Dúnıejúzi pandemııany jeńýge shaq qalǵanda baýyrlas elder arasyndaǵy qarýly qaqtyǵys jahandyq ekonomıkany san soqtyryp, jyǵylǵanǵa judyryq bolǵandaı. Demek jahandyq geosaıası prosester álemniń qanshalyqty kúrdeli ári názik ekenin baıqatyp otyr. Qarsha boraǵan sanksııalar janjaldasýshy memleketterde eńbek mıgrasııasynyń oryn alýyna túrtki boldy. Bul ásirese IT-salasyna qatysty. Jasyratyny joq, TMD aýma­ǵynda sıfrly tehnologııalar naryǵynda jumys isteıtin kom­panııalar men mamandar jetkilikti. IDC kompanııasynyń TMD-daǵy óńirlik dırektory Andreı Beklemıshevtiń pikirine súıensek, byltyr Reseıde aqpa­rattyq-kommýnıkasııalyq tehnologııalar naryǵyndaǵy aqsha aınalymy 52 mlrd dollarǵa jetse, Ýkraınada onyń kórset­kishi 6 mlrd dollarǵa jaqyn. Soǵys jaǵdaıy bul tabys kózin quldyratyp qana qoımaı, kórshiles Belarýs eli men Polsha, Chehııadaǵy IT-salasyna keri áserin tıgizedi.

«Bizdiń sarapshylarymyzdyń málimetine sáıkes, Ýkraınada 14 myńdaı baǵdarlama ázirleý­shileri bolǵan. Qazir olardyń keıbirin evakýasııalap, atalǵan mamandar qonystaryn aýystyryp jatyr. Belarýs elinde de basqa elderge kóship jatqan IT-salasynyń ókili kóp. Aıtalyq, keıbiri Eýropany tańdasa, Ortalyq Azııa, onyń ishinde Qazaqstan, Qyrǵyzstan jáne О́zbekstanǵa qonys aýdaryp jatqandar da az emes. Bul mıgrasııa naryqqa qajetti ónimderdiń kesh jetkizilýine áser etýi múm­kin. Tutastaı alǵanda, qyz­mettik lokasııany aýystyrý úrdisi jahandyq naryq úshin jaǵymdy ne jaǵymsyz bolatyny da ázirge belgisiz», dedi A.Beklemıshev.

IT-salasynyń sarapshysy Azıza Shýjeevanyń aıtýynsha, Reseı men Ýkraınanyń AKT mamandary ýaqytsha qonys retinde otandyq ınternet keńistiginde talqylanǵandaı Qazaqstanǵa emes, kóp jaǵdaıda Armenııa men Qyrǵyzstanǵa basymdyq beredi.

«Keıingi aptalarda áleý­mettik jelilerde ýkraındyq jáne reseılik mamandardyń elimizge qonys aýdarýyna baılanysty áńgime kóp talqylana bas­tady. Muny qoldaıtyndar da, kerisinshe kelispeıtinder de bar. Desek te, bir qyzyǵy, Reseı men Ýkraınadaǵy IT-kompanııalar qyzmettik mekendi aýystyrý boıynsha tańdaýy Armenııa men Qyrǵyzstanǵa túsip jatyr. Nege deseńiz, atalǵan elderde salyq júıesi kásip júrgizýge qolaıly. Olarda sheteldik rezıdentterge 20%-dyq salyq salý tártibi qoldanylmaıdy. Buǵan qosa tirkeý rásimi de ońtaı­landyrylyp, valıýtalyq qa­daǵalaý júrgizilmeıdi. Sol sekildi Reseıdegi amerıkalyq kompanııalardyń Túrkııaǵa kóship jatqany týraly aqparattar taraı bastady. Túrkııalyq árip­testerimizben sóıleskende, olar óz IT-naryqtaryn damytý úshin mamandardy tartýǵa daıyn ekenderin jetkizdi», dedi A.Shý­jeeva.

«Sber» jobasy qajetsiz ekenin kórsetti

Documentolog kompanııa­synyń bas dırektory Baı­jan Qanafın aıtqandaı, Qa­zaqstanda joǵary tehnologııa­lar salasynda bilikti mamandardy tabý qıyn. Sol sebepti jumys ónimdiligin arttyrý úshin kórshiles elderden eńbek resýrsyn tartý qalypty úrdis.

«О́z basym atalǵan máselege kásibı turǵydan qaraımyn. Bul mamandardyń izimen keıin Reseıdiń bıligi de kelip, elimizdi jaýlap alady degendeı pikirler de aıtyldy. Alaıda bul aqylǵa qonbaıtyn jáne qısynsyz pikir dep sanaımyn. Sebebi qonys aýdarýshylardyń basym bóligi jergilikti bıliktiń saıasatymen kelispeı, elderin tastaýǵa májbúr. Mundaı qadamǵa olar toıyp sekirgendikten baryp otyr­maǵanyna senimdimin. Ekin­shi másele, elimizge kelýge nıetti kompanııalarǵa artyq pre­­ferensııalar berilip qoımaı, ádil básekelestik saqtalsa ıgi. Osyndaı syn sátte el Úkimeti ishki máselelerge, ózimizdiń sala­myzdy damytýǵa mán berse eken deımin. Atap aıtqanda, memlekettiń ekonomıkadaǵy úlesin shyn máninde azaıtatyn kez jetti. Sybaılas jem­qorlyqty aýyzdyqtap, tıisti sheshimderdi qabyldaýda ashyq­tyq qajet. Sondyqtan basqa jaqta órbip jatqan máse­le­lerden góri ózimizdiń ishki ahýa­lymyzdy jaqsartýǵa kóńil bólgen tıimdirek bolar. Bir ja­ǵynan, kórshiles eldegi jaǵdaı Úkimetke «Sbermen» aradaǵy kelisimdi qaıta qarastyrýǵa yqpal etkendeı. Meniń oıymsha, bul joba elimizge qajet emes jáne odan bas tartý kerek», dedi B.Qanafın.

Internetsiz qalýymyz múmkin be?

«Transtelekom» kompanııa­synyń Strategııalyq josparlaý jáne taldaý baǵytynyń bólim meńgerýshisi Mırhat Serikbaevtyń sózine sensek, Reseıge salynǵan sanksııa­lardyń salqyny janama túrde elimizge de tııýi ǵajap emes. О́ıtkeni «Transtelekom» baılanys qyzmetin usynatyn operator retinde negizgi trafıkti Reseıden satyp alady. Bul shamamen 320 gıgabıt sekýndty quraıdy. Ary qaraı bul trafık tranzıt arqyly Ortalyq Azııa elderi men Qytaıǵa taralady. Qazir ınternet-trafıginiń álemdik taratýshysy LINX (London Internet Exchange) reseı­lik «Megafon» men «Ros­telekom» provaıderlerin telekommýnıkasııa qyzmetinen ajyratyp tastaǵan. Ulttyq baılanys operatory osynyń kesirinen qajetti baılanys sıgnalynan aıyrylyp qalamyz ba dep alańdaýly.

«Mundaı sátte elimizdiń quzyrly organy qandaı jumys­ty qolǵa aldy degenge kelsek, Sıfrly damý mınıstrligi qol­daýdyń ornyna, kerisinshe aıyppuldyń somasyn on esege kóterip jiberdi. Ekinshiden, telekommýnıkasııa qyzmeti men IT-naryǵyna arnalǵan qu­ral-jabdyqty biz EAEO-dan tys dollar jáne eýro valıý­tasymen satyp alatynymyz­dy aıtqym keledi. Sol sebepti bul da tabysymyzǵa áser etip, abonentterge usyny­la­tyn qyz­mettiń tarıfin qaıta qaras­tyrýǵa týra keletin shyǵar. Son­­dyqtan mınıstrlik ókilderi kabı­netterinde qur otyrmaı, tez arada Qytaı elimen qajetti qon­dyrǵylardy satyp alýǵa baı­lanysty halyqaralyq keli­simshartqa otyryp, esep aıy­ry­sýdy ıýan-teńge valıýtasymen júrgizgeni abzal», dedi M.Serikbaev.

Bıznes júrgizýge qolaısyz óńir

Qazaqstannyń ınternet qaýymdastyǵynyń prezıdenti Shavhat Sobırovtyń aıtýynsha, reseılik kompanııalardyń qaptaýyna alańdamaq túgili armandaýdyń qajeti shamaly. Uıym basshysy elimizde IT-bıznesti júrgizý ońaıǵa soq­paı­tynyn aıtady. Oǵan je­til­di­rilmegen zańnama men tym ar­tyq shekteýler mursat ber­meıdi.

«Qazaqstan kez kelgen kásipti júrgizý boıynsha qo­laı­ly óńir degen jańsaq pi­kirden arylý qajet. Keıingi ýaqyt­ta Máskeý, Omby, Sankt-Peterbýrg jáne Novosibirdegi IT-kom­panııa­lar­men kóp pikir almastym. Túsinesiz be, elimizdiń zańnamasy tym bıýrokratııalanǵan. Pan­demııa bastalǵaly beri she­neý­nikterge tıisti zańdardy qa­byldaýda ońtaıly sheshimder qarastyrýdy usynǵan edik. Jumys toptarynyń otyrysynda da birneshe ret aıttyq. Nátıjesi – nól. Onyń ústine qańtar qasiretinde ınternettiń qalaı óshirilgenin jaqsy bilesizder. Bul memlekettik tóń­­kerispen para-par. Ony esh­kim aıtyp jatqan joq. Nege? Internet jáne tutastaı sıfr­ly ınfraqurylym tek qana áleýmettik jelilerden tur­maıdy. Bul telemetrııa, aýrýhanalar jáne basqa da mańyzdy qyz­mettermen tyǵyz baılanys­ty túrli derekter qory. Onda myńdaǵan adam jumys isteıdi. Shyn máninde, bizge túrli erejeler men aktilerdi qabyldaýdy jeńildetetin tetik qajet dep oılaımyn.

Trafık almasý núktesindegi memlekettik monopolııa jóninde aıtyp kele jatqanymyzǵa biraz boldy. Qashanǵa deıin «Qa­zaqtelekom» «Bılaınmen» bir­ge trafık almasý núktesin jeke- dara ıemdenedi? Nege ony bá­sekelestik ortaǵa bermeıdi? Búkil álemde trafık almasý núktesi bıznestiń arasynda teń úlestiriledi», dedi Sh.Sobırov.

Túıindeı kelgende Qazaq­stan­nyń IT qaýymdastyǵy qa­zirgi salyq júıesi jaǵ­da­ıyn­­­da elimizge sheteldik kom­­pa­nııa­lardyń keletinine kúmán­men qarap otyr.