AQSh Eýropadaǵy áskerı kúshterin nyǵaıtýda

NATO Reseıdiń Ýkraınaǵa ás­kerı qımylyna jaýap retin­de «ir­geli ózgeristerge» kelisken­dik­ten, AQSh Eýropadaǵy áskerı qaty­sýyn arttyrmaqshy. Osy oraı­da Polshada turaqty armııa shtaby qurylady, al AQSh-tyń jańa áskerı kemeleri Ispanııaǵa, joı­ǵysh ushaqtar Ulybrıtanııaǵa, al qurlyqtaǵy áskerı kúshter Rý­mynııaǵa jiberiledi. EurAsia Daily «Eýropada 8 jaýyngerlik toptyń 9 641 áskeri bar», dep habarlaıdy alıanstyń baspasóz qyzmetine silteme jasap.

Ulybrıtanııa Birikken Korol­digi de NATO-nyń qorǵanysy úshin kúshteriniń sanyn arttyrýǵa ýáde berip otyr. Eldiń Qorǵanys mınıstrligi naqty sanyn aıtpasa da «rezervte áskerı kemeler, jaýyn­gerler jáne qurlyqtaǵy kúsh­terdiń sany jeterlik», dep má­limdedi. AQSh-tyń málimdemesi onyń Eýropa kontınentindegi, ási­rese Shyǵys Eýropadaǵy qaty­sýyn kúsheıtip jatqanyn kórsetedi. О́ıtkeni munda olardyń 5-shi armııa korpýsynyń jańa turaqty shtaby ornalasqan. AQSh prezıdenti Djo Baıden alıans óz aýmaǵynyń «árbir dıýımin» qorǵaý mindetin qaıtalap, «Bir adamǵa jasalǵan shabýyl – bárine jasalǵan shabýyl», dedi.

Reseı áreketine qarsy jańa jos­parda kelesi jyly qazirgi 40 myń­nan astam ásker sanyn 300 myń­ǵa deıin arttyrý qarastyrylǵan. Sonymen qatar Ispanııadaǵy AQSh áskerı-teńiz esmınesteriniń floty tórtten altyǵa deıin arta­dy, Rýmynııadaǵy 3 myń jaýyngerden turatyn aýyspaly brıgadasyna 2 myńnan turatyn ózge jaýyngerlik top qosylady, sondaı-aq F-35 jasyryn ushaq­tary­nyń taǵy eki eskadrılıasy Uly­brıtanııaǵa jiberilmek. Sony­men qatar Germanııa men Italııada qosymsha áýe qorǵanysy bar, onyń ústine Ulybrıtanııa Estonııadaǵy áskerı jasaǵyn taǵy da eki esege arttyrdy, qazir 1600-den sál asatyn áskeri bar. Al Baltyq jaǵalaýyn qorǵaýǵa áskerı kúshter kóbirek jiberiletin bolady, biraq Qorǵanys mınıstrligi bul joǵary daıyndyqtaǵy qosymsha áskerler óz elinde bolýy múmkin ekenin aıtady.

Sammıtte NATO jetekshileri bu­ryn beıtarap bolǵan Skandı­na­vııa memleketteri Fınlıandııa men Shve­sııany alıansqa qabyldaýǵa kelis­ti, endi olardyń músheligi NATO-nyń barlyq 30 múshesiniń úki­met­imen ratıfıkasııalanýy tıis.

Djo Baıden sammıtte Reseı prezıdenti Vladımır Pýtınniń muny «qalamaǵanyn» aıtyp jáne onyń Ýkraınada júrgizip jatqan áskerı strategııasy keri nátıje berdi dep atap ótti. Al NATO Bas hatshysy Iens Stoltenberg Fın­lıan­dııa men Shvesııanyń áske­rı alıansqa qosylýǵa resmı shaqy­rý alǵanyn málimdep, ony «eń jyl­dam prosess» dep atady jáne osy baǵyttaǵy jumystar qar­qyn­dy túrde jalǵasady degen úmitin bildirdi. Endi eki úmitker el saıa­satta, zańda jáne qarýly kúsh­terde NATO standarttaryna saı eken­dikterin kórsetýi kerek, sarapshylar bolsa bul Skandınav el­deri úshin salystyrmaly túrde qıyn­dyq týǵyzbaıdy dep otyr. Iens Stoltenberg Ýkraınanyń Reseı áreketine qarsy alıanstyń kóme­gine «qajet bolǵansha» sene ala­tynyn, sonymen qatar Ýkraı­na óziniń táýelsizdigi men NATO ortaq qundylyqtary úshin kúre­sip jatqanyn aıtty. Son­daı-aq ol múshe memleketter Ýkraı­na­ǵa ja­nar-jaǵarmaı, me­dısı­na­lyq maq­sattaǵy buıym­dar, oq ótkiz­beı­tin keýdesheler, drondarǵa qar­­sy qorǵanysh júıeler men mına­ǵa qarsy qural-jabdyqtardan tura­tyn «jan-jaqty kómek paketin» jiberýdi biraýyzdan qoldaǵan.

«Osydan keıin Reseı nemese Qytaıdyń seriktes ekendigi týra­ly siltemeler joıyldy», dep ha­barlady alıans. On bir bet­ten turatyn qujatta NATO-nyń jańar­tylǵan Strategııalyq tujy­rym­damasy alıanstyń Batys demokratııalary betpe-bet kelip otyrǵan qaýip-qaterlerge qalaı qaraıtynyn jáne olarmen qalaı kúresýdi josparlap otyrǵanyn túsindiredi. Sonymen qatar BBC málimdegendeı, qujatta Reseı Federasııasynyń odaqtastar­dyń qaýipsizdigine, sondaı-aq Eýro-Atlantıkalyq aımaqtaǵy beıbitshilik pen turaqtylyqqa eń mańyzdy jáne tikeleı qaýip tóndiretini týraly aıtylǵan. Biz ony «serigimiz» dep sanaı almaımyz, biraq shıelenisti boldyrmaý úshin «biz Máskeýmen ashyq baılanys arnalaryn saq­taýǵa daıynbyz», delingen qujat­ta. Sondaı-aq qujatta Reseı men Qytaı arasyndaǵy strategııalyq seriktestikti tereń­detý NATO qundylyqtary men múddelerine qaıshy keletini túsindiriledi. Osyǵan deıin RF Prezıdenti Vladımır Pýtınniń ıadrolyq qarýdyń úlken arsenaly bar ekenin birneshe ret eske salǵanyna silteme jasaı otyryp, NATO óziniń qýatty ıadrolyq tejeý quralyna senim artatyny da sammıtte aıtyldy. Buǵan qosa «eger áldekim alıansqa qarsy ıadrolyq qarý qoldansa, onda ol «dushpanǵa da tilemeıtin» qarsylyqtarǵa tap bolýy múmkin», delingen qujatta. Degenmen qujatta NATO-nyń óz kúshterin qaıda ornalastyrýdy josparlap otyrǵany týraly azdaǵan málimet berilgen. «Biraq onyń esikteri jańa músheler úshin ashyq kúıinde qalady», delingen málimdemede. Al sarapshylar bul Kremldi odan ári ashýlandyrady degen pikirde. «О́ıtkeni onda «Biz Bosnııa jáne Gersegovına, Grýzııa jáne Ýkraınamen áriptestikti damytýdy jalǵastyramyz», degen sózder bar», deıdi olar. Sam­mıt alıanstyń jańa jetek­shi josparyn belgiledi, onda Reseı «Odaqtastardyń qaýip­siz­digine jáne Eýro-Atlan­tıka­lyq aımaqtaǵy beıbitshilik pen turaq­tylyqqa eń eleýli jáne tikeleı qater tóndiredi», delingen. Onda «biz odaqtastardyń egemendigi men aýmaqtyq tutas­tyǵyna shabýyl jasaý múmkindigin joqqa shyǵara almaımyz», dep kórsetiledi.

Reseı prezıdenti Vladımır Pýtın bolsa «Reseı, Shvesııa jáne Fınlıandııanyń NATO-ǵa kirgennen keıin arasyndaǵy shıelenisti joqqa shyǵara almaıtynyn aıtyp, eger bul elderde NATO ınfraqurylymy salynsa, Máskeýdiń de dál osylaı jaýap beretinin aıtady. Onyń aıtýynsha, NATO jetekshileri «ózderiniń artyqshylyǵy men ımperııalyq ambısııalaryn kórsetkisi keledi», biraq Reseıdiń Fınlıandııa men Shvesııanyń blokqa qosylýynda «eshqandaı problemasy joq», dep kórsetedi VVS.

Dese de The Guardian basy­lymynyń habarlaýynsha, NATO jetekshileri Qytaıdan keler «qaýipke» alańdaýshylyq bildirip otyr. NATO basshysy Beıjińniń ıadrolyq qarýdy damytý jónindegi talpynystary, hakerlik operasııalary jáne Máskeýmen barǵan saıyn tyǵyz baılanysy «aýyr problemalar» ekenin aıtyp, sársenbidegi sammıtte «Qytaı qarsylas emes, biraq ol kúrdeli problemalar týǵyzyp otyr», dep málimdedi. Aıta ketsek, NATO sammıtindegi talqylaýlarda Reseıdiń Ýkraınaǵa qarsy áskerı qaqtyǵysy basym bolǵanymen, Qytaı Batys alıansynyń eń alań­datatyn qaýipsizdik másele­leri­niń qatarynda. «Qazir biz stra­te­gııalyq básekelestik dáýiri­men betpe-bet kelip otyrmyz. Qytaı kórshilerin, sonyń ishinde Taı­vandy qorqytyp, óz kúsh­terin, sonyń ishinde ıadrolyq qarýdy aıtarlyqtaı arttyrýda», dep qosty Stoltenberg. Son­daı-aq ol QHR úkimeti qarý-ja­raqty baqylaýǵa ashyq kóz­qaras bildirmeı-aq óziniń ıadro­lyq múmkindikterin «jyldam ke­ńeı­tip» jatqanyn jáne «stra­te­gııalyq táýeldilikti týdyryp, yq­palyn arttyrý» úshin eko­no­mı­kalyq tetikterdi paıdala­nyp jatqanyn eskertti. Al AQSh Memlekettik hatshysy Entonı Blınken Beıjińdi «biz senetin jáne qurýǵa kómektesken» erejelerge negizdelgen tártipti buzdy dep aıyptady. Madrıdte ótken NATO sammıtine alǵashqy ret qatysqan Aýstralııa premer-mınıstri Entonı Albanız Beıjiń men Máskeý arasyndaǵy qarym-qa­ty­nastyń nyǵaıýy barlyq demo­kratııalyq elge qaýip tón­di­retinin málimdedi. «Reseı Keńes ım­perııasyn qaıta qurýdy qalaı­tyny sııaqty, Qytaı úki­meti de Úndi-Tynyq muhıty sekil­di jerlerde tarıhy tereńge jaıyl­ǵan Batys odaǵyn buzý úshin ekono­mıkalyq qoldaý arqyly dos­tar izdeıdi», dedi Albanız. Sony­men qatar ol Aýstralııanyń Qytaı­dyń «ekonomıkalyq máj­búr­leýine» ushyraǵanyn aıtyp, de­mo­kratııalyq kósh­bas­shylar­dy saýdany ártaraptan­dyrýǵa sha­qyr­dy. Al sammıtte sóz tizgi­nin alǵan Jańa Zelandııanyń premer-mınıstri Djakında Ardern Qytaıdy aıyptaı otyryp, dıp­lomatııalyq aralasýǵa sha­qyrdy. Qytaı Syrtqy ister mınıstrliginiń resmı ókili Chjao Lıszıan bolsa barlyǵyna jaýap retinde «NATO jańa qyrǵı-qabaq soǵysty bastaý áreketin» toqtatýy kerek dedi. Japonııa premer-mınıstri Fýmıo Kıshıda Ýkraınaǵa basyp kirý erejelerge negizdelgen tártiptiń buzylǵanyn aıtty. «Eýropanyń qaýipsizdigi men Úndi-Tynyq muhıty aıma­ǵynyń qaýipsizdigin bólýge bolmaıdy», dedi ol óz sózinde.

Jalpy, Madrıd sammıtine Úndi-Tynyq muhıty aımaǵyna kóbirek kóńil bólý úshin Aýst­ralııa, Ońtústik Koreıa, Japonııa jáne Jańa Zelandııa shaqyrylǵan.