Astyq jetkilikti, alańdaýǵa negiz joq

«Aldyn ala statıstıkaǵa sáıkes, 1 sá­ýir­degi jaǵdaı boıynsha respýblı­kada 6,4 mln tonna astyq bolǵan. Ishki tutynýdy es­kere otyryp, bul kólem ózin-ózi qam­tamasyz etý jáne bir bóligin eksportqa, onyń ishinde un túrinde jiberý úshin jetkilikti. Aıta keterlik jaıt, jyl sa­ıyn biz 3 mln tonna un óndiremiz. Biraq bul kólemniń jartysy eksportqa jiberiledi. Osylaısha, óndiriletin unnyń barlyǵy ishki naryqqa qaldyrylmaıtyndyǵyn, al keıbir dıirmender tipti eksportqa ǵana jumys isteıtinin túsiný kerek. Eger kóterilip otyrǵan máseleniń sebepterine kelsek, bizdiń oıymyzsha, másele astyqtyń jetkiliktiliginde emes, baǵasynda. Buryn bizdiń un tartatyn kásiporyndarymyz bıdaıdy Reseıden neǵurlym tómen baǵa­men belsendi túrde ımporttady. Ásirese, Pavlodar, Soltústik Qazaqstan shekaralas oblystaryndaǵy dıirmender osylaı istedi. Al bizdiń astyq negizinen eksportqa ke­tetin. Bul tepe-teńdik Reseı dándi da­qyl­dardy eksporttaýǵa tyıym salǵanǵa deıin saqtaldy. Reseıdiń eksportqa tyıym salýy un tartýshylardy ishki naryqtaǵy satyp alýǵa shuǵyl kóshýge májbúr etedi, onda astyq baǵasy sáıkesinshe ósti. Bul rette qolda bar 6,4 mln tonna kólemniń 3,4 mln tonnasy óz ónimderine joǵary baǵa belgilegisi keletin aýyl sharýashylyǵy taýar óndirýshilerinde saqtalýda. Biraq fermerlerge kóktemgi dala jumystaryn júrgizýge, nesıelerge qyzmet kórsetýge qarajat qajet ekenin túsiný kerek. Osyǵan baılanysty, astyq baǵasy ádil bolsa, fer­merler qolda bar qorlardy satatyn bolady», dep atap ótti A.Saparov.

Onyń aıtýynsha, ishki naryqta bıdaı men unnan tapshylyq bolmaıdy. Se­bebi bıdaı men un eksportynyń kvota­lary belgilendi. Syrtqy saýda saıasaty jáne Halyqaralyq ekonomıkalyq uıym­darǵa qatysý máseleleri jónindegi vedoms­tvo­ara­lyq komıssııa eksportqa arnalǵan kvotanyń kólemin 1 mln tonna bıdaı, 300 myń tonna un dep belgiledi. Sheshim 1 sáýirde qabyldanyp, 15 sáýirden bastap kúshine enedi. Sonymen qatar eksportqa qoıylǵan shekteý maýsymnyń ortasyna deıin jaramdy bolady. Bul shara ishki naryqta tapshylyqtyń týyndaýyna jáne un tartý kásiporyndaryna túsetin júktemeniń artýyna jol bermeý maqsatynda qabyldandy.

Ishki naryqtaǵy naqty jaǵdaıdy baǵalaý úshin AShM Ulttyq statıstıka bıýrosymen jáne jergilikti atqarýshy organdarmen birlesip óńirlerde bıdaıdyń bar-joǵyn túgendeý boıynsha jumys júr­gizýde. Osylaısha, Úkimet ishki naryqty áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarymen tolyqtyrý boıynsha sharalardy qabyldap jatyr.

«7 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha un qory 118 myń tonnany quraıdy, onyń ishinde turaqtandyrý qorlarynda 10 myń tonna, «aınalym shemasy» sheńberinde 22 myń tonna, óndirýshilerde 48 myń tonna, qoımalarda shamamen 20 myń tonna, saýda obektilerinde 18 myń tonna bar. Kór­setilgen kólem ishki qajettilikti qam­tama­syz etý úshin jetkilikti. Sonymen qatar Azyq-túlik kelisimshart korpora­sııasy­nyń re­sýrs­tarynda 800 myń tonnadan astam as­tyq bar, olar qajet bolǵan jaǵ­daıda jaǵ­daıdy turaqtandyrý úshin ishki naryqqa jiberiletin bolady», dedi vıse-mınıstr.

Ortalyq kommýnıkasııalar qyzmeti alańynda jýrnalıster spıkerlerge birqatar suraq qoıdy.

«Astyq óndirýshiler odaǵynyń vıse-prezıdenti jaqynda unnyń baǵasynyń edáýir ósýi múmkin ekenin málimdedi. Baǵa qanshaǵa qymbattaıdy?» degen suraqqa jaýap bergen mınıstrliktiń Agrarlyq azyq-túlik naryqtary jáne aýyl sharýashylyǵy ónimin qaıta óńdeý departamentiniń dırektory Nazgúl Hatepova ishki naryqta unnyń óndirisi úzdiksiz júrgiziletinin jáne kún saıyn qajetti un kólemimen tolyqtyrylyp otyratynyn atap ótti.

«BAQ-ta unnyń nemese nannyń baǵa­synyń kóteriletini týraly kóp aqparat taralýda. Ishki naryqta bıdaıǵa nemese unǵa degen tapshylyq joq. Árıne, álem­dik naryqta Reseı tarapynan salyn­ǵan shek­teýge baılanysty bıdaı men unǵa de­gen suranys artqany belgili. Sol sebep­ti álemdik naryqta bıdaı baǵa­sy bir­neshe ese ósti. Ishki naryqty turaq­tan­­dyrý maq­satynda turaqtandyrý qor­laryn­da qa­jet­ti kólemde kez kelgen óńir­­diń fı­zıo­lo­gııalyq tutyný nor­ma­lary­na sáıkes halyqty qajetti kólem­de qam­ta­ma­syz etý úshin kepildi túrde turaq­tan­dyrý qorlarynda qajetti kólem­degi un satyp alynady. Qazirgi kezde jalpy Qazaqstan boıynsha 120 myń tonnaǵa jýyq un bar. Sonyń 30 myńǵa jýyǵy – tu­raq­tandyrý qorlarynda. Turaqtandyrý qor­larynyń negizgi mindetteriniń biri – ba­ǵany turaqtandyrý. Iаǵnı naryqta, Qazaq­­stannyń ishki naryǵy bolsyn, álemdik na­ryq bolsyn, bıdaıǵa nemese unǵa baǵa­nyń joǵarylaý faktileri oryn alǵan kez­­d­e atalǵan turaqtandyrý qorlarynda saq­­taýly un ishki naryqta arzandatylǵan baǵa­men satylady. Odan bólek Azyq-túlik keli­sim­shart korporasııasynyń rezervinde 800 myń tonnaǵa jýyq astyq saq­talǵan. Onyń 500 myń tonnasy – rezerv­tik qor. Atalǵan qordyń da negizgi maq­saty – ishki naryqty turaqtandyrý nemese qandaı da bir tapshylyq týyndaǵan kezde kepildi túr­de ishki naryqty bıdaımen qam­ta­ma­syz etý. «Sondyqtan bıdaı nemese un baǵa­sy­nyń álemdik naryqta ósýi ishki na­ryq­ta tikeleı unnyń nemese nan­nyń baǵa­sy­nyń kóterilýine áser etedi» degen pikir qate. Elimizde ishki nary­qta memleket tarapynan qoldanylyp otyr­ǵan baǵa­ny tu­raq­tandyrýǵa arnalǵan arnaıy baǵdar­la­malar bar. Sonyń aıasynda áleý­met­tik nan­ǵa jáne unǵa degen baǵa árda­ıym tu­raq­ty bolady. Ishki naryqta bıdaı qo­ry jet­kilikti. Ishki naryqta unnyń óndi­ri­si úzdik­siz júrgiziledi jáne kún saıyn qajet­ti un kó­lemimen tolyqtyrylyp otyrady», dep jaýap berdi departament dırektory.

Tilshiler tarapynan «Dıirmender jumysyn toqtatyp jatsa, tapshylyq joq dep qalaı aıtamyz? Reseı shekteý qoıǵanǵa deıin bul máselege monıtorıng júrgizildi me?» degen saýal qoıyldy.

«Mınıstrlik tarapynan, jalpy, qandaı da bolsyn aýylsharýashylyq daqylyna nemese taýaryna monıtorıng apta saıyn júrgiziledi. Naýryz aıynyń basyna deıingi nemese keıingi jaǵdaıǵa taldaý jasalyp, monıtorıng júrgizildi. Astyq óndirýshiler odaǵy osy jaǵdaı týraly birneshe ret aıtty. Birneshe oblysta, sonyń ishinde Reseımen shekaralas óńirlerdiń astyq óń­deý kásiporyndary qazirgi kezde jumys­taryn ýaqytsha toqtatty. Búginde ishki naryq­ta bıdaıdyń qajetti kólemi bar. Biraq bıdaı baǵasy, bul – endi ǵana týyn­daǵan másele. Sharýalardyń kóktemgi dala jumystaryna degen shyǵystaryn es­ke­re otyryp usynatyn ońtaıly baǵasy bar. Bul baǵa un tartýshylar tarapynan nara­zylyq týdyryp, eki arada belgili bir ke­lisim bolmaı tur. Sondyqtan qazir­gi jaǵdaıda ýaqytsha toqtap turǵan un tartý kásiporyndarynyń negizgi sebebi osy. Jalpy, ishki naryqta bıdaı bar, biraq un tartý kásiporyndarynan beri­letin baǵa men sharýalar tarapynan usy­nyl­ǵan baǵanyń arasynda úlken araqa­tynas bar. Bul máseleni biz ishki naryqqa arzandatylǵan bıdaı jiberý arqyly sheshemiz», dep jaýap berdi AShM ókili.

Sondaı-aq «Qazaqstanda qansha dıir­men reseılik astyqty paıdalanyp keldi? Baǵadan bólek ony óńdeýge taǵy qandaı kedergiler bar?» degen suraq berildi.

«Qazaqstanda 240-qa jýyq un tarta­tyn ká­sip­oryn bar. Sonyń ishinde 170-i ju­­mys istep tur. Jalpy, ishki na­ryq­ta Reseı bıdaıyn tutynyp, óńdep júrgen dıir­­mender negizinen shekaralas aı­maq­­tarda ornalasqan. Atap aıtqanda, Sol­tústik Qazaqstan, Batys Qazaqstan, Pav­lodar oblystaryndaǵy dıirmender. Mu­nyń da óz sebepteri bar. Ishki naryqta sol­­­­tús­­­­tik­ten batysqa bıdaı tasymaldaý shy­­­­­ǵyn­­­dary­nyń nemese Reseıden ákelý shy­­­ǵy­n­­dary­nyń arasyndaǵy aıyr­ma­shy­lyq óte úl­ken. Atalǵan óńir­lerde sha­­ma­­men 45-50-ge jýyq un tartatyn ká­sip­­­­oryn bar. Solar­dyń jartysyna jýy­ǵy re­seı­­­lik óni­m­men jumys iste­di. Qa­zir­gi kezde Re­­­seı­de eksportqa qoıyl­­ǵan shek­­teý­­­ge baı­­­­la­nysty un tartý kásip­­oryn­­­da­ry ishki na­ryq­tan bıdaı satyp alý­ǵa máj­­­búr b­o­­­lyp otyr. Olar al­daǵy ýa­­­qyt­­ta toq­tap qal­­maıdy. О́tinim ber­gen jaǵ­daıda, Azyq-túlik kelisimshart kor­­por­a­sııasy ar­­zan­­da­tyl­ǵan bıdaıdy óńir­lerge aparyp, tar­­typ, je­ke­legen ob­lys­qa qa­jetti kó­lem­de un ón­di­rýge qaý­­qar­ly. Baǵa­dan bas­qa ke­der­gi joq. Biz­diń dıir­men­der trans­port­­­t­yq jáne logıstı­kalyq negiz­de­me­ler bo­­­ıyn­­sha ǵana osy kezge deıin Reseı bı­­da­­ıyn tartyp keldi», dep jaýap berdi Nazgúl Hatepova.

Sondaı-aq N.Hatepova jýrnalıs­terdiń óti­­ni­shi boıynsha «áleýmettik bıdaı», «áleý­­­met­tik un» termınderin túsindirip ót­ti. Bul negizinen ishki naryq­tyq baǵany tu­­­raq­­­­tan­dyrý maqsatynda arzandatylǵan kó­­lem­de ishki naryqqa satylatyn bıdaı kólemi.

«Azyq-túlik kelisimshart korporasııa­sy óz rezervinde qoldanysta bar bıdaı kólemin oblys ákimdikteriniń sura­ny­sy boıynsha, halyq sanyna, fızıo­lo­gııa­lyq tutyný normasyna baılanysty, sol óńirdegi barlyq adamdardy kepildi túr­de un­men qamtamasyz etý úshin qajetti bı­daı­ǵa shaqqandaǵy kólemin usynady. Kom­­panııa naryqta qalyptasqan jaǵdaıǵa, baǵa­ǵa qaramastan bıdaıdy arzan baǵamen sata­dy. Iаǵnı orta eseppen bıdaı baǵasy 150 myń teńge bolsa, Azyq-túlik kelisimshart korporasııasy satatyn bıdaıdyń quny 90 myń teńge bolady. Ákimdikterden tamyz aıy­nyń sońyna deıin 275 myń ton­nany satý týraly ótinish kelip tústi. Ár aıǵa bólin­gen keste boıynsha osy oblystarǵa satý ju­mystary júrgizilip jatyr. Qańtar-aq­pan aılaryna degen kólemniń ózi qazirgi tań­da áli satylyp alynbaǵan. De­mek, su­­ra­nys ishki naryqta az boldy. Qazir­gi kez­de Azyq-túlik kelisimshart korpo­ra­­­sııa­­syna naýryz-sáýir aılaryna óti­nish­­­ter kelip túsýde. Barlyq kólemder bel­­­gi­­­len­gen keste boıynsha bekitilgen ba­ǵ­a­­men ishki naryqqa satylady. Osy ar­zan­­­da­­­tyl­ǵan baǵamen satylatyn bıdaı áleý­­met­­­tik bıdaı nemese áleýmettik nan ón­­di­­rý­ge ar­­nalǵan bıdaı dep atalady», dedi N.Hatepova.