Qazaqstan Prezıdenti Qytaı qoǵamdyq ǵylymdar akademııasynda leksııa oqydy

– Qytaı Qoǵamdyq ǵylymdar Akademııasy – memlekettik mańyzy erekshe qurylym. Akademııanyń zertteý ortalyqtary men ınstıtýttary álemdik ǵylymı oı-pikirdi damytýǵa zor úles qosyp keledi. Qytaı Qoǵamdyq ǵylymdar Akademııasynda bizdiń elimizdi jaqsy biletin jáne qazaq tilin meńgergen sarapshylardyń bar ekenin erekshe rızashylyqpen atap ótkim keledi. Akademııa ǵalymdarynyń oı-pikirleri men usynystary ózara tıimdi yqpaldastyǵymyzdy odan ári arttyrýǵa yqpal etedi dep senemin, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Prezıdent Qazaqstan men Qytaı tarıhynda ortaq dúnıeler kóp ekenin aıtty. Onyń sózinshe, eki halyqty órkendeý rýhy men alǵa qaraı umtylys jaqyndata túsedi.

– Osydan 40 jyl buryn Qytaı basshylyǵy men Qytaı halqy dana sheshimder qabyldap, aýqymdy jańǵyrtýlar kezeńine qadam basty. Sol mańyzdy ózgeristerdiń arqasynda búginde Qytaı memleketi álemdik damýda kósh bastap tur. 30 jyl ishinde Qazaqstan da kúrdeli ári tabysty damý kezeńinen ótti. Elimiz tamyry tereń daǵdarysty eńserip, ornyqty damý jolyna tústi, – dedi Memleket basshysy.

Qasym-Jomart Toqaev óziniń dıplomatııalyq qyzmetin dál osy Beıjińde bastaǵanyn aıtyp, sol kezde uly memleket qaıratkeri Den Sıaopınniń ashyqtyq pen reformalar saıasatyna kýá bolǵanyn jetkizdi. Sondaı-aq, Prezıdent barlyq qatysýshylardy Qytaı Halyq Respýblıkasynyń 70 jyldyq mereıtoıymen quttyqtap, bul tarıhı datanyń orta deńgeıdegi «sıaokan» qytaı qoǵamyn qurý jolyndaǵy mańyzdy beles ekenine toqtaldy.

Sonymen qatar Memleket basshysy Qazaqstannyń jedel jańǵyrtýlardyń arqasynda tarıhı turǵydan qysqa merzim ishinde álemniń damyǵan 50 eliniń qataryna qosylǵanyna nazar aýdaryp, elimizdiń  damý qarqynyn toqtatpaı, tek alǵa qaraı júre beretinin jáne 2050 jylǵa deıingi uzaqmerzimdi damý strategııasyn júzege asyratynyn aıtty.

– Eń damyǵan 30 memlekettiń qataryna qosylý – basty maqsatymyz. Biz elimizdi damýdyń jańa deńgeıine shyǵaryp, jetistikterimizdi eseleý úshin  aýqymdy jumys atqarýymyz kerek, – dedi Qazaqstan Prezıdenti.

Qasym-Jomart Toqaev elimizdiń táýelsizdigin, onyń ekonomıkalyq áleýeti men adamı kapıtaldy odan ári nyǵaıtý jáne halyqtyń ál-aýqatyn arttyrý mańyzdy maqsat ekenin aıtty. Memleket basshysynyń aıtýynsha, aldymyzda Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaev usynǵan memleketti jańǵyrtý baǵdarlamasyn tolyqqandy júzege asyrý mindeti tur. Qazaqstan Respýblıkasy halyqaralyq arenada kórshiles memlekettermen qatar, izgi nıetin qoldaıtyn basqa da eldermen dostyq qarym-qatynastardy keńeıtýge, ózara tıimdi yntymaqtastyqty arttyrýǵa múddeli.

– Qytaı – bizge eń jaqyn ári Qazaqstannyń táýelsizdigi men aýmaqtyq tutastyǵyn alǵashqylardyń biri bolyp moıyndaǵan memleketterdiń biri. Sondaı-aq, ıadrolyq derjava retinde Qazaqstanǵa eshqandaı talap qoımastan, qaýipsizdik kepildigin bergen de Qytaı eli boldy. Dinı ekstremızmge, separatızm men terrorızmge, ıaǵnı «Úsh zulymdyq kúshine» qarsy kúrestegi ortaq ustanymdarymyz Qazaqstan-Qytaı dıalogynyń odan ári keńeıýine yqpal etti, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basshysy qazaq-qytaı qatynastarynyń qalyptasý tarıhyna egjeı-tegjeıli toqtalyp, saýda-ekonomıkalyq, kólik-logıstıkalyq is-qımyldar men ınvestısııalyq yntymaqtastyqtyń basym baǵyttaryn belgilep berdi. Mádenı-gýmanıtarlyq yqpaldastyqty damytýǵa erekshe kóńil bólindi.

Leksııanyń negizgi bóligi qazirgi halyqaralyq qatynastarǵa taldaý jasaýǵa arnaldy. Prezıdent búgingi qaýip-qater halyqaralyq quqyqtyń buzylýyna jáne jahandyq ınstıtýttar róliniń álsireýine baılanysty dep sanaıdy.

– Jetekshi memleketter arasyndaǵy teketires, qaýipsizdik pen qarý-jaraqqa baqylaý jasaý júıesindegi burynǵy tetikterdiń syr berýi, qaqtyǵystardyń kóbeıýi – osynyń barlyǵy jańa geosaıası ahýaldyń kórinisi. О́kinishke qaraı, biz kúrdeli halyqaralyq dıalogty ýshyqtyryp otyrǵan birqatar kúrdeli faktorlarǵa kýá bolyp otyrmyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Sonyń ishinde, Memleket basshysy geosaıası básekelestik ekonomıka salasyn da qamtyp, saýda soǵysynyń zamany týǵanyna, sonyń saldarynan jahandyq ekonomıkadaǵy dısbalans kúsheıip, memleketter arasyndaǵy teńsizdiktiń artýy múmkin ekenine nazar aýdardy.

Budan bólek, Prezıdent álemniń ár túkpirindegi qaqtyǵys oshaqtarynyń saqtalýy qaýipti ekenin atap ótti. Árkimniń óz múddesin qorǵaý úshin kúsh qoldanýǵa basa mán berýi áskerı qaqtyǵystar qaýpin arttyratyny sózsiz ekeni aıtty.

Qasym-Jomart Toqaevtyń pikirinshe, halyqaralyq terrorızm men jappaı qyryp joıý qarýynyń keń taralýy kún tártibinen túspeı otyr. Prezıdent óz sózinde atalǵan máselelerdi sheshý jónindegi Qazaqstannyń usynystary men naqty is-áreketterine jan-jaqty sholý jasady.

– Elimiz biregeı saıası qujat – terrorızmnen azat álemge qol jetkizý tártibiniń Kodeksin ázirledi. Qazaqstan 2013 jyly kelissózder júrgizý úshin óz alańyn usyný arqyly «Jalpyǵa birdeı birlesken is-qımyl josparyn» bekitýge eleýli úles qosty. Biz qazir de ortaq sheshimge kelý úshin qoldaý kórsetýge daıynbyz. Álemdegi tórtinshi ıadrolyq arsenaldan bas tartqan el retinde biz Koreı Halyq Demokratııalyq Respýblıkasyn ıadrolyq qarýsyzdandyrý úderisine qatysýǵa jáne tájirıbemizben bólisýge ázirmiz, – dedi Memleket basshysy.

Prezıdent qazirgi jahandyq teketires bıpolıarlyq báseke kezeńindegi taıtalastan kem emes, tipti odan da qatańdaý bolýy ábden múmkin degen pikir bildirdi. Qasym-Jomart Toqaevtyń pikirinshe, buryn bul eki saıası júıe men ıdeologııalyq bloktardyń tartysy bolsa, endi teketires negizgi memleketterdiń ulttyq strategııalyq múddeleri turǵysynan órship keledi.

Memleket basshysy atalǵan problemalardy sheshý úshin búkil álemdik qoǵamdastyqtyń kúsh-jigerin jumyldyrý qajettigin atap ótti. Prezıdent Birikken Ulttar Uıymynyń belsendi rólin jáne onyń osy úderiste dúnıe júzinde teńdesi joq ámbebap uıym ekenin atap ótti.

– Qazaqstan Birikken Ulttar Uıymyn qoldaıdy jáne onyń qyzmetine atsalysa beredi. Birikken Ulttar Uıymyn reformalaý úderisi onyń tıimdiligi men bedelin arttyrýy tıis. Qazaqstan Birikken Ulttar Uıymy Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes múshesi retinde álem qaýymdastyǵyn qaýipsizdik salasyndaǵy qatynastardy jandandyrýǵa shaqyrdy. Qytaı Birikken Ulttar Uıymynyń áleýetin arttyrýǵa zor yqpal ete alady dep senemin. Qytaı Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty múshesi retinde Birikken Ulttar Uıymynda óte mańyzdy ról atqarady, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basshysy dárisiniń sońynda elimizdiń ustanymyn aıqyndap, Qazaqstan men Qytaıdyń kórshi ári strategııalyq seriktes retinde ósip-órkendeý jolyna birge qadam basýy tıis dedi. Prezıdent Qazaqstan men QHR arasyndaǵy strategııalyq seriktestiktiń jańa tıimdi baǵyttaryn izdeý eki eldiń «mańyzdy sheshimder qabyldaıtyn ortalyqtary» arasyndaǵy is-qımyldardy odan ári nyǵaıtýǵa, birlesken konferensııalar men qoldanbaly zertteýler júrgizý tájirıbesin keńeıtýge septigin tıgizetinine senim bildirdi.

Qasym-Jomart Toqaev qazaqstandyq belgili tarıhshy-shyǵystanýshy Klara Hafızovanyń Qytaıdyń qoǵamdyq ǵylymdar akademııasymen yntymaqtastyǵyn ózara jemisti yqpaldastyqtyń aıqyn mysaly retinde keltirdi.

Dáris aıaqtalǵannan keıin Memleket basshysy Qytaıda oqyp jatqan qazaqstandyq stýdenttermen áńgimelesip, olarmen birge estelik sýretke tústi.