Bıyl elimizde týrıstik jarna tóleý tetigi engizildi. Qazaqstanǵa kelgen árbir sheteldik týrıst qonaqúıdegi jatyn oryn aqsynyń 5 paıyzdan aspaıtyn mólsherinde aqsha tóleýge tıis. Jergilikti bıýdjetke túsetin bul qarjy otandyq týrızmdi damytýǵa jumsalatyn kórinedi. Durys-aq. Alaıda qoǵamda «jarna sheteldik týrısterdiń kelýin shekteıdi» degen pikir de jıi aıtylyp júr. «Jarna jınamas buryn olarǵa jaıly qyzmet, jaqsy jaǵdaı usynyp alaıyq», deıdi olar. Áýeli jarnaǵa laıyq jaǵdaı jasa degeni ǵoı. Munymen de kelisýge bolatyndaı.

Sýretti túsirgen Erlan OMAR, «EQ»
Týrıster teris aınala qoımas
Qalaı desek te, norma kúshine endi. Mádenıet jáne sport vıse-mınıstri Erjan Erkinbaevtyń pikirinshe, túsimniń jańa túri ishki týrızmniń boıyna qan júgirtpek.
– Týrıstik jarna halyqaralyq tájirıbede bar dúnıe. Aspannan alyp otyrǵan joqpyz. Aldyn ala júrgizilgen esepteýlerge júginsek, atalǵan jarna arqyly memlekettik qazynaǵa jyl saıyn 2,5 mlrd teńge kóleminde túsim túsedi. Munyń bári ishki týrızmdi damytýǵa jumsalady. Jarna jergilikti bıýdjetterge túsedi. Sondyqtan ákimdikter bul qarjyǵa týrızm salasyndaǵy túrli jobany júzege asyra alady. Aıtalyq, ınfraqurylymdy damytýǵa jumsaýyna bolady. Mysaly, jol boıyna jyly dárethanalar salyp, qoqys jınaqtalatyn oryndardy jabdyqtaýyna múmkindik bar. Sol sekildi óńirdiń ishki jáne halyqaralyq naryqtaǵy marketıngine jumsasa da bolady. 5 paıyz degenimiz sheteldikter úshin 3-4 dollar ǵana. Osyǵan bola týrısterdiń bizdiń elden teris aınalyp kete qoımasy anyq, – deıdi Erjan Erkinbaev.
Ereje boıynsha sheteldik týrıster tóleıtin jarna jatyn oryn aqysynyń 5 paıyzynan aspaýy kerek. Al onyń naqty qansha paıyz bolatynyn jergilikti ákimdikter bekitedi. Jarna ótken jyldyń statıstıkalyq derekteriniń negizinde esepteledi. Máselen, Almaty qalasy bıyl týrıstik jarnanyń kólemin 5 paıyz dep bekitti. Astana ákimdigi de dál osyndaı sheshim qabyldady.
– Almaty qalasy 2021 jyldyń alty aıynda 54 myńnan astam sheteldik týrıstke qyzmet kórsetti. Al ótken jyldyń alty aıynda qalaǵa kelgen sheteldikterdiń sany 151 myńnan asty. Týrıster sanynyń eki ese óskenin kórip otyrmyz. Bıyl Almatyǵa 400 myń sheteldik týrıst keledi degen boljam bar. Eger sheteldik týrıster sany ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 20 nemese odan da joǵary paıyzǵa ósse, jarna mólsherlemesi jatyn oryn aqysynyń 5 paıyzyn quraıdy. Al kerisinshe, týrıster sany tómendegen jaǵdaıda jarna mólsherlemesi birtindep kemı beredi. Aıtalyq, syrttan kelýshiler sany 5-10 paıyzǵa azaısa, jarna kólemi 4 paıyzǵa túsedi. Sol sekildi birden 20 paıyzǵa tómendep ketse, jarna 1 paıyzǵa teń bolmaq. Týrıstik jarna qonaqúıde bolǵan árbir táýlik úshin alynady. Tek, bul normanyń hostelderge, qonaq qabyldaıtyn úılerge, aýdandar men qalalarda jalǵa beriletin turǵyn úılerge qatysy joq. Qonaqúı sheteldik týrıstke jarna tólenetinin aldyn ala habarlaýy kerek, – deıdi Almaty qalasy ákiminiń orynbasary Álisher Ábdiqadyrov.
Bıznes buǵan daıyn ba?
Jýyrda týrızm salasyndaǵy kásipkerler men «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasy mamandarynyń týrıstik jarnaǵa teris qorytyndy bergenin jazǵan edik. Olar jarna salaǵa teris áser beredi dep qaýiptenip otyr. Sondyqtan bıznes ókilderi týrıstik jarnany 2024 jylǵa deıin keıinge qaldyrýdy suraǵan edi jáne keler jylǵa deıin jarnany tóleý tetigin birlesip pysyqtaýdy usynǵan bolatyn.
– Kásipkerler bul praktıkaǵa qarsy emes, biraq jarnany tóleýdiń naqty tetigi bolýy kerek. Bıznes ókilderi birneshe ret usynysyn aıtty, eskertý jasady. О́kinishke qaraı, olar eskerilmedi. Ákimshilendirý boıynsha qoldanystaǵy júkteme tolyǵymen qonaqúılerge túsedi. Sondyqtan qaǵıdalardy qaıta qarap, naryqtyń eskertýlerin nazarǵa alý kerek. Jarna kásipkerlerdiń júktemesin arttyrady. Qazirdiń ózinde «býhgalterlik jáne salyqtyq esepte jarnany qalaı durys kórsetý kerek» degen suraqtar týyndap otyr. Qaǵıdalardyń qazirgi nusqasynda týrıstik jarnany paıdalanýdyń naqty belgilengen maqsaty men mindeti joq ekenine nazar aýdarǵan jón. Bul qarajat qaıda jáne qalaı jumsalady jáne qandaı organ ony baqylaıdy? Balalar men zeınetkerlerge nemese qonaqúıge týrıstik maqsatta emes, jumys úshin kelgen sheteldikterge qalaı salyq salynady? Osyndaı suraqtarǵa naqty jaýap alǵymyz keledi, – deıdi «Qalalyq týrızmdi damytý ortalyǵy» qaýymdastyǵynyń atqarýshy dırektory Tatıana Vernıskaıa.
Sonymen qatar bıznes ókilderi halyqaralyq tájirıbeni zerdeleýdi surap otyr. Álemdik tájirıbe kórsetkendeı, jarna mólsherlemesi naqty bekitiledi. Mólsherleme qonaqúı tarıfine, maýsymǵa baılanysty bolmaıdy. Týrıst qansha tóleý keregin naqty bilip otyrady. Mysaly, О́zbekstanda jarna mólsherlemesi 2 dollar mólsherinde, Reseıdiń úsh aımaǵynda 0-den 100 rýblge deıin, al Italııa aımaqtarynda 5 eýro mólsherinde belgilengen. «Úkimettiń qaýlysy naryq ókilderiniń talqylaýynsyz qabyldandy. Saldarynan statıstıka men jatyn oryn quny arqyly esepteletin kúrdeli nusqa paıda boldy. Álemdik tájirıbede týrıstke túsinikti turaqty soma tájirıbesi qoldanylady. Al qazirgi qaǵıdalar týrısterdi shatastyryp, salaǵa keri áser etýi múmkin», deıdi Qazaqstan qonaqúıler men meıramhanalar qaýymdastyǵynyń prezıdenti Rashıda Shaıkenova.
Álbette, Úkimet bıznestiń bul usynysyn qabyldaı qoıýy ekitalaı. О́ıtkeni norma bekitildi, qoldanysqa engizildi. Birtindep jumys istep jatyr. Mádenıet jáne sport mınıstrligi Týrızm ındýstrııasy komıtetiniń tóraǵasy Dastan Ryspekov bul jaıynda bylaı deıdi: «Somasy bekitilgen mólsherlemeni engizý máselesi talqylanbaıdy, óıtkeni bul – qoldanystaǵy qaǵıdalar. Salyq júıesi boıynsha bárimiz eńbekaqymyzǵa baılanysty salyq tóleımiz. Eger biz somasy bekitilgen tarıfterdi engizsek, suraqtar týyndaıdy. О́ıtkeni qonaqúılerde baǵa saıasaty ártúrli».
Dese de, «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasy naryqtyń pikirin eskere otyryp, 2023 jylǵa arnalǵan nóldik mólsherlemeni qoldaný, jarnany iske asyrý tetigin pysyqtaý, paıyzdyq mólsherlemeni belgilengen mólsherlemege aýystyrý jáne engizilgen qaǵıdalardy 2024 jyldan bastap Astana, Almaty qalalarynda qanatqaqty rejimde synaqtan ótkizýdi qaıta usyndy.
Ibis Novotel qonaqúıiniń basshysy Arsenıı Tagaevtyń pikirinshe, jarna týrısterdiń aǵynyna keri áser etpeýge tıis. Eń bastysy, aqy jınaý júıesi naqty ári ashyq bolsa bolǵany.
– Bastama túsinikti ári qısyndy. Týrısterden jınalǵan qarjy týrızm salasyna, eldiń damýyna jumsalady. Bul – álemdik tájirıbe. Kóptegen el týrızm salasyna dál osy júıe arqyly qoldaý kórsetip otyr. Sondyqtan mundaı bastamany qoldaımyz. Eń bastysy, jarnany jınaý júıesi naqty ári ashyq bolsa eken. Jarna sheteldik týrısterdiń qaltasyna salmaq sala qoımas. О́ıtkeni qazaqstandyqtar da shetelge demalýǵa barǵanda dál osyndaı jarnany tóleıdi. Buǵan bola renish bildirgen jandy kórmedik. Sol sebepti jańa norma týrısterdiń aǵynyna keri áser ete qoımas degen oıdamyn, – deıdi Arsenıı Tagaev.
Jarnaǵa laıyq jaǵdaı jasa
Bul máselege kelgende ekonomısterdiń de pikiri qaq jarylyp tur. Kóbi qoldap otyr. Keıbiri mundaı týrıstik jarna masyldyq sıpatqa ıe deıdi.
– Bizdiń elde týrızm áli damyǵan joq. Bılik jınaqtalatyn jarnanyń esebinen aldaǵy bolashaqta servısti jaqsartýǵa ýáde berip otyr. Iаǵnı sheteldikterden joq servıs úshin aqsha almaqshy. Mundaı tásilmen salanyń boıyna qan júgirte almaımyz. Eń aldymen qarapaıym degen dúnıelerdi jasap alaıyq. Mysaly, demalýǵa qajetti qarapaıym ınfraqurylymdy retteıik. Sodan keıin ǵana demalýshylardan qosymsha aqy talap eteıik. Qazirgi jaǵdaıda týrısterdi elge shaqyryp, sol úshin qarjy alsaq ta jetkilikti emes pe?! Jarnany jaıly jaǵdaı jasaǵan kezde jınaı jatarmyz. Árige barmaı-aq, jol boıyndaǵy jyly dárethanalardy alaıyq. Solardyń birazy jabyq turady nemese únemi jóndeý júrip jatady. Bizdiń týrızmge degen kózqarasymyzdy osydan-aq ańǵarýǵa bolady, – deıdi ekonomıst Arman Beısembaev.
AQSh-tyń U.S. News & World Report L.P. dep atalatyn jýrnaly týrızmge qolaıly elderdiń reıtıngin túzgen eken. Basylymnyń baǵalaýynsha, Qazaqstan reıtıngke engen 85 eldiń ishinde 84-shi bolyp tur. Bizden keıingi oryn Iranǵa buıyrypty. Irgeles jatqan О́zbekstan, Reseı, Ýkraına, Ázerbaıjan, Belarýs elderi Qazaqstannan ilgeri ornalasqan. Tipti qara qurlyqtaǵy Zambııa, Lıvan, Mıanma sekildi elder de aldymyzdy orap ketipti. Sheteldikter bizdiń eldegi týrıstik salanyń jaǵdaıyn dál osylaı baǵalap jatqanda jahan jurtynan jappaı aqsha jınaǵanymyz qanshalyqty durys? Bul da oılanarlyq másele sekildi.
Energyprom.kz zertteýine súıensek, 2022 jyldyń qańtar-qyrkúıeginde elimizge 3,4 mln sheteldik týrıst kelgen. Kórsetkish 2021 jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 3,6 ese joǵary. Biraq sarapshylar týrısterdiń kóptep kelýin týrızm salasynyń jaqsarýymen baılanystyrmaıdy. Sebebi buǵan basqa faktorlar áser etken. Birinshiden, koronavırýs pandemııasyna baılanysty qalyptasqan jaǵdaı jaqsardy ári shekteýler alynyp tastaldy. Ekinshiden, soǵysqa jumyldyrý saldarynan elge Reseıden kóp adam keldi. Áıtpese, Qazaqstanda ishki týrızmnen góri syrtqy týrızm jaqsy damyǵan. Muny derekter de rastap otyr. Máselen, 2022 jyldyń toǵyz aıynda 5,6 mln otandasymyz shetelge shyǵyp demalǵan. Kórsetkish 2021 jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 2,2 ese joǵary. Demek jyl ótken saıyn shetelde demalýǵa nıetti otandastarymyzdyń úlesi kóbeıip keledi degen sóz.
Álbette, qansha adam bolsa, sonsha pikir bar. Sondyqtan máselege keshendi turǵydan kelmese bolmas. Derekterge súıensek, Qazaqstanǵa kelgen sheteldik týrıstiń ortasha shyǵyny 100-200 dollardy quraıdy. О́tken jyldyń qańtar-qyrkúıek aralyǵynda elimizge 3,4 mln sheteldik týrıst kelgen eken. Osy sıfrlarǵa qarasaq, 5 paıyzdyq jarna qarjylyq turǵydan ájeptáýir tabys ákelýi múmkin. Munyń bárin ýaqyt kórsetedi, árıne. Eń bastysy, túsken qarjy ashyq ári maqsatty jumsalsa bolǵany.
Qarjy • Búgin, 16:29
Prezıdent Ortalyq Azııa memleketteri men Eýropalyq Keńes basshylarynyń ekinshi kezdesýine qatysady
Prezıdent • Búgin, 16:27
«О́zenMunaıGaz» bas dırektorynyń orynbasary ustaldy
Qoǵam • Búgin, 16:20
Qazaqstanda polıetılen óndiretin zaýyt salynady
Qazaqstan • Búgin, 16:09
Astanada 20 mln teńge kóleminde para alǵan basshysyǵa qatysty tergeý aıaqtaldy
ANTIKOR • Búgin, 15:59
Memleket basshysy Eýropalyq Keńestiń Prezıdentimen kezdesti
Prezıdent • Búgin, 15:26
Uqsas jańalyqtar