Sonyń basty bir qaǵıdaty qala kelbetiniń birtutastyǵy men ózine tán sáýlettik ereksheligin qalyptastyrý bolmaq. Áıtse de ázirge Aqtóbede mundaı jańashyldyq pen jasampazdyqtyń belgileri baıqala bermıdi. Qala sáýletine nuqsan keltirip, syıqyn buzyp turǵan jeke turǵyn-úı aýmaqtary jeterlik. Sonyń biri, tipti biri emes-aý biregeıi qalanyń qaq ortalyǵyndaǵy on ekinshi shaǵyn aýdan tusynda, Aqtóbeniń eń basty kóshesi – Ábilqaıyrǵa jalǵasatyn Moskva jeke turǵyn-úı sektory.

Onyń Moskva dep atalý sebebi, Uly Otan soǵysy kezinde Moskvadan Aqtóbege kóshirilgen qorǵanystyq jáne azamattyq zaýyttardyń jumysshylary dál osy jerde turypty. Soǵan kelip bul aýmaq qazirgi Reseı astanasynyń ataýyn ıelenip ketken eken. Já, onda turǵan ne bar, bul aradaǵy basty gáp, onyń qalaı atalýynda emes, óńkeı surǵylt, alasa eski tamdar men úılerdiń kózge shyqqan súıeldeı kórinetininde bolsa kerek. Qary men ylǵaly mol bolǵan qystyń kóktemge ulasar kezinde Moskvany sý basyp ketetinin de aqtóbelikter jyr qyp aıtýdan jalyǵar emes.

Qazirgi qolda bar derekter atalǵan sektor aýmaǵynda 1400 jeke turǵyn-úı bar ekenin kórsetedi. Onyń deni tozyǵy jetkeni, kópshiligine kúrdeli jóndeý qajettiligi belgili bolyp otyr. Bul baspanalar bolashaqta da dál osy azyp-tozǵan kúıinde tura bere me, joq pa? Atalǵan saýal tóńireginde aqtóbelikter arasynda sońǵy on bes jyl boıyna ár qıly áńgimeler aıtylyp keledi eken. Alaıda buǵan baılanysty birde bir naqty baılamdar men sheshimder jasalmapty.

Ras, bul turǵyda buǵan deıin «Aktıýbgrajdanproekt» óńdiristik kooperatıvi ispettes jergilikti salalyq qurylymdar keıbir jobalar men syzbalardy jasap kóripti de. Biraq onyń bári júzege aspaı sol jobalanǵan, syzylǵan kúıinde aıaqsyz qalyp qoıypty. Moskva máselesine qatysty sońǵy jyldary keıbir túsinbestikterdiń týyndap qalyp júrgeni de sondyqtan bolsa kerek.

Joǵaryda atalǵan jeke sektor aýmaǵynda 1400 turǵyn-úı bar ekenin aıtqan edik. Qazirgi kúni turǵyndardyń kóńilin kúpti qylyp júrgen másele onyń aldaǵy jaı-kúıi ekenin ańǵardyq. Biz osy maqalany gazet óndirisine ázirleý barysynda aqtóbelik sáýletshiler budan birneshe jyl buryn onyń 800-in túgeldeı buzyp, jermen-jeksen qylyp, buratala alyp tastaý jóninde uıǵarymǵa kelgenin bildik. Al, 600-in jeke ınvestısııanyń kómegine súıene otyryp, satylap ótep, qaıta jańǵyrtý jóninde jospar jasalǵan. Solaı deı tursaq ta úıleri kúresimge ıterip tastalǵan turǵyndardyń qaıda turyp, panalaıtyny jónindegi másele tolyq sheshimin tappaǵan jaǵdaıda onyń bári tek qur bos sóz bolyp shyqpaı ma?

Mundaı salmaqty jergilikti turmaq, respýblıkalyq bıýdjettiń ózi kótere almaıtyny aıan. Bul arada tek bir jol bar ekeni belgili. Bul ınvestısııalyq qarajat kózi. Aqtóbe oblysy ınvestısııa tartýdan respýblıka óńirleri arasynda alda kele jatqanyn eskersek, mysaly tek ótken 2019 jyly óńir ekonomıkasyna 850 mıllıard teńgege taıaý ınvestısııalyq qarajat túskenin eske alsaq, jerge qarap qalýdyń da jóni joq. «Elde bolsa, ernińe tıedi» degendeı osy arqyly Moskvanyń kazirgi zamanǵy qoǵamdyq ortalyqtardyń birine aınalý múmkindigin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. О́z kezeginde munyń ózi sáni men sáýleti kelisken jańa kóp qabatty turǵyn úıler men áleýmettik-turmystyq nysandar bolmaq.

«Aktıýbgrajdanproekt» óńdiristik kooperatıviniń tóraǵasy Áýbákir Ájiǵalıevtiń málimdeýinshe, Moskvadaǵy basty másele men kúrmeýi qıyn kúrdeli is eski úılerdi buzyp, onyń ornyna jańasyn turǵyzýda emes, kerisinshe basty maqsat – bul aýdandy jańa sáýlettik jobaǵa sáıkes búgingi zamanaýı ortalyqqa aınaldyra bilýde. Al munyń ózi qalpaqpen soǵyp ala qoıatyndaı op-ońaı is emes ekeni taǵy da aıan.

Mundaǵy basty problema ınjenerlik-kommýnıkasııalyq jelilerdiń tolyqtaı irip-shirip turǵanynda. Ekinshiden, Moskvadaǵy osy tektes jer ústi jáne jer asty qurylymy bir qabatty shaǵyn qurylystar men nysandarǵa eseptelgen. Injenerlik jelilerdi túgeldeı ári tutastaı aýystyrý qajettiligi de osynda. Sondaı-aq jalpy qurylystyń keshendi jobasy jasalyp, onyń tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdemesi bekitilýi kerek. Oǵan magıstraldyq jeliler men negizgi joldardy keńeıtý isiniń basty tarmaqtary da engizilgeni jón. Tek sodan keıin ǵana úılerdi buzý men alyp tastaý jónindegi máseleni oılastyryp kórýge bolar edi dep sanaıdy jergilikti sáýletshi mamandar.

Respýblıkanyń batys óńirinde jyl saıyn ósip-órkendep kele jatqan araıly Aqtóbe qalasynyń quramdas bir bólshegi, ıaǵnı qazirgi Moskva jeke turǵyn úı sektory búgingi zamanaýı ortalyqqa aınala ala ma? Júıeli janashyrlyq kózqaras pen qarjylandyrý tetigi tabylǵan jaǵdaıda qoıylǵan saýaldyń oń jaýaby aldan shyǵary anyq.