Sýısıd keseli órship tur

Jasóspirimderdiń óz-ózine qol jumsaý deregi elimizdiń ár óńirinde baıqalyp qalyp jatady. Áıtse de, bul másele Jambyl oblysynda tipti ýshyǵa túsken tárizdi. Derekterge kóz júgirtsek, 2021 jyly óńirde mundaı jaǵdaıdyń tórt deregi tirkelse, ótken jyly 13 jetkinshek ózine-ózi qol jumsaýǵa deıin barǵan.

«Tárbıe otbasynan bastalady» desek, shańyraqtaǵy kez kelgen kıkiljiń jetkinshektiń tárbıesine áser etpeı qoı­maı­dy. О́kinishtisi, balalar men jasós­pirimder arasyndaǵy óz-ózine qol jumsaý faktileri 2021 jylmen salys­tyrǵanda 9-ǵa kóbeıip otyr. 2021 jyly mundaı jaǵdaıdyń tórt deregi tirkelse, 2022 jyly on úsh derek anyqtalǵan. Ár oqıǵaǵa jeke-jeke taldaý jasaıtyn bolsaq, osy jasóspirimderdiń 6-ýy áleý­mettik jaǵ­daıy jaqsy, 1-ýi tómen, 5-ýi ortasha otbasynda tárbıelengenin baıqaýǵa bolady.

Ajalǵa asyqqan ba­la­­­nyń 9-y to­lyq otbasynda, 1-ýi tolyq emes otba­synda tárbıelense, 1-ýi qamqor­­shylyq­­qa alynǵan jasóspirim. Onyń ishinde, 6 jas­óspirim kópbalaly otba­synyń balasy eken. Barlyq jaǵdaı jasóspirimderdiń turyp jatqan mekenjaıynda tirkelgen. Sondaı-aq balalardyń barlyǵy tártibi nemese densaýlyǵyna baılanysty esepte turmaǵandyǵy anyqtaldy.

«Jetkinshekter arasyndaǵy búl kesel­diń aldyn alý úshin oqýshylardy qundy­lyqtar negizinde tárbıelep, ata-analardyń bala tárbıesindegi jaýapkershiligin, «mektep – ata-ana – bala» úshtik birliginiń jumysyn kúsheıtýimiz qajet», deıdi oblys ákimdigi bilim basqarmasynyń basshysy Meıirhan О́mirbek.

Árıne, salaǵa jaýapty basqarma bas­shy­syn jasóspirimder arasyndaǵy óz-ózine qol jumsaý dereginiń kúrt art­qa­ny tolǵandyratyny aqıqat. Áıtse de, bul máseleni sheshýdiń joly qan­daı? Jasóspirimder nelikten kez kelgen máseleniń sheshimi retinde sýısıdti tańdaý­ǵa beıim bolyp aldy?

Álbette, máselege birjaqty qaraýǵa bol­maı­dy. Balalardyń sýısıdke ba­rýy­­nyń sebebi kóp. Otbasyndaǵy kıkil­jiń, áleýmettik jaǵdaıdyń da áseri bar. Mamandardyń aıtýynsha, gadjet arqyly qumar oıynǵa ańsary aýǵan balalardyń oılanbaı óz-ózine qol jumsaý derekteri de tirkelgen kórinedi. Bul máselege qatysty oıymen bólisken psıholog Mahabbat Ospanbaeva balanyń gadjetterge baılanyp qalýynyń qaýpi zor ekenin aıtady.

– Balalar shynynda da smartfonǵa táýeldilikten aryla alar emes. О́kinishtisi sol, qazirgi kezde smartfon kóp nárseniń ornyn basty. Tirshilik qamymen júrgen ata-ananyń perzentimen jaqyn aralasýǵa murshasy bola bermeıdi. Bul – árıne, oılandyrarlyq jaǵdaı. Jasóspirimniń aınalasynda shynaıy senim ahýalyna qurylǵan orta bar ma? Adamdy almas­tyrǵan telefonnyń ar jaǵyndaǵy aqparattyń astarynda ne jatyr? Oń nıet pe, álde teris pıǵyl ma?

Áli jetkilikti deńgeıde turaqtanbaǵan názik psıhıkaǵa qıturqy kontentterdiń keri áseri bolatyny anyq. Oǵan eshkimniń talasy joq. Aqparatty súzgiden ótkize almaý jáne janynda janashyrlyq tanytar jaqynynyń bolmaýy balany kúızeliske ushyratatyny aıtpasa da túsinikti. Osylaısha, jasóspirim jalǵyzdyqtan jadap ketedi. Bul – máseleniń bergi jaǵy ǵana. Kózge kórinbeıtin, muhıttyń astynda jatqan alyp muztaý syndy aıtylmaıtyn máseleler de jetip artylady. Mundaı aqıqatty qazirgi qazaq qoǵamy kótere ala ma? – deıdi Mahabbat Ospanbaeva.

Taǵy bir sot sarapshysy, psıholog mamanǵa habarlasqanymyzda, ol jasós­pirimderdiń smartfon arqyly qumar oıyn­darǵa kirip ketý saldarynan sýısıdke barý derekteri jıi ushyrasatynyn alǵa tartty.

«Sot prosesterine jıi qatysyp júrgendikten málimetter ázirge qupııa saqtalady. Ony jarııalaıtyn kez keledi. Balalardyń túbine jetip jatqan qumar oıyn­dar ekenine kózim jetti. Bul másele kez kelgenimizdi tolǵandyrýy kerek. О́ıtkeni bala – bizdiń bolashaǵymyz», dedi ázirge aty-jónin atamaýdy ótingen maman.

«Arqa jaıly bolsa, arqar aýyp nesi bar?». Balalardyń óz-ózine qol salýynan bólek Jambylda jasóspirimder arasyn­daǵy qylmystyń da sany arta túsken.

– Jasóspirimder arasynda qylmysty boldyrmaý maqsatynda tıisti jumys júrgizilgenimen áli de kemshilik bar. Oblystyq polısııa departamentiniń aqpa­ra­tyna sáıkes, ótken jyly óńirde káme­letke tolmaǵandar 128 qylmys jasa­ǵan. Osylaısha, aımaqta qylmys sany ótken jylmen salystyrǵanda 54,2%-ǵa ósip otyr.

Qylmys jasaǵan mektep oqý­shy­lary­nyń sany 16-dan 41-ge, al kolledj stýdentteriniń sany 25-ten 38-ge ósken. Jasóspirimder arasynda qylmysty boldyr­maý maqsatynda aldaǵy jyly otbasy qolaısyzdyǵyn erte anyqtap, qoldaýǵa baǵyttalǵan otbasy aksııalaryn maýsymdyq emes, júıeli túrde uıymdastyrý josparlanyp otyr.

Áleýmettik jaǵdaıy nashar, turmysy qolaısyz otbasylardy jumyspen qamtý sharalaryn kúsheıtý, alkogoldik ishim­dikke salynǵan azamattardy ońaltý, bas­panasy joq otbasylarǵa qoldaý kórsetý jumystary jalǵasady. Sondaı-aq ata-ana jaýapkershiligin qatańdatýǵa baǵyttalǵan «Ata-ananyń quqyqtyq jaýapkershiligi» ustanymyn nyǵaıtýdyń jańa tetikterin probasııalaý júrgiziledi, – deıdi basqarma basshysy M.О́mirbek.

Árıne, óńirde jastar arasynda óz-ózine qol jumsaý deregi men jasópirimder qylmysynyń kúrt artqany kimdi de bolsyn oılandyrmaı qoımaıdy. Jaýaptylar túrli jobany alǵa tartyp aqtalǵanymen, óńirdegi kórsetkish bilim basqarmasyndaǵy mamandardyń jumysyn keri tartyp tur­ǵa­ny anyq. Qalaı alyp qarasaq ta, jas­ó­s­­­­­­pirimder arasyndaǵy qylmystyń artýy men balalardyń óz-ózine qol salý oqıǵala­rynyń saldarymen ǵana kúrespeı, aldymen túp-tamyry men sebebine úńilgen jón-aý...

Jambyl oblysy