Ulylar qorymyn nege umyttyq?

Áýezov jumbaǵynyń bir qyry

Aıtpaqshy, Abaı Qunanbaıulynyń uly Ábdirahman – Ábish ómiriniń sońǵy jyldaryn osy Almatyda ótkizgenin, 1895 jyly 15 qarashada osy qalada dúnıeden ozǵanyn, aýa raıy men jer (Aqshoqynyń) shalǵaılyǵyna baılanys­ty onyń súıegi Almatydaǵy musylman zıratyna amanatqa qoıylǵanyn Muhtar Áýezovtiń «Abaı joly» arqyly bile­miz. Qunanbaıdyń shóberesi – Árham Kákitaıulynyń «Abaı­dyń ómir joly» degen eńbeginde de: «Ábishtiń qaıtys bolǵanyn estigen Tobyq­ty eli, kórshi otyrǵan Ýaq eli kúndiz-túni baýyrymdap kelip jatty. Kózdiń jasy kól boldy. Maǵaýııa kóp aıaldamaı úıge kelgende Abaı: – Áı, Maǵash, Ábishtiń súıe­gin birjolata qoıdyń ba, joq amanat qoıdyń ba? – dep surady. Maǵaýııa: – Siz­den ruqsatsyz men birjola qoıa alam ba, kóp­ke aıtyp, basyna amanat qoıyldy dep taqtaǵa jazyp kettim, – deıdi» degen joldar bar.

Abaıdyń Ábishi amanatqa qoıylǵan Almatydaǵy Ortalyq zıratta Muhtar Áýezovtiń súıegi jatyr. Abaı men Áýezov taqyryby – máńgilik taqyryp. Jazýshynyń uly Murat Áýezov Abaı men Muhtar álemin bir-birinen bólýge bolmaıtynyn, ony fragmentter arqyly emes, keshendi, tutas kartına arqyly zertteıtin kez kelgenin aıtady.

1949 jyly «Abaı joly» Stalındik syılyqty alǵanda Áýezov­tiń dostary «myltyqtyń dúmi ary jyljydy» degen kórinedi.

«Ákem «Abaı jolyn» bastaǵan kezde Abaıdyń kózin kórgenderdiń de, Ábishti Almatyǵa amanatqa qoıyp, keıin eline attandyryp salǵan azamattardyń da kózi tiri kezi bolatyn. Roman-epopeıadaǵy Ábishtiń qazasy jazylǵan tustarynda ákemniń qalamynan kóz jasy tamshylap otyrǵanyn sezbeý múmkin emes. Sondaı kóńil kúıde júrgen jannyń júreginiń qaltarysynda «Ábishtiń amanatqa qoıylǵan jerin baryp kóreıinshi» degen armannyń bolmaýy múmkin emes qoı. Ortalyq zırattaǵy Ábish amanatqa qoıylǵan oryn­nyń qaı tusta bolǵany Áýezov jumba­ǵynyń bir qyry», deıdi Murat Áýezov.

Almatynyń Ortalyq zıratynda jatqan qabirlerdiń kartotekasyn, sıfr­lyq platformasyn jasaıtyn kez keldi. Novodevıchıı zıratynyń tarıhy 1524 jyldan bastalady. 1904 jyldan bastap onda Reseı tarıhynda orny bar tulǵalar jerlene bastaǵan. Qazir munda kimderdiń jatqany, olar týraly máli­met­ter ǵalamtor jelisine engizilgen. Tipti Novo­devıchıı qorymyn úıde otyryp-aq «ara­l­ap» shyǵýǵa bolady. Týysqan Ázer­baı­jan elinde árbir qonaq kelip kóretin eki taǵylymdy qabirstan bar: biri – shahıt­ter zıraty, ekinshisi – ulttyq panteon. Bul olardyń ulttyq mádenıetiniń bir bólshegi retinde qarastyrylady. Bul úrdis­ti ózbek, túrikmen baýyrlarymyz da qolǵa alǵan.

«Jazýshylar odaǵy, Almaty qala­sy­nyń ákimdigi osynda jerlengen qaı­ratkerler qabirleriniń sıfr­ly nusqasyn jasap, ony ǵalamtor je­lisi­ne júkteıtin kez keldi. Kúni erteń memlekettiligimizdiń qalyptasýynyń basy-qasynda júrgen tulǵalarymyzdyń naq osy qorymda jer­len­geni esten shyǵyp, qatardaǵy zırat esebinde qalýy ábden múmkin», deıdi Murat Áýezov.

Aqyn-pýblısıst Jumabaı Qulıev tarıhı mańyzy bar zırattardy súrý, ondaǵy jerlengen marqumdar týraly málimetterdi joǵaltyp alý arqyly tarıhı jadyny da esten shyǵaryp alǵanymyzdy aıtady. Almatynyń irgesinde turǵan Esik qala­sy bir kezderi saqtar órkenıetiniń orta­lyǵy bolǵany belgili. Al keıbir tarıhı derekterde qazirgi Almatynyń bir bó­ligi saq zamanynda ómir súrgen belgili tulǵa­lardyń jerlenetin qasıetti qorymy bol­ǵa­ny kórsetilgen. HH ǵasyrdyń basynda Almatyda 50 saq qorǵany bolǵany, olar­dyń birazy 1940-jyldardan bergi ýaqytta súrilip ketkeni jóninde derekter bar.

J.Qulıev aıtyp ótkendeı, HH ǵasyr basynda zırattardy súrý bastamasyn KSRO quramyndaǵy respýblıkalardyń bári qup kórmegen. Reseıdiń ózinde patshalar zıraty retinde saqtalyp qalǵan keseneler jetedi. Birneshe ǵasyrlyq tarıhy bar zırattar Ázerbaıjanda, О́zbekstanda kúni búginge deıin saqtalyp tur. Núkis qalasynan 40 mınýttyq jerde ornalasqan Mızdahqan qorymynyń 2 400 jyldyq tarıhy bar. Munda eń sońǵy ret HIH ǵasyrda máıit jerlengen. «Aqjan ál-Masha­nı atamyzdyń ál-Farabı týraly kimnen estigeni jónindegi derekter ár jerde ártúrli. Resmı aqparatta soǵys kesirinen Almatyǵa qonys aýdarǵan A.Eınshteınniń shákirti, Chehoslovakııa Ǵylym akademııasynyń akademıgi, matematık-fılosof Ernest Kolmannan 1943 jyly estigeni aıtylady. El aýzynda Aqjan atamyz ál-Farabı babamyz týraly derekti Maǵjan Jumabaevtan estigen, uly ǵalymnyń jatqan jerin taýyp, basyna bir qazaqtyń Quran oqýy Maǵjannyń armany, amanaty edi degen sóz bar. Aqjan ál-Mashanı ótken ǵasyrdyń 50-jyldary Sırııanyń arhıvterinen ál-Farabı qabiriniń rettik nómiri týraly derekti kezdestiredi. Sol derek boıynsha Farabı babamyzdyń zıratyn tabady» deıdi J.Qulıev.

J.Qulıevtiń sózine qaraǵanda, Saraı­shyqta jerlengen jeti hanymyzdyń zıraty sý astynda qalǵan. Túrkistanda jerlengen 12 hanymyzdyń súıegi arshylyp alynyp, Iаsaýı kesenesine ornalastyryldy. Raıymbek zamany tarıhı ólshemmen salystyrǵanda qyr astynda qalǵan ýaqyt. Týǵan jylyn da, dúnıeden kóshken kezin de bilemiz. «О́tken tarıh úshin saıasatty kinálaý durys emes. Bar kiná ózimizde. Burynǵy Tashkent dańǵyly boıyndaǵy qazaq zıratynda Raıymbek babamyzdyń jalǵyz jatpaǵany, qazaq tarıhynda orny bar iri tulǵalardyń birge jerlengeni aqıqat. Bir ókinishtisi, olardyń asyl súıekteri tas joldyń astynda qaldy», deıdi J.Qulıev.

J.Qulıev zııarat etý mádenıetin qalyptastyra almaǵanymyz janyna batatynyn aıtady. «Qazaq arasynda «Ortalyq zırat» degen ataýǵa ıe bolǵan qorynda Muhtar Áýezov, Muqan Tólebaev syndy qazaqtyń memlekettiligin qalyptastyrý jo­lynda ter tókken azamattarymyzdyń dene­si jerlengen. Solardyń birqatarynyń mereı­toılary memlekettik deńgeıde atalyp ótkenin bilemiz. Osydan biraz buryn aqyn Qasym Amanjolovtyń mereıtoıy el deńgeıinde atalyp ótip, Almatydan 200 adam qatysty. Biraq solardyń ishinde tym bolmasa 10 adam aqynnyń basyna baryp Quran oqydy degendi estigen joqpyn. Aqynnyń qyzdary jýrnalıstermen kezdesken kezde mereıtoı bastalar aldynda Qasymnyń zıratynyń basynda ósip turǵan terek qulap, eskertkishin basyp qal­ǵanyn, zırat qyzmetkerlerine ótinish aıta júrip, ákeleriniń jatqan jerin taza­lat­qanyn aıtqan bolatyn», deıdi J.Qulıev.

Osy rette Jumabaı Qulıev Almatyda Qasym turǵan úı súrilip tastalǵan kezde eldiń kóńil kúıin aqyn Júrsin Ermannyń «Degeni qaıda basyldy quıyn, Aqylym jetpeı ashıdy mıym, Vınogradov kóshe­sin­degi, Qıratyp jatyr Qasymnyń úıin», degen jyr joldary dóp basqanyn jet­kiz­di. «Biz Qasym turǵan úıdiń qıratyl­ǵa­nyna ǵana emes, Qasymnyń sońǵy me­ken-turaǵynyń jaǵdaıyna da nazar aýdarýymyz kerek shyǵar. Bizdiń Muqa­ǵa­lı aqyn­nyń atyn jańǵyrtyp, oda shyǵar­ǵanymyz durys, biraq basyna baryp Quran oqýdyń saýaby salmaqty», deıdi J. Qulıev.

Sattardyń súıegi qaıda qaldy?

Qazaq ádebıetinde, ónerinde óshpes iz qaldyrǵan Sattar Erýbaev pen Ámire Qashaýbaevtyń osy zıratta jatqany kóp­ke belgili. Osydan birer jyl buryn ǵana dúnıeden ótken Sherhan Murtaza óziniń estelikterinde Qazaqstan komsomo­ly ortalyq komıtetiniń birinshi hatshysy О́zbekáli Jánibekov ózderine Sattar Erýbaevtyń molasyn izdep tabýǵa tapsyrma bergenin aıtqan. Zertteý barysynda bir qarııanyń aıtýymen Sattardyń Almaty qalasyndaǵy qazirgi Raıymbek kóshesiniń boıyndaǵy zıratta jerlengenin anyqtaıdy. Sher-aǵa burynǵy Tashkent, qazirgi Raıymbek dańǵyly boıyndaǵy eski zırattar súrilip, onyń ornyna Saıran avtostansasy salynbaq bolǵanyn jazǵan. Ultjandy azamat tez arada Sattardyń mola­syn taýyp, súıegin basqa zıratqa jerlep, basyna belgi qoıýdy oılaǵan. «О́k­inishke qaraı, qazaq ádebıetiniń jaı­sań tulǵasy Sattardyń molasy tabylmady. Belgi joq. Sattardyń osy tusta jerlengenin biletin qart onyń qaı tusta jatqanyn taba almady. Sattardyń súıegi Saıran avtostansasynyń astynda qaldy», deıdi Sher-aǵa estelikterinde.

Án padıshasy Ámire Qashaýbaı̆uly jóninde az jazylyp júrgen joq. Ámireniń jansyz denesi 1934 jylǵy qarashanyń 5-inen 6-syna qaraǵan túnde Almaty kó­she­leriniń birinde tabylǵanymen, bul ólimge qatysy bar adamdar áli kúnge belgisiz. Qazaqtyń armanda ketken bozdaǵy Ámire Qashaýbaevtyń sońǵy mekeni – Ortalyq zıratta. Sol kezdegi kózkórgenderdiń aı̆­týyn­sha, áıgili ánshi 1934 jyldyń 8 qara­shasy kúni Almaty qalasyndaǵy Tashkent kóshesi boıyndaǵy Ortalyq zıratta jerlengeni, dombyrashy-kúıshi, mýzyka zertteýshisi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri Jarqyn Shákárimniń estelikterinde Ámireniń denesin aqymdap-jerlegen Ábilmájin Sapaqovtyń zırat janyndaǵy terek aǵashyna bákimen «Bul jerge Ámire Qashaýbaı̆uly jerlengen» dep jazyp ketkeni aıtylady. «Serke Qojamqulov, Júsipbek Elebekov, Saparǵalı Begalın jáne men – tórteýimiz Ortalyq zırattan tórt kún izdep tappadyq, besinshi kún degende ortamyzǵa Ábilmájin Sapaqov aralasyp, ánshi jerlengen jerdi bir sátte-aq taýyp berdi. Árıne, Ámire zıratynyń orny turmaq tuqyly da joq. Jermen-jeksen taqyr jer. Tap osy jerde súı̆egi jatqanǵa balap, osyǵan da qýanysyp quran baǵyshtadyq».

Almatydaǵy birneshe qorym, onyń ishinde «Keńsaı-1», «Keńsaı-2», Ortalyq zırat sııaqty tarıhı mańyzy bar 17 qorym qaladaǵy Salttyq qyzmet kórsetý kombınatyna qaraıdy.

Biz osy materıaldy daıyndaý barysynda kombınat dırektorynyń orynbasary Marat Ismaılovpen kezdesip, tildesip, biraz jaıtty anyqtadyq. Jermen-jeksen bolyp jatqan beıitterdi de kózben kórdik.

Marat Ismaılovtyń aıtýynsha, HH ǵasyrdyń basynda Almatyda «Saıahat» avtovokzaly ornalasqan aýmaq, Raıymbek kóshesiniń oń qaptalynda qazaq zıraty atalyp ketken úlken qorymdar bolypty. 30-jyldardyń aıaǵy men 40-jyldary qala salynyp, jol tósele bastaǵanda zırat súrilip, tegistelip, bo­saǵan jer qala ınfraqurylymynyń qajet­in óteýge berilgen. «Meniń negizgi maman­dyǵym – tarıh pániniń muǵalimi. Bala kezden zırattar taqyrybyna nazar aýdardym. Biraz áńgimeni ákemnen estidim. Sattar Erýbaev 1937 jyly qaıtys bolǵan. Alǵashqy jerlengen jeri «Saıahattyń» aına­la­syndaǵy qorymda bolýy ábden múmkin. Siz aıtqan Abaıdyń Ábishiniń ama­nat­qa qoıylǵan jeri «Saıahat» avtovokzaly ornalasqan aýmaqtyń astynda qalsa kerek. Sol kezde biraz súıekter týǵan-týys­ta­rynyń aralasýymen qazyp alynyp, qazirgi Ortalyq zıratqa jerlendi. Birazy jol, qurylys astynda qaldy», deıdi M.Ismaılov.

Atalǵan kombınat dırektorynyń oryn­­basary aıtyp bergendeı, Ortalyq zırat­­ta da, «Keńsaı-1», «Keńsaı-2» zırat­ta­­ryn­da da arnaıy kartotekalyq tizim, basqasha aıtqanda zırattyń pasporty joq. Eger marqumdardyń basyna qoıyl­ǵan belgitastaǵy jazýlar óship qal­sa, izdep kelgender taba almaı qalýy ábden múmkin.

Álemde molasyn asqan qatygezdikpen qıratqan, ardaqtylarynyń súıegi syqyr­lap tas, qurylys astynda qalǵan el biz ǵana sııaqtymyz.

Biz kúni búginge deıin Kenesarydaı hanynyń basyn joqtap júrgen elmiz.

M.Ismaılov áńgime kezinde qazaq arasynda zıratqa zııarat etý mádenıetiniń qalyptaspaǵanyn aıtyp ótti. Bir ǵana Ortalyq zıratta 200 memleket qaıratkeri Úkimet alleıasynda qazaqtyń tuńǵysh Syrtqy ister mınıstri, Birikken Ulttar Uıymynyń minberinen sóılegen qazaq Tólegen Tájibaev jerlengen. Ol mınıstr bolyp turǵan kezde, 1947 jyly BUU-ǵa múshelikke qabyldanýǵa talpynys bolǵan. Biraq sońǵy nátıjede KSRO-nyń BUU-ǵa odaqtas respýblıkalardyń barlyǵyn birdeı múshe etip saılaý áreketi júzege aspady. BUU-ǵa tek úsh respýblıka – Reseı, Ýkraına jáne Belarýs qana kirdi. Sodan keıingi jyldary syrtqy ister mınıstrlikteriniń quqy shektelip, sońynda qoǵamdyq qyzmet deńgeıine deıin tómendetildi.

Tólegen Tájibaevtyń qabiri Ortalyq zırattyń Úkimet alleıasynda eleýsiz jatyr. Keıingi urpaq ta ol týraly aıta bermeıdi. Bul jerde másele Murat Áýe­zov­tiń sózimen aıtqanda, tarıhty tutas bir álem dep qaramaı, jeke-jeke bólshekterge bólip zertteýimizge baılanysty.

«Osydan birneshe jyl buryn Jalaý Myńbaevtyń zıratyn taptyq. 1924-1927 jyldar arasynda QazAKSR OAK-ty (Qazaqstan Ortalyq komıteti) basqarǵan tulǵa. Onyń ultshyl degen jalamen qyzmeti tómendetildi, 1929 jyly aýyr naýqastan kóz jumǵan», deıdi M.Ismaılov.

Onyń aıtýynsha, Jalaý Myńbaevtyń zıraty kezekti tazalyq jumystary jú­rip jatqan kezinde tabylǵan, sosyn aty-­jónin jańartyp jazyp, basyna belgitas qoıylǵan. «Ortalyq zıratta 1950-jyl­dardyń aıaǵynda QazKSR OK qaýly­symen Úkimet adamdaryna arnalyp alleıa ashyldy. Sol jyldardan bastap mem­lekettik deńgeıde qyzmet atqarǵan tulǵalar osy jerge jerlendi», deıdi M.Ismaılov.

Zııarat etý mádenıetin qalyptastyrý kerek

Árýaqtardyń basyna zııarat etý má­denıetin qalyptastyrý qajettigi jónindegi pikir qazaq qoǵamynyń kókeıinde júrgen másele. «Osydan birer jyl buryn ǵana dúnıe salǵan Ámına О́mirzaqova apamyz da osy jerge jaıǵasty. Úkimet alleıa­synda jatqan tulǵalarymyzdyń qabir­leri pasporttalǵan. Biraq ózińiz kórip turǵandaı, shamamen mundaı 100 shaqty qabir bar. Joǵaryda osy zıratta 200 memleket qaıratkeri jerlengenin aıttyq. Olardyń qabirleri esepke alynbaǵan. Kúnderdiń kúninde basyna qoıǵan tastaǵy jazýlar óship ketse, erteńgi urpaq olardyń jatqan jerlerin joǵaltyp alýy ǵajap emes. Alda bizdi ne kútip turǵanyn bilmeı­miz», deıdi M.Ismaılov,

Osy rette spıker eger izdestirse, olardyń sany budan da kóp bolýy múmkin ekenin aıtady. Qalada Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldary Almaty gospıtaldarynda qaıtys bolǵan jaýyngerler jerlengen baýyrlastar zıraty bar. Qorym aýlasyn tazalaý kezinde aty tarıhta qalǵan tulǵalardyń zıraty tabylyp jatady. «1940 jyldary oń qaptaldaǵy zırat buzylǵan kezde qansha súıektiń qaıta jerlengenin bilmeımiz. Zırattar súrilgen kezde asyldarymyzdyń súıegi aıaq astynda qalmasyn dep janashyrlyqpen túgendep, esim-soıyn qaǵazǵa túsirgender týraly da estigen joqpyn», deıdi M.Ismaılov.

Kúláshti bilmeıtin urpaq ósip keledi

M.Ismaılovpen áńgime barysynda uqqanymyz – burynǵy KSRO quramynda bolǵan elderdiń arasynda jerleý rásimin zańdastyra almaı otyrǵan memleket biz ǵana ekenbiz. Bul jaıt tarıhı mańy­zy, birneshe ǵasyrlyq shejiresi bar qorymdardy IýNESKO sheńberinde qorǵaýǵa kedergi keltirip otyr. Burynǵy KSRO quramynda bolǵan elderdiń bárin­de jerleý, salttyq qyzmet kórsetý rásim­derin mýnısıpaldy memlekettik organdar atqarady. «Bizge zırattarǵa zııarat etý mádenıetin qalyptastyrý kerek. Bizde Muqaǵalı, Qasym syndy aqyndarǵa arnal­ǵan jyr kóp. Biraq aqynynyń beıitin izdep, quran oqyp kelgen­derdi sırek kóremin. Tipti Muhtar Áýezov, Muqan Tólebaevtardyń basyna tek týǵan-týysqandary keledi. Soǵan qaraǵanda, bizde tulǵataný, olardyń ómirin zertteý, nasıhattaý jaǵy kemshin túsip jatqan tárizdi. Osy ótken aptada ǵana bes-alty qyz bala Kúlásh Báıseıitovanyń basyna qoıylǵan eskertkishti qyzyqtap turǵanyn kórdim. Jandaryna baryp, «apala­ryńdy bilesińder me?» desem, «bizdiń apamyz emes, kim ekenin bilmeımiz, eskertkishi ádemi eken dep qarap tur», deıdi M.Ismaılov.

Máskeýdegi, Sankt-Peterbýrgtaǵy keı­bir qabirstandardyń birneshe ǵasyrlyq tarıhy bar. Onda kimniń qaıda jatqanyn kórsetetin onlaın-karta bar, gıd-arala­týshylardyń jumystary memleket tarapynan durys úılestirilgen.

«Ortalyq zıratta evreı ultynyń ataqty ǵulamasy jerlengen. Jyl saıyn álemniń tórt tarapynan osy ulttyń ókilderi kelip, qandas­tarynyń jatqan jeriniń jaı-kúıin kózben kórip ketedi. Bizde zırattyń pasporty bolmasa, ony vıdeoǵa túsirip, ǵalamtorǵa júkteýge quqymyz joq. Zırattyń tórt qabyrǵasynyń ishi marqumnyń týysta­rynyń menshigi bolyp sanalady», deıdi M.Ismaılov.

Spıkerimiz aıtyp ótkendeı, bizde jerleý, salttyq qyzmet kórsetý máseleleri zań­das­tyrylatyn kez keldi. Bizde jer­leý ádebine, zırattardy jobalaýǵa, kútip-ustaýǵa qoıylatyn sanıtarlyq-epıde­mıologııalyq erejeler men normalardy Qazaqstan Densaýlyq saqtaý mınıstri 2010 jyly 30 maýsymda №476 buıryqpen bekitken.

2017 jyly senator Olga Perepechına «Jerleý jáne jerleý isi týraly» zań jobasyn ázirleý qajettigin aıtty. Alaı­da salalyq memlekettik organdar bul máseleni elemeı, sózbuıdaǵa salyp jiber­di. 2018 jyly osy másele Úkimet qabyr­ǵasynda kóterilgen.

«Biz óz tarapymyzdan zań qabyldaý qajettigin aıttyq. Baqytjan Saǵyntaev Premer-Mınıstr bolyp turǵan kezde zań qabyldaý baǵytynda biraz ilgeri­leýshilik bolǵan. Jumys tobynyń jıyn­dary ótip, zańnyń nobaıynyń bas-ıa­ǵy túgeldenip qalǵan bolatyn. Biraq keıin taǵy da umyt qaldy. Zań ǵana jer­leýdi uıymdastyrý aınalasyndaǵy básekelestikke aınalyp ketken zańsyzdyq­tardy joıady. Biraq Úkimet tap osy máselege kelgende ony aınalyp ótýge tyrysady. Zańnyń bolmaýy zırattardy tizimge alý, pasporttaý máselesin sheshýge kóp kedergisin keltirip jatyr. Qazaqstanda salt pen jón-joralǵy qyzmetin kórsetetin jeke fırmalar paıda bola bastaǵany aıtylyp ta, jazylyp ta júr. Olardyń sany qaýlap ósip barady. Zań qabyldansa, osyndaı mańyzdy salany baqylap qana qoımaı, ony qoljetimdi etýge múmkindik beredi. Jerleý máselelerin retteıtin zań­namalyq aktiniń bolmaýy túrli quqyq buzýshylyqtarǵa alyp keledi. Qylmystyq túrde jerleý, zańsyz bıznesti júrgizý fakti­leri de bolýy yqtımal. Eksgýmasııa men jerleýdiń naqty erejeleri bolmaı otyr. Sońǵy kezderi jerleý jumysy jeke­menshik kompanııalarǵa beriledi degen sóz shyǵyp júr. Qazir izdegen adamyń­nyń súıegi jatqan jerdi tabý úshin birne­she molanyń ústinen attap ótýge týra kele­di. Eger bul másele jeke menshikke beril­se, Áýezov, Tólebaevtardyń qasyna jatqy­sy keletinderdiń qatary kóbeıip ketýi yqtımal. Eger aqshasyn kóp tólese kez kelgen jerden zıratty súrip tastap oryn alýǵa jol ashylady. Mundaı jaǵdaıda Úkimet alleıasyndaǵy jalǵyz aıaq joldy saqtap qalýdyń ózi qıyn bolady», deıdi M.Ismaılov.

M.Ismaılovtyń aıtýynsha, Ortalyq zırattaǵy Muhtar Áýezov, Sháken Aıma­nov, Muqan Tólebaevtardyń basyna qoıylǵan eskertkishterdi mádenı mura retinde IýNESKO sheńberinde qorǵalatyn tizimge alýdyń kezi kelgen. M.Áýezov, Sh.Aımanovtardyń o dúnıelik bolǵanyna aldy alpys, sońy 50 jyldan asyp barady. Kezinde olardyń basyna qoıylǵan tas músinderdi KSRO-ǵa aty málim sáýletshiler daıyndaǵandyqtan óner týyndysy dep baǵalaýǵa bolady.

«Zırattaǵy Úkimet alleıasynda jat­qan esimi qazaqqa tanymal bir tulǵa­ǵa qoıylǵan músinniń qulaǵy kertilip qalypty. Habarlandyrý boıynsha sáýlet­shini shaqyryp, qulaq japsyryp qoıa almaısyń. Eger zań bolsa, bul máseleni zań sheńberinde sheshýge bolar edi. Bul da aıtylýy tıis másele bolǵandyqtan Úkimet qaperge alsa», deıdi M.Ismaılov.

Ata-baba basyna belgi qoıyp, jazý qaldyrý – keshegi Kúltegin zamanynan qalǵan dástúr. Keńsaıda quny birneshe mıllıon dollar turatyn kesenelerdi kórip júrmiz. Psıhologter mundaı úrdisterge adam ózin ólgennen keıin de erekshelendirip kórsetýge tyrysqan jartykesh psıhologııa sebep ekenin aıtady. Biraq bizdiń aıtpaǵymyz basqa. Ulylarymyz jatqan jerdi qorǵaý, olardyń qabirlerin túgendep, sıfr­lyq júıege túsirý – kún tártibindegi ózekti másele. Altynmen aptap kúmbez qoısań da tarıhynan ótken tulǵa halyq jadynda qalady. Arýaqty syılaǵan elmiz. Qaıratkerlerdi qurmetteýge olaryń beıitin kútý de enedi. Bul jerde biraz másele zııarat etý mádenıetimizdiń deńgeıine baılanysty.

Ulylardyń qorymyn naqtylap, búgingi urpaqqa laıyqty nasıhattaýǵa eldik, memlekettik kózqaras pen talap qajet.

ALMATY