Infarkqa ıilmeýdiń joly kóp

«Infarkt» sózi qazaq tili­ne «syǵylysý, tyǵyzdalý» ma­ǵy­nasynda aýdarylady. Iаǵnı júrekke kúsh berip turǵan qan ta­myrlardyń ishine qan uıyp, ta­myrlardyń bitelýi ınfarkt aýrýyna ákelip soǵady. Maman­dardyń aıtýynsha, ınfarkt kó­­bine halqynyń eńbek­aqysy tó­men elderde kóbirek ushy­rasady.

Aqsý qalalyq emhanasynyń jalpy tájirbıeli dárigeri Qýat Dáýrenuly ınfarkpen aýy­ra­tyn adamdardyń kóbeıip ke­týi­niń sebebin saralaı kele: «In­farkqa aparar birinshi sebep, adamnyń áleýmettik jaǵdaıy­nyń tómendigi, ekinshiden, naý­qas­­tyń óz densaýlyǵyna nem­­qu­raıdy qaraýy. Úshinshi fak­tor, tuqym­qýalaýshylyq. Tar­qatyp aıtatyn bolsam, áleý­mettik jaǵdaı qazirgi otbasy­larda qıyn. Ásirese jas otbasy­lar­dyń páter máselesine bas qa­tyrýy densaýlyqtary­na tike­leı áser etedi, ekinshiden, bu­ryn ata-babamyz qymyz, qy­myran, aıran, shubat sekildi tabıǵı, taza azyq-túlikter tu­tynsa, al qazirgi jastar jeńil-jelpi taǵamdarǵa áýes. Ishkilikke salyný da ınfarkqa aparyp soqtyrar birden-bir jaǵdaı ­bolyp sanalady. Nege? О́ıtkeni spırttik zattar ishki aǵzany álsi­­retedi, analızderdi buzady. Holesterın ekige bólinedi, biri tómen tyǵyzdyqty, biri joǵary tyǵyzdyqty. Tómen tyǵyzdyqty holesterın aǵzada kóbeıip ketse – ınfarkqa alyp keletin bir­den-bir sebepke ulasady. Bul du­rys tamaqtanbaý saldary­nan boıda kóbeıedi. Al gen máse­lesine kelsek, máselen, biz naý­qastardan «áýletińizde bir adam ınfarkpen aýyrǵan ba?» dep suraımyz. Iаǵnı ınfarkt turǵysynda gen máselesi de bas­ty nazarda» dep egjeı-tegjeı baıandap ótti.

Infarkpen aýyrǵan naýqas­tardyń deni semizdik dertimen aýyrǵanyn baıqaımyz. Semizdik dertiniń birden-bir emi sportpen aınalysý ekeni talassyz aqı­­qat. Holesterın mólsheri­niń turaq­ty­lyǵyn saqtaý da ınfark­tyń al­dyn alýdyń mańyzdy joly. Ho­lesterındi kóterip, aýrý­ǵa shal­dyǵýǵa dýshar etetin jaıt­tar­dyń basynda temeki tartý, ashý­­shańdyq, fızıkalyq júkte­me­­niń bolmaýy, artyq salmaq tur.

«Qazir elimizde ınfark­pen aýyratyn adamdar kóp pe?» degen suraǵymyzǵa Qýat Dáý­ren­uly: «Elimizde ǵana emes, búkil dúnıe júzinde ınfarkt pen ınsýlt ólim-jitimniń ne­gizgi sebepteri bolyp otyr. Jer be­tinde bir kúnde ınfarktan mıl­lıondaǵan adam kóz ju­myp jatady. Qazaqstanda da naý­qastar sany kóbeımese, azaımaı tur. Máselen, Nur-Sultan, Almaty, Shymkent syndy árbir oblys ortalyǵynda jeke kar­dıo­logııalyq ortalyqtar bar. Eger júrek aýrýy máselesi eli­mizde mańyzdy bolmasa, bu­lar ashylmas edi. Infarkpen aýy­­ra­tyn adamdardyń bir toby – shyǵar­mashylyq adamdar. My­­saly, ulty­myzdyń kór­nek­ti aqyndary Jumeken Náji­medenov, Jumataı Jaqypbaev ınfarkt dertinen ómirden ótkeni jaıly derekter bar. Iаǵnı tereń oıǵa berilý, muńdy, qaıǵyly kóńil kúıge boı aldyrý, streske túsý ınfarkqa ákelip soǵady. Adamdy ustap turatyn úsh nárse bar. Birinshi, kóńil kúıdiń joǵary bolýy, ekinshi, uıqynyń tynyshtyǵy, úshinshi, durys tamaqtaný. Osy úsh tirekti durys qadaǵalasaq, ınfarktyń aldyn alýǵa bolady», dedi dáriger.

Mamandardyń keńesi boıyn­sha, adamnyń júregi syzdasa, birden dárigerge kórinýge tıis. Infarktan qorǵanýdyń taǵy bir joly – taza aýada serýendeý. Avtomattandyrylǵan qon­dyrǵylar arqyly jumys isteı­tin búgingi jahandaný dáýirin­de tabıǵat aıasynda saıahattaýǵa kóńil bóletinder az. Tumsa aýamen demalý tynys joldaryn tazalap, qan tamyrlarynyń jaqsy jumys isteýine orasan zor paıda keltiretini sózsiz. Uzaq jasaǵan adamdardyń ómir tarıhyna úńil­sek, tabıǵat alqabynda ómir súrip, dene qımylyna kóbirek kóńil bólgenin ańǵaramyz.

Qoryta aıtqanda, ınfarkt aýrýynyń jıilep ketýiniń ne­gizgi sebepteri – stress pen qı­­myl­dyń azdyǵy. Streske apa­rar joldardyń deni ınter­net, áleýmettik jelilerden quıyl­ǵan tolassyz aqparatty súzgisiz qa­byldaýdan týyndasa kerek. Qoǵam­daǵy ár adam bir sát vır­týal­dy álemnen shyǵyp, óziniń jeke bolmysyna úńilýdi bastasa, strestiń emin tabary anyq.