Qaraýsyz mal – uryǵa ońaı olja

Urylardyń qylmysy dálel­denip, sot úkimimen tórteýi – 5 jyl 6 aı, bireýi 5 jyl mer­zimge bas bostandyǵynan aıy­ryldy. Jalpy, oblys polı­seılerimen sońǵy úsh aıda segiz qylmystyq top ustalǵan. Onyń ishinde 17 adam qylmystyq jaýapkershilikke tartylyp, mal urlyǵynyń 19 jaıtyna qatystylyǵy anyqtaldy. Úsh aıdyń qorytyndysyna sáıkes aýdan, aýyl, eldi mekenderden urlanǵan 302 maldyń 139-y zańdy ıelerine qaıtaryldy. Onyń 68-i qora-jaılardan, 42-si jaıylymdardan urlanǵandyǵy anyqtalǵan. Oblys polıseıleri mal urlyǵyna tosqaýyl qoıý amaldaryn qarastyryp, aldyn alý jumystaryn kúsheıtýde. Bul oraıda Túrkistan oblysy polısııa departamentiniń basshysy, polısııa general-maıory Murat Qabdenov Ishki ister mınıstrliginiń «Múlikti qorǵaý jónindegi 2021-2023 jyldarǵa arnalǵan baǵdarlamasy» aıasynda saraptamalar men taldaýlar júrgizilip, naqty mindetter belgilengenin aıtady. «Mal urlyǵy, ásirese aýyldyq jerlerde kóp bolatyny belgili. Memleket basshysynyń bas­tamasymen Qylmystyq kodekske «Mal urlyǵy» týraly jeke bap engizilgen bolatyn. Soǵan sáıkes ózgeniń kún­kórisine aınalǵan tórt túlik malyn urlap, ońaı oljaǵa dánik­ken barymtashylarǵa jaza kúsheıtildi. Qazirgi tańda oblysta mal urlyǵy qyl­mys­taryn áshkereleýge krı­mınaldy polısııa qyzmet­kerleri, al bul qylmys túrin boldyrmaýǵa ýchaskelik polısııa ınspektorlary bar kúshterin salýda», deıdi polısııa general-maıory.

Jaıylymda, jol jıeginde baqtashysyz júrgen maldar jıi urlanady. Bul turǵydan maldaryn qaraýsyz jibergen azamattarǵa da ákimshilik shara qarastyrylǵan. Jyl basynan beri oblystyń eldi mekenderinde aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn asyraý qaǵıdalaryn buzyp, jaıylymdarda maldaryn qa­raý­syz qaldyrǵan 1 743 tulǵa Ákim­­shilik quqyq buzýshylyq týra­ly kodekstiń 408-babymen ákimshilik jaýapkershilikke tar­­tylǵan. «Mundaı quqyq buzý­shylyqty boldyrmas úshin ýchas­kelik polısııa ınspektorlary turǵyndarǵa túsindirme jumys­taryn júrgizip, joǵaryda atal­ǵan baǵdarlamaǵa sáıkes múddeli organdarmen birlesip mal ıesi, jer­gilikti atqarýshy organ jáne baqtashy arasynda búgingi tańǵa deıin úsh jaqty 3 425 keli­sim jasaldy», deıdi polısııa departamentiniń basshysy.

Mal urlyǵynyń aldyn alý­dyń taǵy bir joly – ur­lan­ǵan maldardy kólik qural­darymen tasymaldaý yqtı­mal­­­dylyǵy joǵary jáne mal bazar­larǵa baratyn tas joldardy baqylap, qadaǵalaý. Osy oraıda patrýldik polıseıler veterınarııa qyz­meti­men birge jumys atqarady. Soń­ǵy 3 aı kóleminde óńirde júr­gi­­zil­gen profılaktıkalyq is-sharalar kezinde 1 756 kólik toqtatylyp, 4 060 mal basy tekserilgen. Nátıjesinde, qu­jat­syz mal tasymaldaǵan 336 tulǵaǵa qatysty is-qujattar jınaqtalyp, Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekstiń 406-babyna sáıkes ákimshilik shara kórý úshin veterınarııa bólimine joldanypty. Sony­men qatar búgingi tańda depar­tament basshysy Murat Qab­denovtiń nusqaýymen mal ur­ly­ǵy qylmystaryn boldyr­maý maqsatynda «túngi top» qu­rylyp, jumys isteýde. Táji­rıbeli tártip saqshy­lary­nan qurylǵan top oblys kóleminde mal urlyǵyna tosqaýyl qoıýmen aınalysady.

Qylmystyń aldyn alý is-sharalarynyń nátıjesinde oblys aýmaǵynda jyl basynan bergi kórsetkishter bo­ıynsha byltyrǵa qaraǵanda mal ur­ly­ǵy qylmysynyń tirkelimi 33,7 paıyzǵa, ıaǵnı 92-den 61-ge tómendegen. Al mal urlyǵynyń ashylymy onyń ishinde aýyr sanattaǵy mal urlyǵy 60,4-ten 73,7-ge, orta sanattaǵy mal ur­ly­ǵynyń ashylymy 34,8-den 46,2-ge joǵarylaǵan. Sondaı-aq naýryzda óńirde «Mal urysy» jedel-profılaktıkalyq is-sharasy ótkizilgen bolatyn. Atalǵan is-shara kezinde túrkis­tandyq polıseılermen 18 derek joǵalǵan maldar tabylyp, ıelerine qaıtaryldy. Tórt qyl­mystyq top quryqtalyp, mal urlyǵynyń 9 jaıty ashylǵan. «Mal baqqanǵa bitedi degendeı, tórt túliktiń qadir-qasıetin biletinderge onyń mashaqaty jaqsy málim. Bireýdiń kúnkóris qylyp otyrǵan adal eńbekpen tapqan malyna zańsyz qol salyp, daıyn asqa tik qasyq bolǵan urylar da barshylyq. «Saqtyq­ta qorlyq joq» demek­shi, mal urlyǵyn boldyrmaý úshin, jaıylymǵa qaraýsyz jiber­megen asa mańyzdy. Son­daı-aq árbir mal basynyń syrǵalap-tańbalanǵany jón, óıtkeni bul mal urlyǵy oryn alǵan jaǵdaıda, qylmystyń ashylýy­na, urlanǵan maldyń zańdy ıesine qaıtarylýyna kóp sep­tigin tıgizedi. Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev bul qylmys túrin joıýǵa asa mán bergendikten mal urlyǵy­men aınalysqandarǵa aýyr jaza qoldanylady. Budan bólek endigi jerde mal urlaǵandar men malynan aıyrylǵandar burynǵysha ózara ymyraǵa kele almaı­dy. Oǵan qatań tyıym salynǵan. Kim bolsa da zań aldynda jaýap beredi», deıdi polısııa general-maıory M. Qabdenov.

Aıta ketelik, mal urlyǵy qyl­­mysyn ashý men aldyn alý, eskertý men aýyl sharýa­shy­­ly­ǵy maldaryn birdeı­len­­dirý maqsatynda jýyrda Maqtaaral aýdanynyń polı­seı­leri keńeıtilgen keńes uıym­das­tyrdy. Jalpy, oblys polı­seıleri mal urlyǵynyń kóbeıýi­ne sebep – turǵyndardyń sal­ǵyrt­tyǵy men qaraýsyz qal­dyrýy ekendigin de aıtýda.