Qoqysty suryptaý – ári mádenıet, ári bıznes

Úkimet «Jasyl ekonomıkaǵa» kóshý tu­jy­rymdamasyn qabyldap, soǵan sáıkes 2030 jyl­ǵa qaraı turǵyndardan turmystyq qatty qal­dyqtardy 100 paıyz jınap áketýge tıis. Qa­z­­irge bul tek Almaty qalasynda iske asyp otyr. Al tujyrymdamadan basqa negizgi zań­na­malyq qujat – Ekologııa kodeksi. Bul da búkil el aýmaǵyndaǵy qaldyqtardy mindetti túrde árqaısysyn bólek jınaýdy engizýdi kózdeıdi. Bir sózben aıtqanda, birinshi qadam is júzinde oryndalyp jatyr. Tek ókinishtisi, elimizde zańdar qabyldanady da, tıisti deńgeıde oryndala bermeıdi.

Sol sııaqty kózdelgen maqsattyń álsiz tusy da – ınfraqurylymdar. Astana, Almaty, Shym­kent  sııaqty iri qalalardyń ózinde de bó­lek­ qo­qys jınaýǵa arnalǵan ınfraqurylym joq.­ Árıne, birqatar turǵyn úı keshenderinde qa­ǵaz, shyny, tamaq qaldyqtary úshin bólek qo­qys jáshikteri burynnan bar. Biraq aınalyp kel­gende suryptalǵan qoqystardyń barlyǵy qoqys tasıtyn mashınaǵa birge tıeledi de, qoqysty suryptaý osy jerden qaıta tejeledi.

Osyndaı máseleler jınaqtala kele, eli­miz­de plastıkalyq qaldyqtardy jınaý men qaı­ta óńdeýdi júzege asyratyn kásiporyndar jeli­sin qurýǵa jetelep otyr. «PlastNet» ataýyna ıe­ kásiporyndar jelisi kommersııalyq emes jáne qaldyqtardy óndirýshiler, plastmassa qaldyqtaryn jınaý jáne qaıta óńdeýmen aınalysatyn mamandandyrylǵan kompanııalardy biriktiredi. Úlken qarajat pen qajyrdy kerek etetin mundaı jobalardy qarapaıym adamdar iske asyra almaıtyndyqtan, bul bastamaǵa 2019 jyly «The Coca-Cola Foundation» halyqaralyq qaıyrymdylyq qory ún qatyp, ony qarjylaı qoldaýymen «Plastıkti qaıta óńdeýge «Iá!» de» jobasy aıasynda qurylǵan edi.

Búginde atalǵan jeli elimizdiń 18 qala­syn­da 103 kompanııanyń basyn qosyp otyr. Onyń­ ishinde 63 kompanııa – saýda jáne bız­nes-ortalyqtar, keńseler, oqý oryndary sııaq­ty oryndardan qaldyqtardy shyǵarsa, 40 kompanııa – qaıtalama shıkizatty jınaý­shy­lar men qaıta óńdeýshiler. Olardyń ishin­de­ plastık qaldyqtaryn jınaýmen jáne óń­deýmen aınalysatyn «Green Technology Industries» JShS, «Qazaq Recycling» JShS, «Spesmashın» JShS, «Taza Qala – Taza El», «LS Kokshetau» JShS, «Vtorsyre Karaganda» JK sııaqty iri mamandandyrylǵan kompanııa­lar­ bar. Qaldyqtardy óndirýshilerden «Mega Park» SOO, Danone, Herbalife Nutrition kom­panııalarynyń keńselerin atap ótýge bolady.

Shyn máninde, PlastNet qaldyqtardy shyǵarýshylar men plastmassa qaldyqtaryn jınaý jáne qaıta óńdeýde mamandandyrylǵan kásiporyndar arasyndaǵy kópir desek te bolady. Biraq bul jeliniń basty maqsaty – turmystyq qaldyqtardy bólek jınaý, óńdeý ǵana emes, ekomádenıetti qalyptastyrýdy, osyǵan halyqty úıretýdi kózdeıdi.

Jeli qurylǵaly beri elimizde 18-den asa eko­­naýqan, 19 ekosenbilik ótkizip, qaldyqtardy qaı­­ta óńdeý men suryptaýdyń mańyzdylyǵy tý­­raly beınerolık daıyndap keledi. Jyl saıyn PlastNet jelisiniń hatshylyǵy maman­dan­dyrylǵan kompanııalarynyń arasynda plas­tık qaldyqtaryn jınaý men qaıta óńdeý kóleminiń esebin júrgizedi. Máselen, 2022 jyly jeli músheleri 18,5 myń tonnadan­ asa plastık qaldyqtaryn jınap, 15 myń ton­na­­syn qaıta kádege jaratqan.

«Bizdiń kompanııa PlastNet-ke 2020 jyldyń jeltoqsanynda qosylyp, kelesi jyldyń basyn­da dámhanalar, meıramhanalar men saý­da­ ortalyqtarynyń aýmaǵynda ornatylǵan 20 torly konteıner aldyq. Oǵan qosa PlastNet Almatyda alǵashqy fandomattardy ornatýǵa kó­mektesti. 2022 jyly qalamyzdyń turǵyn úı ke­shenderimen jáne joǵary oqý oryndarymen bel­sendi birlesken jumys bastaldy. PlastNet ha­lyqty oqytý, aqparattyq materıaldardy ta­ratý jáne habardar etýdiń uıymdastyrý ju­mys­taryn óz moınyna aldy», deıdi «Taza Qala» dırektory Ańsar Smaǵulov.

Áli de bolsa, PlastNet elimizde qaldyqty bólek jınaý ınfraqurylymy áli de jetil­me­genin moıyndaıdy. Sondyqtan «Plastıkti qaı­ta óńdeýge «Iá!» de» jobasy aıasynda 120 torly konteıner men tórt birlik press-jab­dyqty aqysyz negizde qamtamasyz etti. Bar­lyq jabdyqqa jeliniń óńirlik músheleri qyz­met­ kórsetedi.

Jeli qyzmetin jergilikti atqarýshy organdar qoldap otyrǵandyqtan, PlastNet jeli­si qurylǵannan beri «О́ńirlerde bólek jı­naý mádenıetin jáne júıesin jetildirý» taqy­ry­bynda 10-nan asa óńirlik dóńgelek ústel uıym­dastyrylǵan. Osyndaı dóńgelek ústelge qaty­sýshylar óńirlerde qaldyqtardy bólek jı­naý júıesin damytý isine memlekettik organdardyń da nazaryn aýdarý týraly sheshim qabyldady. Mundaı yntymaqtastyqtyń nátıjesinde konteınerler men qaıtalama shıkizat qabyldaý pýnktterin ornatý úshin mamandandyrylǵan kompanııalarǵa jer ýchaskelerin berý máseleleri jyldam sheshimin tapqan.

Al endi ınfraqurylymdy damytýdan basqa, plastmassa qaldyqtaryn jınaý men shy­ǵarýdy qamtamasyz etýde halyqtyń habar­dar­lyǵyn arttyrý da ózektiligin joıǵan joq. Sondyqtan 2022 jyly «Qaldyqtardy suryp­ta­ńyz – bizde basqa jer joq» jobasyn iske asy­rý sheńberinde PlastNet jelisi Almaty teh­no­logııalyq ýnıversıteti, Ǵ.Dáýkeev atyn­daǵy Almaty energetıka jáne baılanys­ ýnı­versıteti men Qazaq ulttyq qyzdar peda­go­gı­kalyq ýnıversıtetine qaldyqtardy bólek jınaý júıesin engizdi.

«Jobaǵa «Ekologııa» mamandyǵy bar joǵary oqý oryndary qyzyǵýshylyq tanytty. Ákimshilik pen stýdentterdiń ózderi bizdiń eko­logııamyzǵa alańdaıdy jáne qaldyqtardy bó­lek jınaý júıesin sátti engizýge múddeli. Ta­bıǵı resýrstardy saqtaýdyń mańyzdylyǵy týraly olardan artyq kim biledi», deıdi joba jetekshisi Ásem Bodaýova.

Atalǵan ýnıversıtetterdiń aýmaǵynda qaıtalama shıkizatty (plastık, shyny, alıýmınıı­ jáne makýlatýra) jáne qaıta óń­del­meı­tin qaldyqtardy jınaý úshin 300 arnaıy eko­boks ornatyldy. Jyl sońyna qaraı bul bas­tamaǵa «Astana» halyqaralyq ýnıversıteti qo­sylyp, oǵan da ekobokstar berildi. Ýnı­ver­sıtet stýdentteri osy ekologııalyq jo­ba­ǵa qýana qatysqanyn atap ketken jón. Bir­ ereksheligi, jastarymyz qaldyqtardy bó­lek jınaý júıesine úlken qyzyǵýshylyq ta­ny­typ otyr, qaptamadaǵy tańbalaýdy zert­teı­di, qaldyqtardy jeli hatshylyǵy bergen nus­qaý­lar­ǵa sáıkes suryptaıdy.

Qoryta aıtqanda, qysqa merzimde PlastNet jelisi Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen 8 mıllıonnan asa adamdy ekomádenıet negizderine baý­lyp, ár óńirdegi oqý oryndarynda, iri kompa­nııa­larda, saýda jáne bıznes-ortalyqtarda qal­dyqtardy bólek jınaýdy dáıekti túrde uıym­das­tyryp keledi. Osy jyly jeli elimizdiń taǵy­ úsh qalasynda keńse ashyp, óz qyzmetin aı­tar­lyqtaı kúsheıtýge nıetti.

ALMATY