Túbegeıli ózgeristerge jol silteıtin qujat

«Osy Joldaýda aıtylatyn mindettiń bári úsh jyldyń ishinde oryn­dalýǵa tıis. Al asa kúrdeli mindetterdi júzege asyrý úshin naqty merzim bekitiledi», degen Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev ekonomıkalyq jáne áleý­met­tik reformalardy júrgizý­diń qajet­ti­ligin atap ótti. Onda keıingi kez­­d­egi jahandyq oqıǵalar, energetıka, baılanys jáne saýda sa­la­syndaǵy máseleler jan-jaq­ty kóterildi. Barǵan saıyn kúr­de­le­nip, bólshektenip bara jatqan geosaıası kezeńde, tehnologııalyq ınnovasııalardy jedeldetýde, resýrs­tarǵa talas kúsheıgen, ja­han­dyq saýda júıesindegi tú­be­geı­li ózgerister sátinde Qa­zaq­­stannyń múmkindikterdi baryn­sha paıdalanýyn jáne qıyn­shy­lyqtan qutylý joldary kór­se­tilgen.

Qasym-Jomart Toqaev Jol­­daýynda aıtylǵan negizgi taqy­ryp­tyń biri jańa­lyq emes. Soǵan qaramastan, ózekti­li­gin joǵaltqan joq. Ol – jańa ekonomıkalyq modelge kóshý. Qazaq­stan ejelden óziniń orasan zor ener­ge­tı­ka­lyq resýrs­ta­ryna, eń aldymen, munaı men gazǵa táýeldi. De­gen­men ózgermeli ja­handyq ener­ge­tıkalyq dáýirde Qazaqstan ana­­ǵurlym ozyq ınnovasııalardy paıdalanyp, ekonomıkany ártarap­tan­dyrý, halyqtyń áleýetin jáne joǵary bilikti jumys kúshin jaqsyraq paıdalaný qajet ekenin moıyn­daıdy. Bul saıasattyń ózegi jeke sektordy, atap aıtqanda, sha­­ǵyn jáne orta kásipkerlikti (ShOB) eko­­no­mıkalyq ósýdiń, ju­mys oryn­­­daryn qurýdyń jáne ın­no­­va­­sııa­nyń qozǵaltqysh kúshine aınal­dyrý bolmaq.

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev orta bıznestiń damý qarqy­ny artta qalǵanyn moıyndady. Osy oraıda, orta bıznestiń ósýine kedergi keltiretin kedergilerdi joıý qajet. Jahandyq «jasyl» ener­getıkaǵa kóshý joǵary teh­­­no­logııalyq chıpterdi (atap aıt­qan­da, elektromobılder, jel týrbınalary, akkýmýlıatorlar, mag­nıtter jáne elektronıkaǵa qoldanylatyn) shyǵarýǵa kerekti sırek kezdesetin metaldarǵa su­ra­­nysty arttyrdy. Al Qazaq­s­tan­da ondaı metaldar jetip ar­ty­lady.­ Osylaısha, kómirtegi beı­ta­raptyǵyna qol jetkizýge jol asha­­dy. Sonymen qatar Qazaq­stannyń stra­­tegııalyq geo­gra­fııalyq ornalasýy Eýro­pa men Azııanyń negizgi naryqtaryna ońaı qol jetkizýge múmkindik be­re­di. Osylaısha, Qazaqstan ózin se­nimdi, tu­raq­ty jetkizýshi retin­de kórsetedi.

Bul turǵyda álemniń shalǵaı jer­lerindegi oqıǵalardyń da Qa­zaq­stan úshin oń nátıje ákelýi múmkin. Afrıkanyń keı bóligin­de­gi turaqsyzdyqtyń saldarynan Eýropalyq odaq senimdi jáne turaqty jetkizýshi izdeıtini bel­gi­li. Máselen, Eý­ro­palyq odaq ımporttaıtyn ýrannyń 20-25 paıyzyn negizinen Nıger sekildi  memleketterden tasymaldaıdy. Mine, osyndaı sát­te Qazaqstan kómekke keledi. Nıgerdegi tóń­­ke­ris­ten keıin Qa­zaq­stan­daǵy ýranǵa jaýapty kompanııanyń bas­shysy qajet etse, Eýropaǵa kóbirek ónim jet­kizýge daıyn ekenin aıtyp úl­gerdi.

Joldaýda memlekettik apparat pen mem­­lekettik basqarý jú­­ıe­­sinde biraz ózgeris bolatyny aıtyldy. Osy jerde aıta ketken jón, endi sý máse­lesimen Eko­logııa jáne tabıǵı resýrstar mınıs­tr­ligine qarasty komıtet emes, jeke sala – Sý resýrstary jáne ırrıgasııa mınıstrligi aınalysady. Bir mınıstrlikte kóptegen máseleniń shamadan tys sho­ǵyr­lansa, keıde strategııalyq min­detter únemi ekinshi jos­par­­ǵa ysyrylady. Ortalyq Azııa azyq-túlik qaýipsizdigi men ha­lyq­tyń turmys-tirshiligine uzaq­mer­zimdi qater tóndiretin jer be­tindegi eń sýsyz aımaqtardyń biri ekeni belgili. Aral apaty men muzdyqtardyń tez erýi máse­le­niń aýqymyn kórsetedi. Sý resýrstaryn utymdy paıdalaný jáne transshekaralyq sý yn­ty­maq­tastyǵy Ortalyq Azııa elderi úshin negizgi saıasat ba­ǵytyna aınalady. Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde atap ótkendeı, jeke mınıstrlik qurý – zaman talaby.

Toqtalǵym kelgen taǵy bir máse­le – atom energetıkasyn da­mytý. Dúnıe jú­zin­degi eń iri ýran qory bar Qazaqs­tan­nyń atom energııasyn paıdalanýǵa tal­pynýy tań­ǵalarlyq emes. Iаdrolyq ener­­getıka kómirqyshqyl gazyn shy­­ǵar­maı­tyn taza energııa tehno­lo­gııa­sy sa­na­lady.

Qazaqstan Prezıdenti 2021 jylǵy Joldaýynda 2030 jylǵa qaraı Qazaqstan elektr ener­gııa­synyń tapshylyǵyna ushy­raı­tynyn eskertip, Úkimet pen «Samuryq-Qazyna» ulttyq ál-aýqat qoryna eldegi atom energetıkasyn damytý múmkindigin jan-jaqty zerdeleýdi tapsyrǵan bolatyn. Sonymen qatar Qazaq­stan sekildi memlekette ótken tarıh, ásirese, Semeı ıadrolyq polıgonynyń qaıǵyly esteligi qo­ǵamnyń ujymdyq sanasyna salmaq túsiredi. Sondyqtan Pre­zı­dent Qasym-Jomart Toqaev bul máseleni jalpyhalyqtyq referendýmǵa shyǵarýdy uıǵar­dy. Prezıdent Toqaevtyń sóıle­gen sózinde ózin-ózi qamta­ma­syz etýge, óndiriske jáne eldiń ult­tyq áleýetin tolyq paıda­la­nýǵa basa nazar aýdara otyryp, Qazaqstannyń qaı baǵytqa jyljıtyny týraly kóptegen maǵlumat berdi. Joldaý reformalardy jalǵastyrýǵa qa­jettilikti túsindiredi. Biraq onda aı­tyl­ǵan mindetterdiń oryndalýy iri qa­la­lar­dan bastap, Qazaqstannyń túk­pir-túkpirindegi kishkentaı aýyl­dar­­daǵy bı­lik ókilderiniń ta­bysty jumys isteýine baı­lanysty.

Alberto TIýRKSTRA,

 «Diplomatic World» basylymy jobasynyń basshysy,

Belgııa