Dramatýrgııa dúldúli

Sondyqtan bolsa kerek, áde­bıetke atoılap kelgen kóp qalam­gerdiń báriniń birdeı osynaý aýyr da mehnatqa toly joldy tańdap, qos salany qyzdyń qos burymyndaı egiz órip, erkin ıgerip ketetini sırek. Al sol ótkel bermes asýdy baǵyndyra alǵandary – shyn talant!

О́tken ǵasyrdyń 70 jyldarynda dramatýrgııaǵa dendep enip, teatr álemin dúr silkintken dúldúldúlder kóshin qarym­dy qalamger Dýlat Isabekov bas­taıdy desek, qatelespeımiz. Shı­ry­qqan sıýjet sonylyǵy men keıipkerleriniń qarapaıym da kúrdeli harakteri, á degennen-aq jazýshy Dýlatty dramatýrgııa dańǵylyna bir-aq kóterdi. «Rektordyń qabyldaý kúnderi», «Ápke», «Erteńgi kútý», «О́k­pek jolaýshy», «Muragerler», «Alys­tan kelgen ananas», «Kish­kentaı aýyl», táýelsizdik jyl­dary teatrdy túrlentken «Jaý­júrek», «Júz jyldyq mahab­bat», «Bórte» syndy pesalary óner álemine ózgeshe órnek salǵany anyq. Ásirese «Ápkesimen» ótken ǵasyrda-aq ataǵy keńge jaıylǵan dra­ma­týrgtiń búginde «Bórte» arqyly baǵy taǵy eselendi.

«Dýlat Isabekov taqyryp tańdaýda aldyna jan salmaıtyn dramatýrgterdiń biri. Ol ártúrli taqyryptarǵa batyl bara alady. Eń birinshi, adam problemasyn qozǵaıtyn shyǵarmalardy alyp keledi. Dýlat shyn máninde aýqymy keń dramatýrg. Búginde «dramatýrgııa joq, teatrda pesa joq» deıtinniń bári bos sóz. Respýblıkadaǵy qazaqtyń jıyrma shaqty teatrynda Dýlattyń pesalaryn qoıyp shyqsa, sonyń bárine uzaq jyl azyq bolar edi dep oılaımyn. Dýlattyń dra­matýrgııaǵa kelgendegi alǵash­qy týyndylarynyń biri – «Ápke­niń» taqyryby – ólmeıtin taqy­ryp. Kúni búginge deıin qy­ryq-elý jylǵa taıaý qazaq teatr­la­ry­nyń sahnasynda alma-kezek qo­ıy­lyp keledi jáne osy pe­saǵa kórer­men kóp jınalyp, qat­ty tolqyp tebirenedi. О́ıtkeni bul – jetimder problemasy. Baýyrmaldyq, otansúıgishtik problemasy. Búginde Qamajaı sııaqty adamdar sırek. Bir úıde turyp aǵaıyndy ekeý syıys­paıdy. Al úlkendi-kishili bir top baýyrdyń basynan ótken oqı­ǵalary adamnyń janyn tebi­rentedi. Bul – dramatýrgtiń kúshi» deıdi qalamger sheberligi jóninde rejısser, Qazaqstannyń halyq ártisi Esmuhan Obaev.

Iá, adam janyn tereńnen qozǵaý, kópshilik baıqaı bermeı­tin tereń qaltarystaryna úńi­lý – dramatýrg Dýlat shyǵar­mashylyǵynyń basty ustany­my. Qalamgerdiń qaı týyndysyn tama­shalasań da janyńa ja­qyn jylylyq lebi esip tu­rady. Sondyqtan bolsa kerek, dramatýrgııa salasyn túrli taqy­ryptaǵy taǵylymdy týyndylarymen baıytyp kele jatqan Dýlat Isabekov pesalaryna álem teatrlarynyń da nazary­ aýyp, alys-jaqyn sheteldik óner­ ujym­darynyń barlyǵy óz sah­na­synda qoıýǵa asyq hám sý­ret­ker­diń jahan nazaryn jaý­laý­ǵa, álem elderiniń rýhanı ále­­mine boılaýǵa baǵyttalǵan qa­­damy sátti jalǵasyn taýyp ke­ledi. Dál Dýlat Isabekovteı she­tel teatrlarynda kóp sahnala­nyp, halyqaralyq deńgeıdi ba­ǵyn­dyrǵan qazaq qalamgeri kem­de-kem. Respýblıka teatr­lary repertýarynan túspeıtin qo­ıy­lymdardy aıtpaǵanda, Sankt-Peterbýrg, Omby, Dý­shanbe, Bashqurtstan, London, Bolgarııa, Túrkııa, Aýstralııa teatrlary sahnalaǵan shyǵar­ma­lar sherýi – ulttyq drama­týr­gııamyzdyń oljasy hám qazy­nasy.

Ásirese álem nazaryn ózine burǵyzǵan «Bórte» týyndysy – Isabekov shyǵarmashylyǵy­nyń jańa belesi deýge laıyq. Olaı deıtinimiz Túrkistandaǵy mýzykalyq drama teatrynyń shymyldyǵyn túrip, tusaýyn kesip bergen tarıhı drama búgin­de dúnıe júzi teatrlarynyń da qyzyǵýshylyǵyn oıatyp otyr. Bas keıipker Bórteniń boıyn­da­ǵy qaısarlyq pen danalyq, ke­meńgerlik pen kóregendik, isker­lik pen irilik – munyń barlyǵy sonaý Shyńǵyshan zamanynda­ǵy arýlarǵa tán qasıet pen bolmys emes, avtor Bórte beınesi arqyly búgingi zamanaýı áıel­der mineziniń de minsiz músinin ja­sap shyǵarǵan. Dramanyń maz­mun aýqymdylyǵy sol, qaı qyry­nan kelseń de, qaı ulttyń men­talıtetine salsań da boıaýyn buz­baı, dramalyq ekpinin báseń­sitpeı, kerisinshe jarqyrap shyǵa keledi.

Al ulttyq máseleler men el tarıhynyń aıtylmaı, qalta­rysta qalyp kele jatqan, tul­ǵa­lar ómiriniń kópshilikke beı­málim qyrlaryn jan-jaqty qaý­­zaıtyn Alash arysy Maǵjan Juma­baev taǵdyry arqaý bolǵan «Júz jyldyq mahabbat» pen ataqty balýan, ánshi, kompozıtor Balýan Sholaqtyń ómirinen syr qozǵaıtyn «Jaýjúrek» dra­malarynyń orny óz aldyna bir tóbe. Munda avtor hronologııaǵa qurylǵan datalardy tizbektep shyǵýdan boıyn barynsha al­shaq ustap, kerisinshe tulǵa jáne mańa­ıyndaǵy adamdardyń qa­ry­m-qatynasy arqyly zamana shy­ndyǵyn boıamasyz berýdi, sol negizde ulttyq máseleler­di da batyl qozǵap, kórermenini­­ne oı salýdy azamattyq mura­ty etedi. Shym-shytyryq sıýjet­tiń sońyn qýyp, aıtarynan aıyrylyp qalatyn kóp dramatýrg­ten Dýlat Isabekov básiniń bıik bolýynyń syry da osynda, biz­dińshe.