Músilim Ámze: Dırıjerlik – bekzat óner

– Músilim myrza, jaqyn­da «Málik Jappasbaevtyń mýzyka murasy» atty kitabyńyz ja­ryq kórdi. Qazaq mýzyka ta­rıhynda zerdelenbegen tyń ta­qyrypqa túren salyp, ǵy­lymı derekterdi mu­ra­ǵattan tir­nektep taýyp, oqyr­man­ǵa aýqym­dy eńbek usyn­dy­ńyz. Ǵy­lymı eńbegi­ńiz­diń qun­dy­lyǵy jóninde aıtyp ber­seńiz?

– Jospar-jobasyn jazyp, syzyp bergen sheńber ishinde shy­ǵarmashylyq jumys isteýge májbúrlegen keńes kezeńinde, áde­bıetpen birge óner de saıası usta­nymǵa baǵynyp, ıdeologııanyń qýatty quraly boldy. Degenmen, erkin kósile almasa da, keshegi ult­tyń mýzyka ónerin órge súıre­gen shaǵyn toptyń ishinde eliniń arman-ańsary men zar-muńyn kórkem qundylyq arqyly kóterip, rýhyn jasytpaýǵa kúsh salǵan tulǵalardyń biri – kúıshi, kompozıtor, dırıjer Málik Jappasbaev edi. Maıdanger mýzykanttyń mu­rasy týraly bıyl jaryq kórgen kitapta osy saýalǵa qatysty túıt­kildi máseleniń jaýabyn tarqa­tý­ǵa tyrystym. Maı­dan dalasynda 28 jasynda qaza tapqan jaýynger M.Jap­pas­baevtyń týǵan eli men jerine arnaǵan týyndylary arasynda «Kósem úshin – el úshin» dep keletin mátinniń bolýy zańdy jáne ony syzyp tastaýǵa eshkimniń haqysy joq. О́ıtkeni óleńniń sózi eskirgenmen, qurylymy qyzyq, áýeni ádemi. Ánde maǵyna, arna bolmasa, ǵasyr basynda qazaq jerine kelip mýzykalyq saýatymyzdy ashqan, kásibı ónerdiń qalyptasýyna zor eńbek sińirgen Latıf Hamıdı, Sergeı Shabelskıı sekildi mýzykanttar bul áýenderdi hatqa túsirip, horǵa laıyqtap, bar yqylasymen kirispes edi. Aqyndarǵa ótinish aıtyp, jańa mátin jazdyrýdyń osyndaı máni bolatyn. Ras, ándi sol mátinmen búgin aıta almaımyz. Sondyqtan ánge sóz jazyp júrgen, tájirıbesi mol aqyndar­ǵa kompozıtordyń birneshe áni­niń sózin qaıta jazdyrýdy jón kórdim. Jańa mátinmen birneshe konsertte oryndaldy, tyńdaýshy halyq ta jyly qabyldady. Bul eńbektiń ereksheligi, kitapqa ánniń eki nusqasyn qatar jarııalan­dy. Sózine ózgeris engen má­tinniń ma­ǵy­nasyna nuqsan kelgen joq, ke­ri­sinshe, ekinshi tynysy ashyldy.

– Málik Jappasbaevtyń ­shy­­­­ǵar­mashylyǵy sizdi nesimen qy­zyq­tyrdy?

– Tanys kisiler «О́ziń Málik­tiń jas kúnindegi sýretine uqsaı­syń, týysyń ba?» dep surap jatady. Buǵan qosa, kompozıtordyń kindik kesken jeri Qyzylorda óńiri ekeýmizge ortaq meken. M.Jap­pasbaevtyń ómir tarıhy men shy­ǵar­mashylyq murasyn zerttep-zer­delep júrgen jumysym, «e-e-e, atalas ne aǵaıyn boldy ǵoı» degen tuspaldy túıindeı túsetin sekildi.

Dıssertasııalyq jumysym­nyń taqyryby: «Qazaqstandaǵy dırıjerlik óner: qalyptasý tarıhy men damý kezeńderi» dep atalady. Jalpy, ulttyq mýzykada «dırıjerlik óner» týraly sóz akademık Ahmet Jubanovtan bastalady. Osy ýaqytqa deıin A.Jubanovtyń dırıjerlik óneri onyń basqa shyǵarmashylyq qyry men qabiletiniń tasasynda qalyp keledi. A.Jubanov – alǵashqy kom­pozıtor, rektor hám akademık. Qatarlastarynyń arasynda da, keıingi býyn ǵalymdardyń ishin­de de onyń kompozıtorlyq óne­rine ǵylymı taldaý jasap, baǵa berip, saýatty saraptama ja­sa­ǵan mýzyka mamandary kóp bol­ǵanymen, dırıjerlik ónerin daralap kórsetken maman joqtyń qasy. Keıbir ǵylymı-zertteýlerde «Jubanovtyń kó­mekshi dı­rı­jer­leri boldy, mysaly, Málik Jappasbaev...» dep jazylǵan. Al onyń tek aty-jónin kitaptan oqy­ǵanymyz bolmasa, kim ekenin tanyp bilmeımiz, tarqatyp aıta almaımyz. Teatr jáne sımfonııa orkestrleriniń dırıjerlerin túgendep, qolǵa túsken materıaldy shetinen jınaı beretin ádetim bar. Ilgeride Támti Ibragımova degen ánshi-aktrısa jaýynger-kompozıtorlardyń murasyn nasıhattap, birneshe kitap shyǵarǵan. Osy kitapqa enbegen materıaldyń bárin júıelep, qattap, arhıvke tabystap ketipti. Bul muraǵatpen jaqyn tanysyp shyqqannan keıin, Málik Jappasbaev týraly derek tolyǵyp, jeke kitap bolyp dıssertasııadan buryn jaryq kórdi.

– О́z dáýirin jyrlaǵan «túri ult­tyq, mazmuny sosıalıs­tik», keıin kereksiz bolyp shetke ysy­rylǵan shyǵarmalar ádebıette ǵana emes, mýzyka ónerinde de je­ter­lik. Tarıh qoqysyna tastaı ber­sek, talaı talantty avtor­lar­dyń shyǵarmalary múlde ataý­syz qalatyn túri bar. Alaıda ómir­sheńdigin joǵaltty dep olarǵa úkim kese alamyz ba?

– Kezinde Abaı atyndaǵy ult­tyq opera jáne balet teatry sah­nasynda tyń taqyrybynda oraı birneshe aýqymdy spektakl qoıylǵan. Sonyń bárin sahnanyń sánin ketiretin syıyqsyz edi deı almaımyz. Sol sekildi soǵys taqyrybyna jazylǵan «Jıyr­­ma segiz», «Tólegen Toq­ta­rov» degen operalar boldy. Dáýi­rinde bul taqyrypqa týyndy arnamasań, budan keıin jazatyn shyǵarmańnyń jaryqqa shyǵý-shyqpaýy ekitalaı edi. Árıne, jertóleniń syzynda sarǵaıyp jatqan dúnıelerdiń arasynan jaqsysyn izdep taýyp, suryptap alyp, qaıta jaryqqa shyǵarýǵa bolady. Biraq ol qyrýar jumys.

Jaraıdy, úlken qoıylym­dy qoıa turalyq, televızııa qoryn­da ıesiz, qaraýsyz jatqan mol par­tı­týrany qaıtemiz? Radıo arqyly taraǵan ánderdiń alǵash­qy túpnusqa partıtýrasy osynda saqtalǵan. Kezinde sol televızııada estrada jáne sımfonııa orkestri jumys istedi, radıo janynda halyq aspaptar orkestri boldy, al sol kezde jınalǵan notalardy oınaıtyn orkestr búgin joq. Orkestr joq jerde ony kim paıdalanady? Shań basyp, izdeýsiz jatqan mýzyka muralarynyń bir paraǵyna da nuqsan keltirmeı, memlekettik arhıvke ótkizý kerek. Izdegen adam sol jerden tapsyn. Qundy dúnıemizdiń biri – osy. Qordalanǵan úlken másele ekenin bile tura, kózdiń qarashyǵyndaı qorǵaıtyn, qamqor janashyrdyń bar-joǵy taǵy belgisiz. Osy qor jı­naqtalǵan ǵımarattyń ózi Qań­tar oqıǵasy kezinde ońbaı zardap shekti. «Jóndeý júrgiziledi» dep syrtynan moıyn sozyp, úmittenip júrgende, ǵımaratty birjola súrip tastady. Alǵashqy kelgen oı: «álgi qor qaıda ketti?». О́rtengen jıhaz men kompıýterdiń orny tolar-aý, al mádenı mura men mýzyka jádigerlerin qaıda kóshirdi, qalaı kóshirdi? Bul mádenıetimizdiń mańyzdy bir bólshegi, ónerimizdiń ónegeli bir tarıhy edi.

– Jappasbaevtyń jıeni Meı­­ramgúl Mahpýtova bir este­­­­liginde «Dına Nurpeıisova Málik Jap­pasbaev notaǵa jazyp alady degen qaýippen ol otyr­ǵan jerde kúı tartpaǵan» degen derek aıtady...

– Meıramgúl apaı anasynan estigen áńgimesin aıtty. Anasy Sábıra Almatyda turǵan. Bulaı bolýy da, bolmaýy da múmkin. Tipti Dına kúıshi solaı aıtqan kúnniń ózinde, bul qalypty nárse dep oılaımyn. Kim de bolsa be­tine taısalmaı týra qarap, tike aıta­tyn, minezdi, adýyndy Dına kúıshi Ahmet Jubanovty óte-móte qurmet tutqan. Ahmetke ǵana sengendikten, basqa adamnyń jazyp alǵanyn qalamaýy da múm­kin. Sondyqtan da óner adamynda bolatyn mundaı minez Dına shesheıdiń de, Málik kúıshiniń de sheberligine nuqsan keltiredi dep oılamaımyn.

– Kitabyńyzda ótken ǵa­syrda ómir súrgen birqatar beı­­tanys dırıjerdiń aty atala­dy. Dala ónerin órkendetý jo­lyn­da jan aıamaı qyzmet qyl­ǵan ónerpazdar týraly búgingi ur­paq habarsyz. Ulttyq mýzyka tarıhyna qyzyǵyp, qazyna-qordy qaýzaıtyn jas ǵalymdar qatary nelikten to­lyqpaı jatyr?

– Ahmet Jubanovtyń talantty shákirti bolǵan Ǵabdulman Ma­tov týraly derek izdep, bıyl Batys Qazaqstan óńirin arala­dym. Jánibek aýdanynda týǵan ǵala­mat kúıshi týraly derek az, soǵan qa­ra­mastan eki-úsh maqala jazyp, respýblıkalyq birneshe basylymda jarııaladym. Kózkórgenderdiń aıtýynsha, ózi qatarlas kúıshi­ler­ge qaraǵanda Ǵabdulmannyń qary­my myqty, qýaty erekshe bolǵan. «Qurmanǵazy orkestrinde ótken 1930 jyldardyń ishinde Málik Jappasbaev, Ǵabdulman Matov degen dombyrashylar boldy. Olar­dyń oryndaýshyly­ǵy vırtýozdyq dárejede, sony­men qatar dırıjerlik qol silteýde úlken jetistikterge ıe boldy. Onyń sebebi, ekeýi de qabiletti adamdar bolatyn» dep áıgili A.Jubanovtyń ózi qos shákirti­niń ónerin eńbekterinde erekshe atap ótedi.

Ǵabdulman men Máliktiń taǵ­dyrynda da ǵajap uqsastyq bar. Áýeli Qyzylordada oqyp, ashar­shylyqqa baılanysty Oral­ǵa, eline qaıtýǵa májbúr bolǵan. So­dan soń Almatyǵa kelip, sletke qatysyp, birjola qalyp qoıǵan Ǵabdulman da 28 jasynda maıdanda opat boldy. Aty atalǵany­men, kúıshiler arasynda da málimet joqqa tán. Sonda da bolsa, júz jyl buryn qazaq dalasynda kúıshilik ónerdi dáriptegen tulǵa týraly júıeli zertteý júrgizý kerek, aldaǵy ýaqytta ol týraly kitap jaryqqa shyǵarý oıda bar. Men tek dırıjerlik ónerge qatysty tulǵalar týraly baıandap otyrmyn. Al ánshilik, kúıshilik ónerdi qaýzaı bastasaq, bul saladan da sırek estiletin, tipti aty umytylǵan, ult ónerin órkendetýde úlesi zor, talaı talantty tulǵany taýyp alýǵa bolady. Tek aty bar, bir-eki fotosy saqtalǵan, sodan soń mýzyka týraly akademııalyq jınaqtar­da, aýdan men oblys ensıklopedııalarynda aınalyp júre beretin belgili derek. Ol shaǵyn derektiń ózi Ahmet Jubanov­tyń eńbekterinen alynǵan. Qyrýar sharýasynyń arasynda oraıyn taýyp mýzyka ónerindegi zamandastary týraly jazyp ketken bir-eki aýyz sóılem, sony áli maldanyp kelemiz. Al olardyń qońsy óńir men kórshi elge barý múmkindigin eskerip, izin qýalap, indetip izdeýdi jalǵastyra bersek, Orynbor, Astrahandaǵy mura­ǵattan da tushymdy derek tabar ma edik.

– Maestro, qaı elde bolsa da, dırıjer dara kásip ıesi ekeni aıan. Mýzykalyq bilimi joq adam­­dardyń kópshiligi dırı­jer­lik kásiptiń mańyzyn túsin­beı jatady. Sondyqtan bolar, debıýt jasaǵan dırıjer kó­rinse, ol nazarǵa birden ilinedi. О́zińiz dırıjerlik ónerdi kesh meńgerdińiz emes pe?

– Ánshi­lik, kompozıtorlyq, aspapta oryn­daýshylyq óner sekildi mýzyka sala-salaǵa bó­linip, qalyptasyp bolǵannan keıin ǵana paıda bolǵan jas óner – dırıjerlik. Mýzyka­nyń qalyptasqan janrlarynyń basyn qosyp oryndaý qajet kezde, álbette, oǵan jetekshi kerek bolady. Jas ónerge talaptyń da kúshti bolatyny belgili. My­saly, álemdik deńgeıdegi tany­mal kompozıtorlardyń shyǵar­masymen tanysyp, oınap shyǵý­­ǵa bir pıanıstiń ǵumyry jetpeı­di. Sondyqtan óziniń minezine, talǵamyna qaraı lırıkaly nemese ekpindi shyǵarmalardan tura­tyn repertýar tańdaıdy. Al pıa­nıst kóp. Túrli sıpattaǵy shy­ǵarmalardan turatyn pıanıst repertýaryn dırıjer jat­qa bilýi tıis. Sol sekildi úrmeli aspap­tar: fleıta, klarnet, trýba, trombonshylardyń da ónerin solardan kem bilmeýi talap etiledi. Ol az bolsa, ár aspaptyń tarı­hyn, paıda bolý, qalyptasý sekildi evo­lıýsııa satylaryn, tegin bilý de dırıjer úshin mindet. Oınap otyrǵan aspabyńnyń tarıhy men orkestrde jarysa-jamy­rasa, ortaq úılesimmen oınalyp jatqan búkil aspaptyń tarıhyn bilýdiń aıyrmashylyǵy bar ma? Árıne, bar. Mýzykanttardyń bireýi mindetti túrde shyǵarmanyń tarıhy, oınalý tehnıkasy, ıirim-yrǵaǵy týraly suraq qoıady jáne oqystan qoıylatyn suraqtar­dyń sıpaty da ártúrli. Dırıjer suraqqa baısaldy, senimdi, jan-jaqty, bastysy, naqty jaýap berýi kerek. Dırıjer shyǵarmany tutas kóre biletin suńǵyla bolýy kerek.

– Dırıjerdi túsi sýyq, mý­zykanttardy ýysynda ustap, orkestrge qatal talap­pen qa­raıtyn keıipte jıi kóre­miz. Tip­ti tarıhta dıktator dı­rı­jerlerdiń de bolǵany belgi­li. Al sizdiń mánerińiz múlde kereǵar...

– Árbir dırıjer qabilet-qa­rymynyń sheńberinde jumys isteıdi. Bir qoldyń salasy bol­ǵanymen, bir-birine uqsamaı­tyn bes saýsaq sekildi, dırıjerler de bir shyǵarmany oınaǵany­men, ­bir-birine uqsaýy shart emes. ­Bi­raq halyqtyń suranysy, áriptes­tiń talabyn eskerip, dırı­jer­diń de aıtary bolý kerek. Osy ekeýi qatar órilgende ǵana dırıjer­diń óneri damıdy. Iá, dáýirinde jumys stıli aıǵaı-attannan turatyn dık­tator dırıjerler boldy, bú­ginde demokrat dırıjerler alǵa shyqty. Tipti, dırıjerlerge bılik bergisi kelmeıtin orkestrler bar. Olar dırıjerdi ózi tańdaıdy. Eki jylǵa ǵana kelisim shart jasasyp, ortaq til tabysyp, birge jumys isteı alatynyna kózi jetkende ǵana, eńbek shartyn uzartýǵa kelisim beredi.

– Maýsymashar, mereıtoı men avtorlyq keshterge baryp júrip baıqaıtynym, re­pertýar tym standartty qury­lady. Osylaı jalǵasa berse, kompozıtorlardyń sırek oryndalatyn shyǵarmalary múlde umyt qalmaı ma?

– Repertýar máselesi ár ujym­nyń kórkemdik jetekshisi men bas dırıjeriniń usynysymen qabyldanady. Basqa mamandar­dyń da pikiri eskerilgenimen, soń­ǵy sheshimdi solar aıtady. Bul máselede kórermen kon­tın­genti, bılettiń satylymy da ról oınaıdy. Bir aı boıy jar­na­­masy jasalǵan konsert baǵ­dar­lamasy eki-úsh kún qalǵanda aıaqasty ózgerip ketýi múmkin. Ádette, oryndaýshylyqqa baılanysty syn kóp aıtylmaıdy. Syn kópshilik kórermenniń re­pertýarǵa talap qoıýynan bastalady. О́ıtkeni, kóptiń kóńili­nen shyǵý múmkin emes. Keshegi ult­tyq mýzyka korıfeıleriniń kózin kórgen aǵa býyn aǵa-apalary­myz belgili kompozıtorlarymyzdyń án-kúıine basymdyq berilgenin qalasa, keıingi tolqyn Eýropanyń klassıka týyndylarynyń oryndalýyna tańdaý bildiredi. Sol sebepti repertýar túzgende syn-eskertpeniń bárin eskerip, aýdıtorııa qalaýyn umytpaǵan abzal.

– Orkestr ár dáýir kompozıtorlary shyǵarmalaryn oryn­daýǵa mindetti ekeni bel­gili. My­­saly, qandaı da bir ­kom­­po­zı­tordyń shyǵarmasy siz­diń ja­­ny­ńyzǵa jaqyn bol­ma­sa, oına­­ǵyńyz kelmeıtin sátter bola ma?

– Dırıjer taıaqshasyn qolǵa alǵan jas jańa shyǵarmany oryndaýǵa daıyn turady. Bul kezeńde tájirıbe jınaqtaýdy ǵana oılap, qorjynyn jańa týyn­dylarmen toltyrýǵa beıim tur­ǵandyqtan, orkestrmen jumys istegen ár kún, ár saǵat paıdaly. Keıin dırıjerde tańdaý qu­qy­ǵy paıda bolady. Ýaqyt ty­ǵyz­dy­ǵyna baılanysty jańa shy­ǵar­many tolyq súzgiden ótkizip úlgermeı, biletin shyǵarmamen sahnaǵa shyǵa beretin sátter bolady, árıne. Keıde áriptestiń tótennen jaǵdaıǵa tap bolyp, ıakı syrqattanyp, sahnaǵa shyǵa almaı qalatyn sátterinde, jańa shyǵarmamen taban astynda tanysyp, birden meńgerip, tyǵyryqtan shyǵaryp jiberetin dırıjerler, erteńine eldegi ataqty adam bolyp shyǵa kelgenine mýzyka tarıhynda kóp mysal kezdesedi. Alaıda osy kásiptiń mamany bol­ǵannan keıin, dırıjer barlyq shyǵarmany oryndaýǵa, barlyq solıst mýzykantty súıemeldeýge mindetti.

– Siz úshin dırıjerlik óner­degi qıyn nárse ne?

– Ishki suranysqa jaýap berý shyǵar. О́ziń belgilegen, ózińnen talap etken deńgeıdiń bıigine shyǵa almaý. Oılaǵan mejeń olqy soǵyp, kóńiliń qanaǵattanbaı qa­lady. Orkestrdiń oıynynda, saǵan baılanysy joq ishki-syrt­qy áldebir sebepter bolady. Áýen­niń tylsymyna elitip, mý­zy­kanttardy úıirip, úılesimmen oınap jatqanyńda, ánshi ánniń shýmaqtaryn shatastyryp alady, keıde tipti sóz túgili, ǵasyrlar boıy bir árpi de qısaımaı, qulaq­qa sińgen halyq ánderiniń sózin umytyp qalyp, óz oıynan sóz qo­syp jiberedi. Aıaqasty, kútpegen sátterge ishiń kúıedi, qolyńnan keler dármen joq.

– Kásibılik ólshemi dep neni aıta alasyz?

– Kásibılik degen – deńgeı. Bıigin bir baǵyndarǵan soń, odan tómen túspeý kerek. Ishińde taǵy bir Músilim bar. Basqany aldasań da, ony aldaý múmkin emes. Synshyl. Minshil. Qatal. «Múmkindigiń boldy, jalqaýlanyp, tabandy bolmadyń, nege tyryspadyń?» deıdi. Osydan on jyl burynǵy konsertterdi qaıtalap qaraı­tyn ádetim bar, sebebi, ózimniń sol kezdegi kóńil kúıimdi ańdaı­myn. О́r, ójet minez, jiger, qaırat, umtylys kórinip turady. Búgin­men salystyrǵanda, táp-táýir oınaǵan ekenbiz-aý dep qoıamyn. Biraq dál sol kezde ózimdi-ózim jep qoıa jaz­daǵanym eske túsedi. Kem-keti­giń­di baıqalyp tursa da, jiger­men oına­ǵan jastyǵyń­dy jaqsy kórip turasyń.

– Siz ózińizge tym talapshyl ekenińizdi baıqaısyz ba?

– Jalqaýlyq, shabandyq shy­ǵar­mashylyq adamyna jarasa ma, jaraspaı ma bilmeımin, biraq óner adamynyń toqmeıilsýge, toqtap, toqyrap qalýǵa haqy joq. Dırıjerlikpen qatar zert­teý­shilik jumysty qolǵa alýym, beker emes. Kásibimniń bir talaby bolǵan soń kiristim. Bizge deıin bul ónermen kim aınalysty, bul eldegi dırıjerlik ónerdiń damý tarıhy qandaı dep bireý surasa, sózsiz múdirip qalar edik. Sebebi bul taqyrypqa júıeli túrde eshkim qalam tartpady. Je­kelegen dırıjer esimin estigen bir bólek, olardyń murasyn zerttep, jan-jaqty tarqatyp jazǵan ádistemelik oqýlyq jazý bir bólek. Tym bolmasa ómirbaıan janryn­da, portret stılinde shala jazyl­­ǵan dúnıe tabylsa, bórkimizdi aspan­ǵa atar edik. Bul neniń belgisi? Jalpy, dırıjerler qaýymy jazý­ǵa kelgende shorqaq. О́zimiz jaza almaǵan ekenbiz, tym bolmasa keńes avtorlarynyń oryssha jazǵan ǵylymı eńbegin nege aýdarmadyq? Konservatorııaǵa oqýǵa qabyldanǵan stýdent orys tilin bilip-bilmeıtinine qara­mastan, oryssha oqýǵa májbúr bol­ǵan. Sóıtip ózimizdiń otandyq dırı­jerlerdi daıyndaýǵa ar­nal­ǵan oqýlyq jazý máselesi sheshil­megen kúıi qala bergen.

Ekinshiden, dırıjer – shy­ǵar­mashyl tulǵa. Talant týraly tutam derek jerde qalmaı, jınaqtala berýi kerek. Birizdilik saqtaı otyryp, kezeń-kezeńi­men júıelep, dırıjerdiń ómirge kelgeninen bas­tap, tutas ósý jolyn, quldyraý shaqtaryn kórsetetin jáne sońyn­daǵy bar murasymen tanysty­ratyn jalpy tektik jınaq qory bolýy kerek. Ol bálkim bireý­lermen hat jazysqan bolar, múm­kin, shyǵarmashylyǵy sharyqtap kele jatyp, orta jolda shart sy­nyp, taǵdyrdyń taıaǵy tıip, taý­qymet tartqan bolar nemese tolysý, kemeldený kezeńine aıaq basqandaǵy tabysy, jeńisti jyldaryn aıshyqtap, jan-jaqty sıpattaıtyn árbir derek ǵylym úshin mańyzdy dep bilemin.

– Áńgimeńizge rahmet.

Áńgimelesken

Aıgúl AHANBAIQYZY,

«Egemen Qazaqstan»

ALMATY