Shamǵon tasada qalar tulǵa emes

Qalamy júırik qalamger sha­ǵyn ǵana eńbeginde ulttyq uıatymyzdy uıasynan shyǵararlyqtaı, qazaqı namysymyzdy qylyshpen janyrlyqtaı qadaý-qadaý máseleni kóterip, ótkir de týra paıymdarymen parasat bıigi­nen ún qatady.

Avtor sóz basyn dáýlesker dombyrashy, Qurmanǵazy atyndaǵy ult­tyq halyq aspaptar orkestriniń negi­zin qalaýshylardyń biri Qalı Jan­tileýovtiń 120 jyldyq mereıtoıynyń óte jupyny ótkeninen bastaıdy da, odan keıin kúı qudireti, onyń alyp tulǵalary, mádenıetimizdiń qazirgi jaı-kúıi týraly ózekti oılarmen sa­baq­tastyrady. Tarıhı tulǵalardy keıingi urpaq tanymaıtyndyǵyna qynjylys bildirgen qalamger esesine keshegi qyzyl kommýnısterdiń aqparat quralyn jaýlap alǵanyna ókinip, ondaı toı-tomalaqtyń ultqa emes, rýǵa qyzmet jasaıtynyna toqtalady. Sóz joq, bul da shyndyq.

Sál sheginis jasaıyq. Qazaq­stan­nyń halyq ártisi Qalı Janti­le­ýov­tiń 120 jyldyq mereıtoıy ózi­niń týǵan ólkesi Batys Qazaqstan ob­ly­­synyń Jańaqala aýdanynda jas dombyrashylardyń respýblıkalyq saıysy deńgeıinde ótti. «Tas túsken jerine aýyr» demekshi, aýdan basshylary namysqa tyrysyp, demeýshilerdiń kómegimen sharany barynsha ótkizdi. Eń soraqysy sol, Qalı merekesine oblys ákimdiginen, oblystyq mádenıet basqarmasynan birde-bir sheneýnik tóbe kórsetken joq.

Munyń ózi jazýshy aıtqandaı at ústinde otyrǵan sheneýnikterdiń ult rýhanııaty aldyndaǵy dármensizdigin kórsetpeı me? Osydan keıin jazý­shy­nyń «Mádenıet, óner – ulttyń uıaty, uly maǵyna, uly mazmun. Son­dyqtan da Mádenıet mınıstrligi – mınıstrliktiń mınıstrligi ári etalony bolý kerek» degen paıymyna qalaı den qoımassyń?

Taǵy da sheginis jasaıyq. Táýel­sizdik alǵan 30 jyldyń ishinde máde­nıettiń basyna kim kelip, kim ketpedi deseńshi. Ana bir jyldary mádenıetti bylǵary qolǵap mamany basqarǵanyn da bilemiz. Sosyn da bolar, qalamger «osy bizdiń mınıstrlerdiń basym bóligi mınıstr emes, menedjerlik qasıetke ıe adamdar» deıdi. Onyń ar jaǵynda sybaılastyq, týystyq ataýlarynyń qulaǵy qyltıyp turǵany kim-kimge de aıan emes pe?

Jazýshy «О́ner adamyn basqarmaý kerek, baǵalaý kerek, baǵasyn bilý kerek. Tulǵalaryn taný kerek...» deıdi. Aldynan Nurǵısa, Ázıdolla, Shamǵon, Qarshyǵa, Aıtjan, Shámil syndy qaıratkerlerdi ushyrǵan uly ustaz, Qurmanǵazy, Dına, Mámenderdiń izin jalǵastyrýshysy Qalekeńe kórsetilgen qurmettiń sıqy osy bolsa, onyń tól shákirti, qazaqtan shyqqan tuńǵysh kásibı dırıjer, KSRO-nyń, Qazaqstannyń halyq ártisi, Memlekettik syılyqtyń laýreaty Shamǵon Saǵıddınuly Qajy­ǵalıevtiń mereıli 95 jasy da eleý­sizdeý ótti. Mádenıet salasynyń «saıyp­qyrandary» bar bolǵany Almaty men Oralda konsert qoıyp, turǵan úıine eskertkish taqta ornatýmen shekteldi.

Shamǵon on jasynan dombyra qula­ǵynda oınap, eki birdeı konservato­rııany bitirip, Ahań, Ahmet Jubanov óz qolymen qurǵan Qurmanǵazy atynda­ǵy ulttyq halyq aspaptar orkestrin qyryq jyl boıy basqaryp, ult rýhanııatyn dúnıe júzine tanytqan dara tulǵa emes pe?

Shákeń ult orkestrimen búkil Eýropa, Azııa qurlyǵyn aralap, qazaq óne­rin álemge áıgilep, dúnıe­júzi­lik óner festıvalderinde Qazaq­stanǵa alty márte altyn medal ákel­gen erek­she talantty, shalqar-sha­byt, darııa-daryn ıesi. Shamǵon Saǵıd­dın­ulynyń 1957 jyly bar bol­ǵany 30 jasyn­da keńes odaǵynyń mar­shaly K.E.Voroshılov­pen birge Qytaı kósemi Mao Sze Dýnnyń qabyldaýynda bol­ǵanyn qazir ekiniń biri bile bermeıdi.

Shákeń qazaq ónerin Kremldiń Sezder saraıynda, Máskeýdiń Úlken teatryn­da talaı ret asqaqtatqan bire­geı qaıratker. Anaý-mynaýdy mensine bermeıtin, ataǵynan at úrketin uly kom­pozıtor Tıhon Hrennıkovtiń ózi Shamǵon Saǵaddınuly basqarǵan óner ujymyn «Ansambl mırovogo klassa» dep baǵalaǵan bolatyn.

Shamǵon Saǵıddınuly qansha bıik­ke kóterilse de ózine dáris bergen A.Jubanov, Q.Jantileýov, I.Lesman, L.Shargorodskıı, E.Grıkýrov, D.Shos­takovıchti eshqashan umytqan emes. Qandaı da qurmetke laıyq osyndaı daraboz ustazyn qazirgi shákirtteriniń umyta qalǵanyn qaı adamgershilikke syıǵyzar edik.

Iá, Shákeńniń ult ónerine qosqan ulan-ǵaıyr eńbegin bir maqala kóle­min­de aıtyp shyǵý áste múmkin emes.

Ult maqtanyshy, akademık Zeı­nolla Qabdolov zaıyrly zamanda­sy týraly «Ahmet Jubanov týǵyzǵan kerbez naz­dy orkestrdi sazdy be­sikke bólep terbetken – Shamǵon Qa­jy­­ǵalıev. Ol HH ǵasyrdaǵy qazaq mýzykasynyń qaıtalanbas birtýar alyp tulǵalarynyń biri. Qatarynan eki konservatorııany bitirgen qazaq­tyń tuńǵysh professıonal dırıje­ri áli kúnge deıin óziniń shyqqan bıiginen qyl eli tómendegen joq. Sol bıikte tapjylmastan tur» degen eken. Mine, ulylar birin-biri qalaı baǵalaı bilgen. Budan artyq ne aıtýǵa bolady?

Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini Shamǵon Saǵıddınuly shań basar, eleý­siz qalar tulǵa emes. Sondyqtan da elimizdiń sý jańa mınıstri Ashat Oralov Astana qalasynyń E.Rahmadıev atyndaǵy fılarmonııasynyń halyq aspaptar orkestrine qazaq óneriniń damýyna ólsheýsiz úles qosqan Shamǵon Qajyǵalıevtiń esimi berilýin, Almaty, Astana qalalarynda uly dırıjer atynda kóshe ataýy bolýyn qolǵa alsa deımiz.

«Jyl degeniń jylǵadan aqqan sý» degendeı, tórt jyldan keıin Shamǵon Qajyǵalıevtiń 100 jyldyq mereıtoıy IýNESKO kóleminde atalyp ótse, ol Shákeńe emes, qazaq ónerine kórsetiler zor qurmet bolar edi.

Bul Qurmanǵazy, Dına, Mámen, Qalı, Oqap, Tuıaqberdi syndy tu­ǵyr­ly qaıratkerlerdi, Shákeń syndy bir­týar tulǵany dúnıege ákelgen, qazaq­tyń kemeńger perzenti Ábish Kekil­baıulynyń dýaly aýzymen «Kúı astanasy – Jańaqala» atanǵan óner daryp, qut qonǵan kıeli meken jurt­shylyǵynyń eldiń jaýapty oryndarynan surar tilegi.

Zákarııa SISENǴALI,

Qazaqstan Jazýshylar jáne Jýrnalıster odaǵynyń múshesi, mádenıet salasynyń úzdigi

Batys Qazaqstan oblysy,

Jańaqala aýdany