Tashkent tatamıindegi tartys tórtkúl dúnıeniń teńdessizderin anyqtaıdy

Bıyl kóptegen asa iri halyqaralyq jarystan Reseı quramasynyń shettetilgeni belgili. Bastapqyda olardyń osy dodaǵa da qatyspaıtyny jaıynda aıtylǵan edi. Kúni keshe ǵana Eýropanyń dzıýdo odaǵy (EJU) joǵarydaǵa aqparatty joqqa shyǵardy. Sol uıymnyń jetekishisi Laslo Tottyń aıtýynsha, atalǵan memleket ókilderiniń osy álem chempıonatynda óner kórsetýine esh kedergi joq. Alaıda Halyqaralyq dzıýdo federasııasynyń (IJF) resmı ókilderi osy jaǵdaıǵa baılanysty áli málimdeme jasaǵan joq.

Taıaý kúnderi Tashkentte tusaýy kesiletin jarystyń basty favorıtterin anyqtaý úshin sońǵy úsh álem chempıo­naty men Tokıo Olımpıadasynyń nátıjelerine zer salǵandy jón kórdik. 2018 jyly Ázerbaıjannyń astanasy – Bakýde ótken dodanyń erler saıysynda basty básekelestik Japonııa (2 altyn+2 kúmis+3 qola) men Ońtústik Koreıa (2+0+1) quramalary arasynda órbidi. Eki eldiń balýandary eki altynnan enshiledi. Desek te ózge medaldardy kóbirek jıǵan japondar jalpy komandalyq esepte kósh bastady. Sondaı-aq bas júlde oljalaǵandar qatarynda Grýzııa (1+1+1), Iran (1+0+0) jáne Ispanııanyń (1+0+0) tatamı sheberleri bar. Al áıelder arasyndaǵy jarysta Japonııa aıqyn jeńiske qol jetkizdi. Kún shyǵys eliniń qyzdary 5 altyn, 3 kúmis jáne 1 qolany oljalady. Qalǵan eki altyndy Fransııa (1+1+1) men Ýkraına (1+0+0) ıelendi. 

2019 jylǵy chempıonatty Tokıo qabyldady. Áıgili «Nıppon Býdokanda» ótken jarysta tatamı qojaıyndary (2+2+3) aldaryna jan salmady. Japonııadan bólek, Nıderland (1+0+2), Grýzııa (1+0+1), Izraıl (1+0+0), Portýgalııa (1+0+0) jáne Chehııanyń (1+0+0) da ánurany bir-bir márte shyrqaldy. Áıelder saıysynda Fransııanyń (3+0+1) qara násildi qyzdarynyń qarqyny óte kúshti boldy. Olardan bir altyn kem jıǵan japondar (2+3+2) ekinshi oryndy qanaǵat tutty. Ýkraına (1+0+0) men Kanadanyń (1+0+0) sulýlaryna da bas júlde buıyrdy.

2021 jyly Tokıoda alaýy tutanǵan Olımpııa oıyndarynda sarapqa salynǵan jeti altynnyń beseýin oljalaǵan Japonııanyń dzıýdoshylary (5+0+0) jer jahanda ózderine teń keler komandanyń joq ekenin taıǵa tańba basqandaı etip taǵy bir dáleldedi. «Máńgi tozbas» ataqqa qol jetkizgender arasynda Naohıso Takata (60 kılo), Hýfýmı Abe (66 kılo), Seheı Ono (73 kılo), Takanorı Nagase (81 kılo) jáne Aaron Volf (100 kılo) syndy dúldúlder bar. Tek 90 jáne 100 kılo salmaq dárejeleri boıynsha ótken básekelerde Kún shyǵys eliniń órenderi jeńis tuǵyryna kóterile almady. Bul salmaqtarda grýzııalyq Lasha Bekaýrı (90 kılo) men chehııalyq Lýkash Krpalektiń (100 kılo) juldyzdary jarqyraı jandy. Sóz oraıy kelgende Grýzııa quramasynyń da osy jarysta keremet nátıjege qol jetkizgenin aıta ketken abzal. Qap taýynyń qyrandary altynnan bólek, taǵy úsh kúmisti qanjyǵalaryna baılady. Chehııa jalǵyz bas júldeni qanaǵat tutty. Áıelder arasyndaǵy aıqasta da japondardyń qarqynyna eshkim shydaı almady. Olar 4 altyn, 1 kúmis jáne 1 qola ıemdendi. Kosovonyń (2+0+0) qyzdary eki ret top jarsa, fransýzdar (1+3+1) bir márte jeńis tuǵyrynyń eń bıik satysyna kóterildi. 

Dál sol Olımpııa oıyndarynyń qarsańynda Majarstannyń astanasy – Býdapeshte álem chempıonatynyń jalaýy jelbirgen edi. Erler básekesinde Japonııa (2+0+1), Grýzııa (1+1+2), Reseı (1+1+0), Portýgalııa (1+0+1) Belgııa (1+0+0) jáne Ispanııanyń sportshylary (1+0+0) bas júldeni oljalady. Tarqatyp aıtsaq, óz salmaq dárejelerinde myna dzıýdoshylar dara shyqty: 60 kılo – Iаgo Abýlazde (Reseı), 66 kılo – Dzesıro Marýıama (Japonııa), 73 kılo – Lasha Shavdatýashvılı (Grýzııa), 81 kılo – Mattıas Kasse (Belgııa), 90 kılo – Nıkoloz Sherazadıshvılı (Ispanııa), 100 kılo – Jorja Fonseka (Portýgalııa) jáne +100 kılo – Kokoro Kageýra (Japonııa).

Áıelder arasynda Japonııa (3+4+1) ozdy. Jalpy esepte odan keıingi satylarǵa Fransııa (1+1+0), Germanııa (1+0+1), Kanada (1+0+0) jáne Horvatııa (1+0+0) jaıǵasty. Al túrli salmaqtarda ótken saıystarda myna burymdylar altynnan alqa taqty: 48 kılo – Nasýmı Sýnoda (Japonııa), 52 kılo – Aı Shıshıme (Japonııa), 57 kılo – Djessıka Klımkeıt (Kanada), 63 kılo – Klarıss Agbenený (Fransııa), 70 kılo – Barbara Matıch (Horvatııa), 78 kılo – Anna-Marııa Vagner (Germanııa) jáne +78 kılo – Sara Asahına (Japonııa).

Jekelegen salmaq dárejelerinen bólek, atalǵan jarystarda aralas koman­dalyq saıystar da ótip júr. Bul báseke­lerdiń nátıjeleri mynadaı: 2018 jyl – 1. Ja­ponııa, 2. Fransııa, 3. Reseı. 2019 jyl – 1. Japonııa, 2. Fransııa, 3. Re­seı men Brazılııa. 2021 jyl:
1. Japo­nııa, 2. Fransııa, 3. О́zbekstan men Brazı­lııa. 2021 jylǵy Olımpııa oıyndary: 1. Fransııa, 2. Japonııa, 3. Izraıl men Germanııa.

Táýelsizdik alǵaly beri Qazaqstannyń ulttyq quramasy álem chempıonattaryna úzdiksiz qatysyp  keledi. 1993-2021 jyldar aralyǵynda 18 márte jalaýy jelbiregen jarystyń teń jartysynda júlde alsaq, teń jartysynda jer sıpap qaldyq. Atap aıtsaq, 1993 jyly Gamılton, 1995 jyly Tıba, 1997 jyly Parıj, 1999 jyly Bırmıngem, 2003 jyly Osaka, 2005 jyly Qaır, 2007 jyly Rıo-de-Janeıro, 2010 jyly Tokıo jáne 2014 jyly Chelıabide uıymdastyrylǵan dúbirli dodalarda sátsizdikke ushyrap, elge eńsemiz túsken kúıde oraldyq.

Qazaq jankúıerleri álem chempıo­natyn­daǵy alǵashqy medaldyń syńǵyryn 2001 jyly estidi. Germanııanyń Mıýnhen qalasynda ótken jarysta Ashat Shaharov (73 kılo) pen Ashat Jıtkeev (100 kılo) qola medaldy qanjyǵalaryna baılady. 2009 jyly Gollandııanyń Rotterdamynda Maksım Rakovtyń asyǵy alshysynan tústi. 100 kılo salmaqta synǵa túsken jerlesimiz fınalda nıderlandtyq Henk Groldy alyp uryp, bas júldeni oljalady. 2011 jyly dál sol Rakovtyń ekin­shi ret álem chempıony atanýǵa tamasha múmkindigi boldy. Alaıda aqtyq aıqas­ta reseılik Tagır Haıbollaev odan aıla­syn asyryp ketti. Qyzǵaldaqtar elinde Maksımge kúmis medal buıyrdy. 2013 jyly Rıo-de-Janeıroda Azamat Muqanov (66 kılo) atoı saldy. Barlyq qarsylasyn sypyra utqan qandasymyz fınalda japonııalyq Masashı Ebýnımaǵa ese jiberip, ekinshi orynǵa taban tiredi.

2015 jyly Astanada uıymdastyrylǵan dúnıejúzilik dodanyń asa jeńil salmaq dárejesindegi fınaldyq saıys qazaqtyń qos óreni – Eldos Smetov pen Rýstam Ybyraev arasynda ótti. Ekeýi de sheginbeı aıqasyp, altyn tuǵyrǵa kóterilý úshin baryn saldy. Bul tartys Eldostyń paıdasynan sheshilip, ol álem chempıony atansa, Rýstam kúmis medaldy moınynda jarqyratty. 2017 jyly Býdapeshte ótken básekede jigitterimiz júldesi qalǵanymen, burymdylarymyz óz kórermenderin qýantty. Bul jarysta 48 kılo salmaqta óner kórsetken Otgonseseg Galbadrah qola medaldy ıelendi. 2018 jyly Bakýde qorjynymyz qos júldemen tolyqty. Erlan Serikjanov (66 kılo) aqtyq synǵa deıin alqynbaı jetip, fınalda japonııalyq Hıfýmı Abege jol berse, Otgonseseg Galbadrah qolaǵa qol sozdy. 2019 jyly Tokıoda Eldos Smetov úshinshi oryndy enshilese, 2021 jyly Býdapeshte Ǵusman Qyrǵyzbaev ekinshi satyǵa jaıǵasty. Bul balýandardyń ekeýi de asa jeńil salmaqta óner kórsetti.

Atalǵan jarysta Qazaqstannyń erler quramasy barlyǵy 10 júldege qol jetkizdi. Onyń 2-eýi altyn, 5-eýi kúmis jáne 3-eýi qola. Dál osy kórsetkishpen biz 1993-2021 jyldar aralyǵyndaǵy nátıje boıynsha 12 orynda turmyz. Al qyzdardyń kórsetkishteri kóńil kónshiterlik emes. Bizdiń burymdylar nebári eki qolaǵa qol jetkizdi. Onyń ekeýi de Mońǵolııadan Qazaqstanǵa qonys aýdarǵan Otgonseseg Galbadrahtyń enshisinde. Bul nátıjemen elimizdiń áıelder quramasy qalyń toptyń arasynda qalyp qoıdy.

Tashkentte ótetin álemdik dodada Qazaq eli namysyn myna jigitter qorǵaıdy: 60 kılo – Eldos Smetov pen Maǵjan Shamshaddın, 66 kılo – Ǵusman Qyrǵyzbaev, 73 kılo – Danııar Shamshaev, 81 kılo – Abylaıhan Jubanazar, 90 kılo – Dıdar Hamza, 100 kılo – Islam Bozbaev pen Nurlyhan Sharhan jáne +100 kılo – Erasyl Qajybaev. Al áıelder saıysynda Ábıba Ábýjaqynova (48 kılo), Gaýhar Irmaǵambetova (52 kılo), Sevara Nyshanbaeva (57 kılo), Móldir Narynova men Esmıgúl  Kýıýlova (63 kılo), Anastasııa Maıakova (70 kılo), Arýna Jangeldına (78 kılo) jáne Kámıla Berliqashqa (+78 kılo) senim artylyp otyr.

Erler arasyndaǵy álem chempıonatynyń TOP-10 komandasy

(1993-2021 jyldar aralyǵy)

Áıelder arasyndaǵy álem chempıonatynyń TOP-10 komandasy

(1993-2021 jyldar aralyǵy)