Bala Saıyn men bes jasar Hemıngýeı

Bala Saıyn

Qazaq ádebıetindegi aýyl prozasynyń aqtańgeri Saıyn Muratbekov týraly az jazylǵan joq. Dese de, onyń ata-ájesimen bir­ge túsken bir sýreti bizdi beı­jaı qaldyrmady. Eki qart­tyń ortasynda turyp, fotoapparat kózine tike qaraǵan bala Saıynnyń otty janary tym ózgeshe. Eski qazaq aýylynyń týmasy ekeni de birden bilinedi. Eki qolyn ata-ájesiniń ıyǵyna qoıyp, anasy men baýyry ıakı qaryndasynyń aldynda mańǵaz qalyppen turǵan susty qabaqty bala bolashaqta úlken jazýshy bolatynyn ańdatyp-aq tur.

Sýrettiń túsirilgen je­ri Almaty oblysyna qa­rasty Qapal aýdanynyń Qońyr aýyly bolsa kerek, óıtkeni jazýshy – sol eldi mekenniń týmasy. Sýrettegi bala Saıyn tórt-bes jas sha­­ma­synda. Aýyl ómirine, dala tabı­ǵatyna bala jasynan qanyq bolyp ósken Saıyn eseıgende sol kórgen-bilgenin aq qaǵaz betinde sóıletti, tek shynaıy sezim­dermen, nanymdy sýretteýlermen. Onyń biz sóz etip otyrǵan sýreti de osy oıymyzdy rastaıdy. Aýyldan shyqpasa, aýyl ómirin kór­mese, ony shynaıy jazý qıyn­nyń qıyny. Endeshe, biz Muratbekov qalamyna ush­qyr shabyt syılaǵan dala tabıǵaty men aýyl ómiri degen ustanymdamyz.

«Jýsan ıisindegi» Aıandy ata-apasy­nyń qolynda ósken Saıynnyń ózi me dersiz. Ol da múmkin. Aıannyń taǵ­dy­ryna bizdiń janymyz ashıdy. «Bir-eki ret keı­bir shataqqumar balalar tıisip te kórgen ózine. Aıan úndemesten qabaǵyn túıip, ondaılardan syrt aına­lyp ketip júrdi. О́ziniń jaýap qaıyra almaǵanyna nalyǵandaı bolyp: «Meniń kókem de joq, apam da joq, sondyqtan tóbelessem, ájem ursady ǵoı», dep qoıdy ol». Sol Aıannyń taǵdyryn keremet týyndy etip jazǵan qalamgerdiń ómirge degen kóz­qarasy, umtylysy, onymen kúresi sonaý balalyq shaǵynda bas­talsa kerek. Bizge jyly kóringen osy bir fotodaǵy bala Saıynnyń otty kózi sony aıtqysy keledi.

Bes jasar Hemıngýeı

62 jyldyq ǵumyrynda adamzatqa, ádebıet álemine ólsheýsiz úles qosqan qalam­gerdiń biri – Ernest He­mıngýeı. Onyń jazǵan shy­ǵarmalary ádebıet syn­shylaryn ǵana emes, qara­paıym oqyrmandardy da ózine qyzyqtyra aldy. Ol kishkentaı adamnyń taǵ­dy­ryn beınelep, onyń mi­nez-qulqyn, armany men mura­tyn aq qaǵaz betine nanymdy túrde túsire aldy. Bir sózben aıtqanda, HH ǵasyrda baǵy janyp, juldyzy jar­qyraǵan jazýshy ekeý bolsa, sonyń biri Hemıngýeı, al bireý bolsa, taǵy da Hem aǵaı ekeni shyndyq.

Uly Hem Illınoıs shta­­tynyń Soltústik Oýk Park dańǵyly № 439 mekenjaıynda (qazirgi Oýk Park dań­ǵyly 339) dúnıege kelgen. Álemdik ádebı saıttyń birinen onyń bala ke­zinde túsken sýretin kórip, tánti bol­dyq. Otbasylyq sýret­te bolashaq ja­zýshy ózine senimdi, shıraq ekenin bil­diredi. Qyz balanykindeı uzyndaý shashy, tunyq qońyr kózi, aq sary júzi – bári-bári qup jarasyp-aq tur. Hemıngýeıdiń bul fotosy onyń bes jasynda túsirilgen. Ol otbasyndaǵy ortanshy bala edi. Ákesi Klarnes – dáriger, al anasy Greıs – kompozıtor. Jazýshy baqytty otbasynda erjetti deýge tolyq negiz bar, óıtkeni onyń ákesiniń jeke aýrýhanasy, anasynyń arnaýly stýdııasy qala turǵyndaryna jaqsy jumys istedi. Ulynyń oıyn-saýyqqa jaqyn emes­tigin bilgen ákesi bala Hemdi dala daǵdysyna shyń­­daǵysy keledi, onymen birge ańǵa shyǵyp, ný or­­mandardy aralap, keń shatqal­darda tabandylyqpen balyq aýlaıdy. Balalyq shaǵynda ákesi úıretken osy ǵadetter Hemıngýeıdiń jazýshylyqtan keıingi ekinshi áýesi boldy. Klarnes myrzanyń ulymen birge Mıchıgan kóline jıi baratyny týraly kóp jazyldy. Ol shyǵarmashylyqta tabandylyqty balyq aýlaýdan, dara­lyqty orman-toǵaılardan, bıiktikti shyń, quzdardan úırengen sııaqty. Hemıngýeı otbasynyń Mıchıgannyń soltústigindegi Ýollon kólinde Ýın­demer atty jazǵy úıi bolǵan, olar jaz aılaryn sol jerde ótkizgen. Hemın­gýeı kóldiń jaǵasyna jaıǵasyp alyp, balyq aýlap, qaıyqpen aǵys­qa qarsy júzetin. Sondaǵy onyń qa­laýy tynyshtyq ekeni beseneden bel­gili. Bul onyń ómir boıy, meıli qaı jer­de bolsa da tereń oılanýyna, ne jaz­sa da, jaqsy jazýyna múmkin­dik týǵyzdy. Tabıǵat Ernestiń ómiri men shyǵar­mashylyǵynyń irgetasy bolǵany shyn­dyq. Ásem Chıkago, Toronto jáne Parıj sııaqty iri qala­larda ol alshań basyp, tamasha týyndylar jaza aldy.

Shyǵarmashylyqta ta­bysqa jetkennen keıin ol Kı-Ýest nemese San-Fransısko sııaqty tynysh ta janǵa jaıly qalalarda ómir súrdi. Bir qyzyǵy Paýla, Kýba, Ketchým, Aıdaho syndy mekender ań aýlap, balyq ustaýǵa yńǵaıly boldy. Bir sýretten týǵan oılar bizdi alysqa jeteleıdi. Hemıngýeıdiń bes jasta túsken sýretinde onyń jar­qyn bolashaqqa degen talpynysy, ba­tyldyǵy, daralyǵy menmundalap tur­ǵanyn jasyra almaımyz. Bári de balalyq shaqtan bastalady.