Týrıst salyǵy: Jaǵdaı talapqa saı ma?

Zań júzindegi bastamalar nátıjeli bolsa ıgi

Alaıda sondaı tamasha aı­maq­­tardyń maqtaýyn asyryp, demalýshylarǵa toltyra­tyn týrıstik fırmalardyń Baıan­aýyldy elemeı jatatyny baı­qalady. Álbette, munda sura­nysqa servıs sapasynyń da saı bolýy kerek ekenin túsinemiz. Onyń ústine jańa zań jobasy boıynsha aımaqtyq týrıstik áleýetti ilgeriletý maqsatynda sheteldik týrıster úshin týrıs­tik salyq engizý máselesi qaras­tyrylyp jatyr.

Jyl saıyn jazdyń ysty­ǵynda Baıanaýylǵa bir baryp qaıtamyz. Bıyl da Jasybaı kóliniń sýyna shomylyp, qumdy jaǵalaýyn bala kezimizdegideı jalańaıaq júrip ótýge de ýaqyt tap­tyq. Bul jerde aýdan ákim­digi de kólderdiń jaǵa­laýyn demalý­shylarǵa laıyqty da­ıyn­­dap, jol, elektr, sý jet­kizý­degi birqatar jobany jal­ǵas­tyrýda. Týrıster men demalýshylar Jasybaı kóli jaǵasynda aýdandyq mýzeı qyzmetkerleri uıymdastyrǵan eksponattar kórmesimen tanysýda. Kórmede Qanysh Sát­baevtyń, Máshhúr Júsiptiń jáne Sultanmahmud Toraıǵyrovtyń memo­rıal­dyq mýzeıleri týraly arnaıy jasal­ǵan býkletter men emblemaly beıs­bolkalar taratyldy.

Al ólketanýshy Altynbek Qur­manov demalýshylarǵa Baıan­aýyl jeriniń tarıhyn baıan­dap, ólkemizdegi týrıstik mar­sh­rýt­tarmen tanystyrady. Qol­óner sheberleri Maq­sut­bek Kóp­jasarov, Nur­jan Jet­pis­baev, Aıbek Molda­bekov­tiń qol­óner buıymdary da kórme­den oryn alǵan. Jer­gilikti «Beý, jigitter!» halyq ansambli kórer­men­derge áserli án salyp beredi.

Aýdandyq deneshynyqtyrý, sport jáne týrızm bólimi­niń basshysy Zeınolla Tálipov­tiń aıtýynsha, týrıstik aımaq­taǵy 27 demalys orny men 14 qoǵamdyq tamaqtaný ornyna POS-termınaldar ornatylǵan. Park aýmaǵyndaǵy baqylaý-ót­kizý pýnktinde de aqshasyz esep jasalady. Sondaı-aq 35 demalys úıi, 14 dámhana men 7 saýda núktesi sanıtarlyq normalarǵa saı ekeni týraly akt aldy. Týrısterdi qabyldaıtyn 21 nysan Ashyq júıesine qosylǵan.

Baıanaýyl aımaǵynda týrıs­terge arnalǵan 4 myńnan asa tósektik oryn bar. Bir adamǵa ar­nalǵan bólme baǵasy – 5 myń teńge. Infraqurylymmen qam­ty­lýy, qyzmet kórsetý sapasy­na qaraı bir táýlikke jalǵa alý quny 50 myń teńgege deıin jetedi.

Aýdandyq komıssııa Jasybaı dema­lys aımaǵy aýmaǵynda týrıs­tik sala nysandarynyń sanı­tar­lyq-gıgıenalyq, sanıtarlyq-epı­demııalyq normalary men talaptaryn ótkizý jáne saqtaý úshin áreket etý baǵyttaryn ázirlegen. Sondaı-aq demalys úılerine keletin demalýshylar týraly aqparattar arnaıy saıt arqyly Baıanaýyl ulttyq tabıǵı parkiniń baqylaý-ótkizý pýnk­tine jiberiledi.

Taǵy bir jaqsy jaǵy, aýdandyq polısııa bóliminiń janynan quryl­ǵan «Týrıstik polısııa» 2019 jyldan bastap jumys istep jatyr. Aýdan­dyq polısııa bóliminiń 15, ob­lys ortalyǵynan kelgen 5 polısııa qyzmetkeri Baıanaýyldyń halyqaralyq ımıdjin tanystyrý, týrıstik qyzyǵýshylyǵyn arttyrý maqsatynda qyzmet etýde. Polısııa qyzmetkerleri aǵylshyn, nemis, qytaı tilderin meńgergen.

Oblys or­­talyǵyndaǵy Toraı­­ǵyrov ýnı­ver­sıtetiniń stý­­­denti, Nıgerııa azamaty Salako­ Abraam óńir tarıhymen tanys­tyr­ǵan «Týrıstik polısııa» qyzmet­ker­lerine alǵys bildirdi. Ol polısııa ókilderimen birge taýǵa shyǵyp, qa­sıetti jerlerge saıahat jasaǵan, sulý tabıǵat keremetteri ortasynda túrli sýretterge túsken.

Endi aldaǵy ýaqytta elimizge keletin sheteldikterge týrıst sa­­lyǵy salynady. Bul másele Par­­lamentte qaraldy. Zań jobasyn­da týrıstik áleýeti joǵary aýmaq­tarda nysandar salatyn kásip­ker­ler úshin ınvestısııalyq jeńil­dikter qarastyrylady. Iаǵnı ınves­tısııalyq jeńildikter, týrıs­tik qyzmetti yntalandyrý, syrttan týrıster ákeletin týroperatorlardyń shyǵyndaryn sýbsıdııalaý sııaqty basymdyqtar da bar. Ekinshiden, álemdik tájirıbeni eskere otyryp jáne jergilikti bıýdjetke qosymsha tabys kózderin tabý úshin ishki jáne syrtqy naryqtarda aımaqtyq týrıstik áleýetti ilgeriletý maqsa­tynda sheteldikterge týrıstik sa­lyq engizý jáne osy salyq boıynsha operatorlardy anyqtaý josparlanýda. Salyq mólsherin jergilikti máslıhattar, al tólem tártibin Úki­met bekitedi.

О́ńirlik týrızm basqarmasynyń málimetinshe, Jasybaı demalys aımaǵynda kól jaǵalaı oryn tepken demalys úıleriniń ıeleri de «Erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaq­ty» maqsatty paıdalanǵany úshin mem­leketke tıisti mólsherde salyq tóleıdi. Kól mańyndaǵy «Qazaqstan alıýmınııi» AQ-tyń «Krıstall» demalys úıi, Aqsý ferroqorytpa zaýytynyń, Ekibastuzdaǵy «Boga­tyr» ke­ni­shiniń demalys úıleri halyq­aralyq talaptarǵa saı.

Jergilikti bıolog, ǵalym Qa­nat­bek Altaevtyń aıtýynsha, Baıan­aýylǵa keletin ózimizdiń týrıs­terdi de Jasybaı, Toraıǵyr, Sa­byndykól jaǵalaýyna jeke-jeke bólip, úsh jerge ornalastyrǵan jón. Biraq bul jerlerde sý men káriz júıeleri, ınfraqurylymy jasalmaı, kólderdiń, demalys aýma­ǵynyń tazalyǵy saqtalmaıdy. Dárethana tappaı júgirip júrse sheteldikterden de uıat. «Sondyqtan Ulttyq park aýmaǵyna qarasty de­malys aımaqtaryn týrıstik tur­ǵydan paıdalaný, demalys úıleriniń qyzmeti elimizdegi zań­namalar barysynda rettelýi qa­jet. Zań talaptaryn oryndamaı demalys aımaǵynan jerdi jal­ǵa alyp, óz kásibin jasaýshy­lar tabıǵatqa zııan keltiredi. Jasy­baı kóli jaǵasyndaǵy jekemen­shik demalys úılerinen, kafeler­den shyǵatyn qaldyq sý kólge quıylýda. Tabıǵat qorǵaý sharala­rynyń jetkiliksizdigi, zamanaýı ınfraqurylymdardyń bolmaýy, mańaıynda ornalasqan aýyldarda káriz júıeleriniń salynbaýy tabıǵatqa zııan», deıdi ǵalym.

Ulttyq parkterde eko-týrızm, medısınalyq, tarıhı-tanymdyq týrızm baǵyttaryna arnaıy ın­fra­qu­rylymdyq baǵdarlamalar qa­­jet. Baıanaýyl – aıryqsha qor­ǵa­latyn rekreasııalyq aımaq bol­­­­ǵan­dyqtan, qorshaǵan ortany qorǵaý mindet degen sóz. Osy qa­byldanatyn baǵdarlamalar arqyly Baıanaýyldaǵy jyl saıyn­ aıtylatyn Toraıǵyr kóli, Sabyn­dy­kól aýmaǵyn iske qosý qajet. Joba júzege assa, Jasybaı kóli aýmaǵyna túsetin týrıstik áleýettiń salmaǵy azaıady.

«Al Ulttyq parktiń aýmaǵy 60 myń ga bolsa, sonyń 14 myń ga j­e­rine týrısterge kelýge ruqsat berilgen. Zańdylyq boıynsha jazǵy demalys 3 aı ýaqyt ishinde 14 myń ga jerge demalýǵa 35-40 myńdaı týrıst kelýi tıis. Qazir Jasybaı aýmaǵynda eki-úsh ese kóp, 150-200 myń týrıst demalady. Bul jaǵdaı tabıǵatqa antropogendik áserin tıgizýde. Kóldiń sýynyń laılanýy demalýshylardan kelgen zalal der edim», deıdi týrızm salasynyń ardageri Jumageldi Dúısekeev.

Zańnama júzinde týrıstik nor­matıvtik-quqyqtyq aktiler bol­ma­ǵandyqtan, demalý ere­je­lerin buzý oryn alýda. Ony ózimiz de barǵanda kórip qaldyq. Tipti keıbir jergilikti demalýshylardyń kóbi shatyr-kúrkelerin, kıiz úılerin, turmystyq zattaryn, azyq-túlik­terine deıin tıep alyp keledi. Kólik­terine túneıdi. Kól jaǵa­synda samaýryn qoıyp tútindetip, tip­ten qazanǵa et asqysy keletinder de bar eken.

Týrıstik fırmalar Baıanaýyldy nege elemeı otyr?

Byltyr elimizdiń úzdik 10 týrıs­tik óńiri qataryndaǵy Baıanaýyl­ týrıstik aımaǵynda 2025 jyl­ǵa deıingi arnaıy baǵdarlama qabyl­danǵany belgili. Oblystyq týrızm jáne sport basqarmasynyń máli­metinshe, endi baǵdarlama ba­ry­synda quny 17 mlrd teńge tura­tyn 32 joba iske asyrylmaq eken. «Baıanaýyldaǵy týrızmdi damytý tujy­rymdamasynyń» jobasyn­ Toraıǵyrov ýnıversıtetiniń ǵa­lym­­dary men oblystyq týrızmdi damytý basqarmasy birlesip da­ıyn­­daǵan.

«Joba boıynsha byltyr 503,7 mln teńgege aýdandaǵy qosymsha stan­sadan Jasybaı kóliniń jaǵa­la­ýyna deıin qýattylyǵy 35 kVt elektr jelisi tartyldy. Toraı­ǵyr aýylyna kireberis jol jón­del­di. Endigi bir aýqymdy joba – Ja­sybaı kóliniń aýmaǵyna orta­lyq­tandyrylǵan sý jelisin júrgizý ju­mystary bastalady», deıdi bas­­­qar­manyń bólim basshysy S.Nur­maǵambetova.

Sonymen qatar bıyl týrıstik maýsym aıaqtalǵan soń Jasybaı kóli jaǵalaýyna jetkizetin serip­peli-serpantın joly da jónde­ledi. Kásibı sportshylar men demalý­shylardyń sportpen shuǵyldanýy úshin shańǵy-rollerlik trassa salynady.

Toraıǵyrov ýnıversıtetiniń Geografııa jáne týrızm kafe­dra­synyń professory Ǵalymbek Ajaev­tyń aıtýynsha, joba barysynda aýdan­dar men qalalardaǵy týrızmniń ınfraqurylym deńgeıi boıynsha emdeý-saýyqtyrý týrızmi, sakraldy týrızm jáne óndiristik týrızmdi damytýǵa saraptama jasaldy. Qazir týrızm baǵyttary kórsetilgen týrıstik-rekreasııalyq resýrstar kartasy jáne tartymdy jerlerdi aýmaqtarǵa bólgen karta jasaldy. Jáne de TravelPvl arnaıy týrıstik mobıldi qo­sym­shasy ázirlendi. Týrızm sala­sy qyzmetkerlerin oqy­tý kýrsta­ry­nyń baǵdarlamalary daıyndaldy. Kýrsty ýnıversıtet oqytýshylary turaqty túrde oqy­tady. Biraq kásip­kerler demalys oryn­daryn­da jasalǵan jaǵdaılar týraly jaǵymdy aqparattardy atal­ǵan mobıldi qosymshaǵa áli júkte­megeni ókinishti.

«Jasybaıdaǵy sııaqty Toraı­ǵyr, Sabyndykól kólderinde, Myr­zashoqy taý kýrortynda demalys úılerin salý qajet. Mysaly, Toraıǵyr kóliniń jaǵalaýynda etnoaýyl quryp, kvadrosıkl men atqa miný alańyn, alpınıster úshin jaltyr quzǵa órmeleý, balyq aýlaý oryndaryn ashýǵa bolady. Bizdiń stýdentter qurastyrǵan úı­lerdi eldegi týrıstik oryndarǵa taratý kerek dep oılaımyn. Stýdent­ter sıp-panelderden úılerdi quras­tyrýda. Aýmaǵy 27 sharshy metrdi quraıtyn úılerdi demalys oryndaryna alyp barý óte qolaıly», deıdi professor Ǵ.Ajaev.

Ǵalymdar men basqarmanyń birlesken jobasynda Aqqýly
aýdany Tuzqalada batpaqpen emdeý sanatorııasyn ashý, Sharbaqty aýdany Maraldy kóliniń ınfraqury­lymyn jetildirý, qalalar men
aýdandarda jaǵalaýlar ashyp, olardy abattandyrý usynylǵan.

Sondaı-aq jobada óńirdegi tý­rıs­­tik nysandardyń tizimi jasalyp, tabıǵı-rekreasııalyq, mádenı-tarıhı, ınfraqurylymdyq júıe­sine saı biriktirildi. Qazir oblys­ta 29 tabıǵı-rekreasııalyq, 130 mádenı-tarıhı, 270 ınfraqury­lym­­dyq nysan tirkelip, jyl saıyn tolyqtyrylady.

Taǵy bir másele, buǵan deıin Baıanaýyldaǵy demalys úıleri óńirdiń týrıstik fırmalarymen birlese jumys istemeıtini aıtyldy. Oblystyń týrıstik fırmalary Alakól, Balqash, Aqtaý, Kaspıı teńizi jaǵalaýy, Almaty oblysymen tyǵyz baılanysta bolǵanymen, Baıanaýyl demalys aımaǵyna nazar aýdarmaıtyny baıqalǵan. Son­­dyqtan jergilikti týrıstik uıym­­­dar qaýymdastyǵy oblystyq ákim­dikterge osyndaı jaıt baryn eskertken-di. Baıanaýyl kýrorttyq aımaǵynyń demalys úıleri óńirdiń týrfırmalarymen komıssııalyq syıaqymen jumys istemeı-aq, joldamalardy tikeleı satqysy keledi eken. Mysaly, týrısterge ekskýr­sııalardy kez kelgen muǵalim, em­deýshi apalar júrgizedi, keseneler basyna aparady.

Al jergilikti týrıstik uıymdar qaýymdastyǵy oblystyq ákimdikke óńirimizdiń ereksheligine oraı ónerkásiptik týrızmdi, agrotýrızmdi damytý úshin kásiporyndardy aralaý alańdaryna qoljetimdilik máselesin sheship berýdi suraıdy. Mundaı kásiptik týrızm túrleri oqý bitirgen jastardyń, basqa da ju­myssyz júrgen mamandyq ıele­riniń jumys tabýyna múmkindik beredi.

Biz joǵaryda Baıanaýyl demalys aımaǵynyń elimizdiń úz­dik 10 týrıstik óńir qatarynda eke­nin jazdyq. Endi osy joba aıa­syndaǵy 10 baǵyt boıynsha respýb­lıkalyq bıýdjetten 17,5 mlrd teńge bólinbek, 30-dan asa joba bel­gilendi. Biraq Baıanaýyl týrızmi qashan júzege asary belgisiz joba-josparlarǵa táýeldi. Osy rette oblystyq Týrızmdi damytý jáne sport basqarmasynyń málimetinshe, ekologııa, kóriktendirý, áýejaı, jol, ınfraqurylym, ınvestor tartý, marketıng sııaqty baǵyttar boıynsha jumys josparlanypty. Jospar aıasynda qyrýar qarjy demalys aımaǵynda ınfraqurylym salýǵa, joldar jóndeýge, elektr jelisin tartýǵa, transformatorlar, vakýýmdy ajyratqyshtar, kabel ónimderi, tirekterge arnalǵan irgetastar, temirbetondar turǵyzýǵa jumsalady. Bıodárethanalar, oryn­dyqtar, qoqys jınaýǵa arnal­ǵan konteınerler ornatylady. Jańa demalys úıleri, keshender men korpýstar boı kóteredi. Bir úmit, bir kúdik.

Pavlodar oblysy,

Baıanaýyl aýdany