Aımaqtar • 11 Sáýir, 2022

Mýzeıdegi qustar

Sáýirdiń alǵashqy kúnderi dúnıe júzinde atalyp ótetin Halyqaralyq qustar kúni tabıǵat janashyrlary qanatty tirshilik ıeleriniń qazirgi jaǵdaıy, olardyń qorǵalýy týraly keńes qurady. Aqtóbe oblystyq tarıhı-ólketaný mýzeıiniń tabıǵat zalynda osy kúnge oraı «Qustar — tabıǵat kórki» atty kórme ashylyp, oǵan Aqtóbe oblysy aýmaǵynda tirshilik etetin 40-qa jýyq qustyń tulyby jáne qurqyltaıdyń, bódeneniń uıalary qoıyldy.

Baıan QÝANDYQQYZY

Mýzeı qyzmetkerleri qustardyń tulyptaryn ótken ǵasyrdyń 1955-1960 jyldarynan bastap jınaqtaǵan. Osy iste mýzeı ardageri, jaqynda ǵana ómirden ótken Rysjan Ilııasovanyń eńbegi zor. Ǵasyrǵa jýyq ýaqyt boıy qorda saqtalǵan qus tulyptarynyń arasynda joıylý aldynda turǵan saryalqym arajegish, taýqudiret, aqqý, úki, balyqshy tuıǵyn, qalbaǵaı, qarabaı, tarǵaq ta bar. Olar óte jaqsy saqtalǵan.

Mýzeıdiń tabıǵat zalynda osy ólkeniń injý-marjany sanalatyn «Yrǵyz-Torǵaı» memlekettik tabıǵı rezervaty týraly dıorama jasaqtaldy. Aıta ketý kerek, Yrǵyz-Torǵaı basseıni qustardyń kóktemde ushyp kelip, kúzde ushyp ketetin ejelden qalyptasqan joly. Qazaqstan aýmaǵyn mekendeıtin barlyq qus túri osy ótkel arqyly Úndistan, Pákistan, Iran baǵytyna qaraı qys qystaýǵa ushyp ketedi. Al 2-3 mıllıonǵa jýyq qanattylar kóktem men kúz aılarynda Yrǵyzdyń Nura aýmaǵyndaǵy 30-ǵa jýyq shaǵyn kóldi naǵyz qus bazaryna aınaldyryp jiberedi. «Yrǵyz-Torǵaı» memlekettik tabıǵı rezervaty kólderin Qyzyl kitapqa engizilgen qyzǵylt qoqıqaz, aq tyrna, jalbaǵaı úırek, buıra-qyzǵylt birqazan, bezgeldek, lashyn, aqqýdyń eki túri, qarshyǵa, jorǵa dýadaq, kókqutan, aqbas úırek, sý búrkiti mekendeıdi.

Kórmeni tamashalýǵa kelgen qonaqtar qurqyltaıdyń uıasyn tamashalady. Qurqyltaı – dene turqy 11 sm, salmaǵy 20 gramm shamasynda bolatyn torǵaı tárizdiler otrıadyna jatatyn kıeli qus. Qurqyltaıdyń uıasyn ata-babamyz ejelden túrli aýrýǵa shıpa retinde emge qoldanǵan. Kórmege ata-babamyz kıeli dep sanaıtyn úkiniń de tulyby qoıyldy. Úki jemin kóbine túnde aýlaıdy. Olardyń súıikti tamaǵy – kirpi. Qanattarynyń ereksheligine baılanysty túnde dybyssyz usha alady. Bul qabilet ań aýlaý kezinde úlken kómegin tıgizedi. Keıbir túrleri tyrnaqtarynyń kómegimen balyqtardy da aýlap jeıdi.

Mýzeıdegi qustar kórmesine qatysqan qalalyq jas týrıster stansasy úıirmesiniń oqýshylaryna Qazaqstannyń Qyzyl kitabyna engizilgen qustar jaıynda derekter jınaýǵa tapsyrmalar berilip, joıylý aldynda turǵan, erekshe qorǵaýǵa alynǵan qustar týraly býkletter taratyldy.