AES qurylysy: Qaýipsizdik tájirıbesi

Máselen, qazaqstandyq mamandar jýyrda birqatar eldiń atom elektr stansasyn salý men iske qosýdaǵy is-tájirıbesimen tanysyp qaıtty. Sonyń biri Túrkııa Jerorta teńiziniń jaǵasynda eldegi alǵashqy «Akkýıý» atom elektr stansasynyń qurylysyn júrgizýde. Taıaýda onyń tórtinshi energoblok qurylysy bastaldy. Aıta ketetin bir jaıt, atom qýatynyń tehnologııasy birneshe memleketterdiń áriptestiginen quralǵan. Sondyqtan «Akkýıý» jobasyn da halyqaralyq konsorsıým júzege asyryp jatyr. Aıtalyq, reaktor qondyrǵysy – «Rosatom» korporasııasyna enshiles «Atomenergomash» qurylymynyń jumysy bolsa, al týrbınalardy General Electric fransýz kásiporny qamtamasyz etedi. Túrkııadaǵy tehnologııa­lar men halyqaralyq «atom» keısterin zerdeleý maqsatynda «Qazaqstandyq atom elektr stansasy» JShS jobalyq uıymynyń sarapshylary men birqatar qoǵam belsendileri arnaıy barǵan bolatyn.

«Akkýıýda» qazir bir mezette tórt energoblok salynyp jatyr. Qurylysqa 25 myń adam tartylǵan, arnaıy tehnıkada da qısap joq. Jumysshylardyń 80 paıyzy – jergilikti turǵyndar. Keleshek AES aýmaǵynda halyqaralyq ujym eńbek etip jatyr deýge bolady, jýyqta bul jobaǵa Qazaqstannan da 150 maman tartyldy. Bul iri energetıkalyq joba eldiń ońtústik aımaǵynyń damýyna aıtarlyqtaı serpin beredi dep kútilýde. Qurylysty Túrkııa men Reseıdiń arasynda 2010 jyly qol qoıylǵan Úkimetaralyq kelisimge sáıkes «Rosatom» korporasııa­sy júrgizýde. «Akkýıýdyń» birin­shi kezegin paıdalanýǵa berý keler jylǵa, ıaǵnı Túrkııa Res­pýb­lıkasynyń 100 jyldyǵy qar­sańyna josparlanyp otyr.

Qazaqstandyq delegasııa Shyǵys kemejaı jaǵynda bolyp, sorǵy stansasy, balqytýdy oqshaýlaý qurylǵylary, reaktor­dyń qorǵanys qabaty, týrbo­agregattardyń irgetasyn salý barysynyń túrli kezeńderi­men egjeı-tegjeıli tanysty.

О́ndiristi uıymdastyrý jáne qurylys boıynsha dırektor Denıs Sezemın qurylystyń ár kezeńi jóninde áńgimelep, ásirese qaýipsizdik máselesine den qoıylǵanyn, qurylysty baqylaýmen tórt birdeı táýelsiz kompanııa aınalysatynyn, onyń ishinde Túrkııa tarapynyń memlekettik retteýshisi sanalatyn Iаdrolyq energetıka agenttigine ǵana baǵynatyn belgili fransýz kompanııasy ASSYSTEM bar ekenin jetkizdi.

– Bul – búginde álemdegi eń iri atom stansasy. Táýlik boıy birneshe aýysymmen jumys isteımiz. Qaýipsizdik máselesine qatty kóńil bólinedi. Gúlnar men Sılıfke aýdandarynyń aýmaǵynda radıasııalyq jaǵdaı­dyń avtomattandyrylǵan júıe­siniń 19 beketi jumys isteıdi. Radıasııalyq ahýal boıyn­sha aqparat saıtymyzda onlaın rejimde qoljetimdi. Ashyq esik kúnderi júıeli ótip turady. Jer­gilikti turǵyndardyń kópshi­ligi stansada boldy. Qoǵam­dy AES qurylysy qalaı salynyp jatqanymen tanystyryp otyramyz. Biz qaýipsizdik pen sapaǵa jaýap beremiz, – deıdi D.Sezemın.

Qazaqstandyq delegasııaǵa arnalǵan baspasóz máslıha­tynda «Akkýıý Nýklear» kom­panııasynyń basshysy Anas­tasııa Zoteeva men onyń orynbasary Sergeı Býskıh stansaǵa túrik mamandaryn daıarlaý jó­ninde de áńgimeledi. Stansa­nyń keleshektegi ınjenerleri keshen­di kúrdeli mindetterdi oqyp úırenýde. Rosatom maman­darynyń aıtýynsha, bul eldiń damýyna úlken serpilis beretin joba bolmaq.

Eń negizgi basymdyq, árıne, ekologııalyq qaýipsizdikke beriledi.

«Akkýıý» AES qurylys alańynda taý da, teńiz de bar. Biz taýlardy kesip, taý jynysyn teńizge jaıdyq. Munyń bárin túrik ekologtarynyń qatań qadaǵalaýymen atqardyq. Túr­kııa­nyń zańnamasy óte qatań. Biz Túrkııa parlamentimen jumys istedik, qoǵamdyq tyńdaý ótkizdik. Osylaısha, túrik bıliginiń kózin jetkizip, barlyq kelisimin alyp baryp qana 2018 jyly tolyq kólemdegi qurylys jumystary bastaldy», deıdi Anastasııa Zoteeva.

Sergeı Býskıhtiń aıtýynsha, «Akkýıýda» qoldanylatyn 3+ býynyndaǵy ıadrolyq tehnologııa taza bolashaq energııasynyń kózi.

Qazaqstandyq delegasııanyń jetekshisi, «Samuryq-Qazyna» qorynyń basqarýshy dırektory Ǵıbrat Aýǵanov «Akkýıý» AES-iniń qurylysyn zerdeleý Memleket basshysynyń tapsyrmasy aıasyndaǵy paıdaly tájirıbe bolǵanyn, bul keleshekte Qazaqstandaǵy AES qurylysyn júrgizý barysynda jobalyq-óndiristik áriptesterdi tańdaýda durys sheshim qabyldaýǵa septesetinin jetkizdi.

– Jalpy, biz Túrkııanyń ońtústigindegi AES qurylysynyń atalǵan óńirdiń ekonomıkasyna qan júgirtip otyrǵanyn baıqadyq. Munda jeke qurylysshylardan bólek, túrli merdigerlik uıymdar jumysqa tartylǵan, olardyń ishinde ár saladaǵy 400-den astam túrik kompanııalary tapsyrys­tar alǵan. Birneshe aýdannyń ınfraqurylymy jaqsarǵan, jańa kentter men qonaqúıler salynyp, saýda kólemi óse túsken. Osynyń barlyǵyn qaraı otyryp, qazaqstandyq sarapshylar men qoǵam ókilderi «Akkýıý» mysalynda Qazaqstanda salynbaq atom elektr stansasynyń da paıdaly jaǵyn kóredi dep oılaımyn, – dedi Ǵ.Aýǵanov.

Qazaqstannyń eńbek sińirgen energetıgi, Energetıkter odaǵy­nyń basshysy Marat Dýl­kaırov búginde elimizde atom ener­ge­tı­kasynyń balamasy joq eke­nin alǵa tartady. Másele tek qa­telikke jol bermeıtin durys tehnologııany tańdaýda ǵana tur. «О́ıtkeni qazirgi kezde ár eldiń, tipti kishigirim «mobıldi» reaktorlaryna deıingi tehnologııasyn qarasańyz, tańdaý óte kóp ekenin baıqaısyz. Alaıda AES túrlerimen tájirıbe jasaýǵa bizdiń moraldyq quqymyz joq. Elimizdiń taǵy da synaq polıgonyna aınalmaý keregin naqty túsingenimiz abzal. Sondyqtan bizge synnan ótken, jan-jaqty pysyqtalǵan daıyn tehnologııa qajet», deıdi M.Dýlkaırov.

Sarapshy Qazaqstannyń ońtústigindegi qýat tapshylyǵy bes oblysty qamtyp otyrǵanyn, atal­ǵan aımaq energııamen 60 paıyz­ǵa ǵana qamtylǵanyn jetkiz­di. Sondyqtan da mamandar eli­mizge bazalyq qýaty 2500 megavatt deńgeıindegi atom stansasy qajet dep sanaıdy. Bul rette Balqash kóliniń mańy óte qolaıly.

«Qazaqstandyq atom stansalary» kompanııasynyń bas dırektorynyń orynbasary Rınat Oqasov «Akkýıý» muqııat zerdelengen biregeı nysan ekenin aıtady. «Rosatom – atom elektr stansalary qurylysyn salý men paıdalanýǵa berý salasyn­da irgeli quzyrettilikke ıe halyq­aralyq deńgeıdegi korporasııa. Bul kásiporyn Vengrııa, Bang­ladesh, Mysyr, Belarýs jáne t.b. 12 elde 35 energoblok­ty iske qosqan. Sondyqtan qazir olardyń jobasy bizdiń de short para­ǵymyzda tur», deıdi R.Oqasov.

Qazaqstandyq delegasııa músheleri «Akkýıý» quryly­synda jumys istep júrgen Mırat Qadısov, Erbol Saǵym­baev, Hasan Aladınov sekildi qazaqstandyq jas ınjenerlermen de kezdesken eken. Olar – Túrkııada birneshe jyl qatarynan eńbek etip kele jatqan bola­shaǵy­nan úmit kútetin mamandar. Qazaq­standyq ınjenerler osy qurylysta jınaǵan tájirıbe­lerin keleshekte týǵan jerde paıdalanatyndaryna senimdi.