Uly dala esimderi ulyqtaldy

«Bul is-shara Qazaqstan Respýb­lıkasynyń Prezıdenti – Elbasy N.Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» baǵdar­la­masynda aıtylǵan «Árbir ólkeniń halqyna sýyqta pana, ystyqta saıa bolǵan, esimderi el esinde saqtalǵan birtýar per­zentteri bar. Osynyń bárin jas urpaq bilip ósýge tıis» degen pa­ıymǵa saı «Uly dalanyń uly esim­deri» jobasyn ózektendirý maq­satynda ótip jatyr» deıdi uıym­dastyrýshy taraptar.

Uly dala esimderi degende, joǵaryda Elbasynyń sózinde aıtylǵandaı, halqymyzdyń ystyǵyna kúıip, sýyǵyna tońǵan tulǵalar eske túsedi. Osy oraıda, «Abylaı hannyń qyzmeti týraly jańa arhıvtik málimetter» taqyrybynda jıynnyń bas baıandamasyn jasaǵan tanymal tarıhshy, Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ıns­tıtýtynyń basshysy Zııa­bek Qabyldınov qazaq tarı­hyn­daǵy Abylaı tulǵasy jaıly keńinen toqtaldy. Iаǵnı, qazaq hanynyń kezinde Reseı men Qytaı arasynda júrgizgen dıplomatııasy, ásirese basty dush­pany jońǵarlardy Sın ımperııasynyń qolymen qyr­ǵyzý arqyly saıası tynys tap­­qany, sondaı-aq, hannyń jeke tulǵasy týraly orys de­rek­­terinde saqtalǵan bulaq kózderine qatysty málimetter týraly áńgimeledi.

Sol sııaqty ótken ǵasyr ba­syn­da ulty úshin otqa túsken alash­shyl hám túrikshil tulǵa Mus­tafa Shoqaı jaıly tol­ǵa­ǵan Sh.Ýálıhanov atyn­daǵy tarıh jáne etnologııa ınstı­tý­tynyń dúnıejúzi tarıhy bóli­miniń meńgerýshisi, profes­sor Gúljaýhar Kókebaeva qaıratker týraly onyń emı­gra­sııadaǵy ómiri jaıly sholyp: «Shoqaı Eýropadaǵy keńestik emıgranttar arasynda tanymal adam jáne ol jaı ǵana saıasatker emes, ǵalym retinde de belgili tulǵa. Stalın ókimetiniń Qazaqstan men Ortalyq Azııanyń zııalylaryn qýǵyn-súrginge ushyratyp, endi bas kóteretin eshkim joq dep tynyshtanýyna Shoqaıdyń Eýropadaǵy is-áreketi, Keńes ókimetiniń saıasatyn áshkereleýi bóget boldy, Shoqaıdy asa qaýipti jaý sanaýy da osy sebepten týǵan. Olar Shoqaıdyń túrkishildik ıdeıalary Keńes odaǵy turǵyndarynyń eleýli bóligin qurap otyrǵan túrki halyqtaryna yqpal jasaýynan qaýiptendi» dep baıandamasyn tujyrymdady.

Uly dalanyń uly esimderine laıyq arystyń biri – ári sheshen, ári batyr, ári dıplomat Syrym Datuly týraly baıan­dama jasaǵan Ýálıhanov atyn­daǵy Tarıh jáne etnologııa ıns­tıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri Aınagúl Tolǵan­baı­qyzy, batyrdyń ómir-tarıhyna qatysty saraptalǵan derekterdi usyndy. Atap aıtqanda, S.Dat­uly men baron Igelstrom ara­syndaǵy dıplomatııalyq baıla­nys, reseılik zertteýshi M.Vıat­­kınniń eńbeginde aıtylatyn batyrdyń halyqshyl kózqara­sy, hıýalyqtarmen aradaǵy shıe­lenis jaıly aıtylyp, sóziniń sońyn­­da ǵalym: «Batyrdyń qaı jyly dúnıege kelgendigin tarıh áli naqty anyqtaǵan joq. Osy másele tóńireginde túrli pikir­ler bar. Batyrdyń týǵan jyly, bozbala shaǵy syndy ómiri­niń sońǵy kezderi, óliminiń sebep­teri týrasynda naqty tujy­rym qajet. Onyń tulǵalyq qasıet­terin kórsetetin halyq aýyz áde­bıetteri jeterlik. Osyǵan oraı, bolashaq zertteý jumystary batyrdyń 1783 jylǵa deıingi ómiri men qoǵamdyq-saıası qyz­metin ashýǵa baǵyttalýy tıis» degen óz paıymyn usyndy.

Bas qosýǵa jınalǵan qoǵam­dyq uıym ókilderi, joǵary oqý oryndarynyń ǵalym-oqytý­shylary jáne tarıhshy mamandar óz kezeginde Memleket tarıhy ınstıtýtynyń dırektory, tarıh ǵylymdarynyń doktory Búrkit Aıaǵan, Toraıǵyrov atyn­daǵy Pavlodar memlekettik ýnı­versıtetiniń professory, tarıh ǵylymdarynyń doktory Sáýle Nasenova jáne sharany uıymdastyrýshy tarap Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýtynyń jetek­shi ǵylymı qyzmetkerleri – Mahabbat Qozybaeva, Bolat Smaǵulov, Tımýr Ápendıevtiń baıandamalaryn tyńdap, olardyń tushymdy oılaryna qanyqty.