Altaıdan Anadolyǵa jetken azattyq kóshi

2022 jyly 26 qarashada Túrkııanyń Ystanbul qalasy Baǵjylar aýdanynda  «Qazaq-túrik baýyrlastyǵy» eskertkishiniń ashylý saltanaty ótti. Altaıdan Anadolyǵa qonys aýdarǵan qazaq qaýymynyń Túrkııa topyraǵyn basqanyna 70 jyl tolýy qurmetine boı kótergen bul tarıhı belgi endi eki el arasyndaǵy myzǵymas týystyq, ulysaralyq qarym-qatynastyń rámizine aınalmaq.

Is-sharada Qazaqstannyń Túrkııadaǵy Tótenshe jáne ókiletti elshisi Erkebulan Sápıev, Baǵjylar aýdanynyń meri Abdýlla О́zdemir, «Otandastar qorynyń» prezıdenti Abzal Saparbekuly, QR Parlamenti Senatynyń depýtaty, Halyqaralyq qatynastar, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń múshesi Murat Baqtııaruly, Sheteldegi túrkiler jáne týysqan qaýymdar basqarmasynyń tóraǵasy Abýllah Eren Qazaqstan-Túrkııa baılanysynyń tereń tamyryna jáne búgingi jetistigine, sondaı-aq asqar Gımalaıdy asyp, talaı qıyndyq kórse de azattyq rýhyn joǵaltpaǵan qazaq ultynyń aıryqsha batyldyǵyna toqtalyp, burynǵy jáne qazirgi túrki baýyrlastyǵynyń erekshe qýatyn, múmkindigin tilge tıek etti.

Budan keıin «Birlik» qazaq jastary uıymynyń tóraǵasy Aslan Serik bastaǵan ónerpaz órenderdiń qara dombyramen «Qazaq osy» ánin áýeletkeni de mádenı sharaǵa sán berip turdy.

Eskertkish-belgi avtory - Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Kórkemsýret akademııasynyń birinshi-vıse prezıdenti, belgili sýretshi, rejısser, telejýrnalıst Januzaq Músápir týyndynyń mán-maǵynasyn baıandady.

Eskertkish ashylǵannan keıin jınalǵan jurtshylyq «Uly kósh» atty fotosýretter men Qazaqstan joǵary oqý oryndarynyń bilim kórmesin tamashalap, estelik sýretke tústi.

Munan keıin tarıhı shahardyń Baǵjylar merııasynyń ǵımaratynda Altaı kóshiniń 70 jyldyǵyna arnalǵan ǵylymı konferensııa ótti. Taǵylymdy jıynda dıasporataný salasynyń belgili mamany, Q.Sátbaev atyndaǵy ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetiniń professory Gúlnara Meńdiqulova – «Eýropa derekterindegi qazaqtardyń kóshi-qony», Mımar Sınan ýnıversıtetiniń professory, qaraly kóshti basynan keshirgenderdiń urpaǵy Ábdiýaqap Qara – «Anadolydaǵy qazaq mádenıetiniń sabaqtastyǵy: Túrkııaǵa qonys aýdarýdyń 70 jyldyǵy», «Egemen Qazaqstan» gazetiniń bas dırektory, QR UǴA akademıgi Dıhan Qamzabekuly – «Ádiletti Qazaqstan jáne Alash taǵylymy», atalǵan kósh týraly roman jazǵan jazýshy Jádı Shákenuly – «Qazaqtyń táýelsizdik úshin kúresi jáne kóshi-qon tarıhy», Túrkııadaǵy dıaspora qaıratkerleriniń jalǵasy, asyldyń synyǵy, professor Merıem Hakim – «HH ǵasyrdaǵy álem  konıýnktýrasyndaǵy  Shyǵys Túrkistan qazaqtary», qazaq-túrik baılanystarynyń jas mamany, dosent Yshyl Týna – «Túrkııa Respýblıkasynyń 1952 jylǵy sheshimimen qazaq túrkileriniń Túrik jerine qonystanýy» atty baıandama jasady.

Ǵylymı forýmnan soń «Otandastar qory» men «Qazaqstan» RTRK birigip túsirgen «Altaıdan Anadolyǵa: azattyq ańsaǵan qazaq kóshi» atty derekti fılmniń tuńǵysh kórsetilimi ótti (Ideıa avtory – A.Saparbekuly, keńesshi – J.Shákenuly, ssenarıı avtory – A.Yrystanbek, rejısseri – Q.Keshýbaı). Týyndyda búldirshin shaǵynda osy kóshtiń ishinde bolǵan qaýymnyń búgin toqsannyń tórindegi báıterekteri bastan keshkenin áńgimelegende, kózine jas almaǵan adam qalmady. Altaıdan shyqqan 18 myń jannan Túrkııa jerine jetkende 1 myń 800-deıi ıaǵnı 10-aq paıyzy qalǵany – kóshtiń qanshalyq tar jol, taıǵaq keshýden ótkenin aıǵaqtaıdy. Sonymen birge bul kóshtiń urpaqqa aıtar taǵylymy da az emes. Ol – qazaq ultynyń adam tózgisiz synaqqa moıymaǵandyǵy. Namysty, aqyldy, qaharmandyqty janyna jalaý etkendigi.

Fılmde Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Ankaraǵa resmı issapary kezinde Túrkııanyń 50-jyldardyń basyndaǵy basshysy – premer-mınıstr Adnan Menderestiń rýhyna taǵzym ete otyryp, túrik halqyna aıtqan alǵysy da kórinis tapqan. Sondaı-aq álemniń túkpir-túkpirinde jemisti qyzmet etip jatqan dıaspora ókilderiniń búgingi urpaǵy da qıyn jyldarda týysqan Túrkııa memleketiniń alystan aryp-ashyp kelgen jandarǵa kómek qolyn sozǵanyn tebirene eske alady... Elishannyń erligi, Ǵusmannyń kisilik ǵumyry baıandalǵanda, kórermenniń qaharmandyq týraly tanymy keńeıedi.

Bul «myń ólip, myń tirilgen» ultymyzdyń árqashan danalyqty, baýyrlastyq pen ımandylyqty qasterlegenin kórsetse kerek.

Jıyn sońynda A.Saparbekuly Qazaqstan-Túrkııa mádenı baılanysyna eńbek sińirgen bir top qaıratker men dıaspora ókilin «Otandastar qorynyń» «Alǵys» medalimen marapattady.