Qytaı manýfaktýrasyn qashanǵy qoldaımyz?

Torqaly toı demekshi, torqanyń zaty mata bolsa, sol torqa búginde bizdiń emes, ózgeniń ekonomıkasyna qyzmet etýde. Sapasy ártúrli teń-teń mata Erenqabyrǵadan asyp elimizge jetkende, qazaqtyń paıdasyna asyp, ózinde joqtyń ornyn toltyryp, bir jyrtyqty jamasa jaqsy ǵoı. Biraq kóbinde sol matanyń maqsaty 2 metr, 3 metr bolyp jyrtylyp jıyn-toı, astarda paketterge salynyp, odan keıin qorjyn shoýlarda talasyp-tarmasyp alyp, qaıtadan paketterge salynyp, aınalymǵa túsip aralap júrý. Ne ol matalardan tigiletin kıim joq, ne bir ózgedeı pálendeı paıdaǵa da aspaıdy. Iаǵnı matalardyń bitireri –  aınalymda júrý.

О́tkende qazaqtyń aqyn qyzy Ońaıgúl Turjan áleýmettik jelidegi paraqshasynda «Kim jazǵanyn bilmeı­min, kim de bolsa eń bir tamasha ıdeıa­ny qozǵaǵan eken, ıaǵnı Qytaıdy qarjylandyrýdy qoıý kerek degen áńgime, endigi jerde osydan qorytyndy shyǵarsa, bizdiń qazaq talaı bıikterdi baǵyndyrary sózsiz. Eń bastysy qaltasyndaǵy qarjysyn únemder edi», dep qazaqstandyqtarǵa arnalǵan orys tilinde jazylǵan bir hattyń mátinin beripti. Sol jazbada aldaǵy jyldyń 1 qańtarynan bastap Mańǵystaý oblysynda qudalyq pen toılarda kııýge kelmeıtin erler jeıdesin, qajetke jaramaıtyn teń-teń mata, samaýryn­nan jasalǵan áshekeı, altyn men arzy­maıtyn nebir nárselerden syı berý toqtatylady. Bizdiń elimiz álemdik keńistikte kóshbasshy bolýǵa umtylady. Bir-birimizdi qoldaıyq, qytaı manýfak­týrasynyń taralýyna jol bermeıik. Myrzalar, kózderińizdi ashyp, oılary­ńyzdy oıatyńyzdar, biz IT-tehnologııalar jetilgen ilgeri zamanda ómir súrýdemiz. Barlyq oblys bizge qosylyp, qoldaý kórsetińizder. Elge zııannan basqa paıdasy joq dástúrmen múmkin osylaı qoshtasarmyz. Tipti daraqylyǵymyzdy bilip alǵan qytaılyqtar sapasyz ta­ýarlaryn osyndaı jıyndar úshin kóp­tep shyǵarý ústinde. Qazaqtardyń qora­bynyń ishin ashyp qaramaı-aq, ózge bir toıǵa aparatynyn eseptep, arqasy joq, tek túımeleri salynatyn aldyń­ǵy ja­ǵy ǵana bar jarty jeıdeler shyǵa­ryp, al­daýǵa deıin barýda. О́zgeniń eko­­no­m­ı­ka­syna qarajat salyp, óz ál-aý­qa­ty­myzdy tómendetpeıikshi, odan da ol aq­shany jas otbasynyń aıaǵynan tu­­ryp ketýine jumsaıyq» degen hatty bólisipti.

Bir ótirigi joq, yp-ras dúnıe. Osy joldardy oqyp otyrǵan qyz-kelin­shekter, aıtyńyzshy, úıińizde qansha metr mata jatyr, qansha jeıdeniń qorabyn ashyp, ishin qaradyńyz? Osy kezeńge deıin qansha metr matany ári aparyp, beri alyp kelip áýre-sarsańǵa túsip júrsiz? Meıli, júrersiz-aý, biraq osynymyzdyń ózi ózge eldiń, basqa jurttardyń ekonomıkasyna jumys isteıtini týrasynda oılanyp kórdik pe?

Bıyl jaz Túrkııaǵa demalysqa barǵanda da qazaqtyń toılaryna kerekti deıtin myń túrli, qyrqy jıylyp qyr aspaıtyn túrli usaq-túıektiń, qorjynnyń túr-túriniń tolyp turǵanyn kórdim. Satyp turǵan túrik meniń aınalyp qalǵanymdy kórip, «Abla, toı ótkizesiz be, mende qazaqtyń toıyna kerektiń bári bar», dep jylmań qaǵady. Jýrnalıstik áýestigime basyp, «Sonda muny túrik­ter úshin emes, qazaqtar úshin ǵana satasyz ba?» deımin. «Iá, árıne, qazaq­tar úshin, túrikterdiń toı ótkizý dástúri basqa. Bizde sizderdegideı asta-tók das­tarqan da jaıylmaıdy, tekke keregi joq dúnıeler de eshkimge syıǵa tartyl­maıdy, biz toılarda jınalyp, bılep kóńil kóterip qaıtamyz», deıdi.

Árıne, ár halyqtyń óz dástúri, óz mádenıeti bar, ol onyń ulttyq erek­sheligi de, alaıda dál sol jerde men ózimizdiń toı degende esimiz shyǵyp ketetin daraqy minezimizdi qorǵap shyǵa almadym. Tek qazaq dastarqandy toıda ǵana emes, basqa ýaqytta da qona­ǵyna jaıady. Bar dámdisin meımanyna saqtaıdy, ol qazaq balasyna babadan mıras bolǵan syılastyqty qadirleı bilý­diń, qonaqjaılylyq, meımandos­tyq­ty saqtaýdyń úlgisi, sonyń joǵal­maı kele jatqany. Burynǵy qazaq kósh­ken jurtynyń oshaǵynda qolamtasy­na as kómip qaldyryp, kim ekeni belgisiz jolaýshynyń ózine dám tatyrǵan dep jaýap berdim. Qazaqy qalypqa tańdanǵan túrikke halqymyzdyń óte meımandos ekendigin aıtyp, basyn shaıqatyp ketsem de, qazaqqa kerek emes zat satyp, odan paıda taýyp otyrǵan ózge jurttyń barlyǵyna sol joly janym aýyrǵan bolatyn.

Anar TО́LEÝHANQYZY,
«Egemen Qazaqstan»