Benzol – eń qundy shıkizat

Zaýyt mamandarynyń máli­me­tine súıensek, hosh ıisti kó­mir­­sýtekter shyǵarý keshe­ni­niń qurylysy 2010-2014 jyl­darǵa arnalǵan údemeli ın­dýs­trııa­lyq-ınnovasııalyq da­mý baǵdarlamasy aıasynda qolǵa alyn­dy. Keshen qurylysy 2010 jyly bastaldy. Jobaǵa sáı­kes keshen qurylysyna 1 mlrd 40 mln dollardy quraǵan ın­vestısııalyq qarjy salyndy. Biraq bul jobany iske asyratyn bas merdigerdi tańdaý ońaıǵa túspedi. О́ıtkeni jobaǵa qatysýǵa Eýropa elderinen, Japonııadan, Ońtústik Koreıa men Qytaıdan birneshe kompanııa ynta tanytty. Ár kompanııanyń iskerlik, óndiristik tájirıbesi sarapqa salynyp, úsheýiniń ǵana usy­nysyna taldaý jasaldy. Bu­lar – japondyq Marubeni Corporation jáne JGC kompanııalar toby men qytaılyq SINOPEC Engineering kompanııasy.

Máselen, Japonııadan qatys­qan kompanııalar toby budan buryn da AtMО́Z-de qaıta jań­ǵyr­tý jobasyn iske asyrǵan edi. Sol sebepten japondyq kompanııalar tobynyń basshylary sol tájirıbesin artyqshylyqqa balaǵan bolýy kerek. Muny atalǵan kompanııalar tobynyń jobany 3 mlrd 400 mln dollarǵa baǵalaýyna baılanysty aıtyp otyrmyz. Alaıda básekege qabi­let­tiligin dáleldeýdi kózde­gen qytaılyq kompanııa balama ba­ǵany áldeqaıda tómendeý usyndy. Osylaısha, SINOPEC Engineering kompanııasynyń usynysy 1 mlrd 99 mln dollardy qurady. Tapsyrys berýshi tarap tómen baǵa usynǵan Qytaı kompanııasymen kelissóz júrgizdi. Sóıtip, taraptar jobany 1 mlrd 40 mln dollar kóleminde iske asyrýǵa ýaǵdalasty.

Álemniń ár elindegi kompanııa­lardy bir-birimen báseke­les­tir­gen jobanyń nendeı ereksheligi bar? Otandyq munaı-hımııa óner­kásibin jandandyrýǵa serpin bere me? Energetıka mınıstri Maǵzum Myrzaǵalıevtyń máli­me­tinshe, bul – TMD elderi aýmaǵyndaǵy eń iri joba. Atyraý munaı óńdeý zaýyty Qazaqstan úshin asa mańyzdy benzol men paraksılol ónimderin shyǵarýǵa jol ashqan biregeı jobany iske asyrdy. Jańa keshenniń iske qosylýy­men Qazaqstanda mu­naı-hımııa ónerkásibiniń negizi qa­landy.

Zaýyt basshylarynyń aıtýynsha, hosh ıisti kómirsýtekter kesheninde birinshiden, jylyna 133 myń tonna benzol men 496 myń tonna paraksılol shyǵarý isi jolǵa qoıyldy. Ekinshiden, AtMО́Z-de shyǵarylatyn taýarly benzınderdiń sapasyn Eýro-4 standarty deńgeıine jetkizýge jol ashyldy. Úshinshiden, janarmaı túrlerindegi benzoldyń mólsheri 1 paıyzdan, hosh ıisti kómirsýtekter 35 paıyzdan aspaıdy. Tórtinshiden, benzın túrleri men dızel quramyndaǵy kúkirt mólsheri de, janar-jaǵar­maı­lar­dyń qorshaǵan ortaǵa zııandy áseri de azaıady. Besinshiden, dızel men avıaotyn óndirý kólemi ulǵaıtylatyny kózdeldi. Dızel otynyn qosymsha sýtegi alý esebinen molaıtýǵa múmkindik mol.

Munaı óńdeýshilerdiń túsin­dirýin­she, hosh ıisti kómir­sý­tekter shyǵarý kesheniniń jobasy eki tehnologııalyq nysan qurylysyn qamtydy. Onyń biri – katalızatordy úzdiksiz qalpyna kel­tiretin katalızdik rıformıng, ekinshisi – benzol alý men hosh ıisti kómirsýtekter shyǵarý qondyrǵysy. Iri gabarıtti 499 qondyrǵy ornatylǵan keshen qurylysyna 4 072 adam jumysqa tartyldy. Bul keshen eki rejimde jumys isteıdi. Alǵashqysyn joǵary oktandy (AI-92, AI-95 jáne AI-98) taýarly janar­maı markalaryn daıyndaý úshin joǵary oktandy komponentter, ekinshisin munaı-hımııa óner­kásibi úshin benzol men paraksılol ónimderin shyǵarýmen baı­lanystyrýǵa bolady. Al ben­zol – hımııa ónerkásibi ónim­de­riniń mańyzdy ondyǵyna kiretin shıkizat. О́ıtkeni benzoldy plastmassalar óndirisi men sıntetıkalyq rezeńke, dári men boıaýlar úshin bastapqy shıkizat retinde qoldanady. Ben­­zoldyń bastaýy bolatyn hosh ıisti kómirsýtekter ártúrli plas­t­­­massanyń fızıkalyq sal­ma­­­ǵynda – 30, káýshikter men rezeńkelerde – 66, sıntetıkalyq talshyqtarda 80 paıyzdy qu­raı­dy eken. Atyraý munaı óń­deý zaýytynda benzoldyń al­ǵash­­qy synamasy 2015 jylǵy shildede shyǵaryldy. Sodan beri zaýyttaǵy jumys istep tur­ǵan katalızdik rıformıng qon­­­dyrǵysynda shyǵarylyp ke­le­di. Bul qondyrǵy 2016 jyly benzoldy bólip alatyn otyndyq balamasyna kóshirildi. Sol jyly zaýytta benzoldy bólip alý ar­qy­ly sapasy jaqsartylǵan ári ekologııalyq taza joǵary oktan­dy benzın óndirisi 140 myń ton­na­ǵa artty.

Alǵashynda benzol shyǵarý­dyń aılyq jospary 500 tonnany qurady. Qazir jańa ındýstrııalandyrý jobasymen shyǵarylyp jatqan benzolǵa Reseı men Qytaıdan suranys artyp otyr. Máselen, 2016 jyly benzoldyń alǵashqy 300 tonnasy Reseı Federasııasynyń Týla oblysyna eksportqa jóneltilgen edi. Al 2017 jyly shyǵarylǵan 8 951,2 tonna benzol Reseıge eksporttaldy. «Tazartylǵan benzol – 545» sertıfıkaty bar taýar barlyq halyqaralyq talaptarǵa tolyǵymen sáıkes keledi.

– Benzol – munaı hımııasyna qajetti eń qundy shıkizat. Qazaqstan aýmaǵynda benzol tek Atyraý munaı óńdeý zaýytynda qolǵa alyndy. Bizdiń zaýytta 2015 jyldan bıylǵy qarashaǵa deıin benzoldyń 108,091 tonnasy shyǵaryldy. Sońǵy bes jylda Reseı Federasııasyna 93 209,761 tonna, Qytaı Halyq Respýblıkasyna 11 821,054 tonna benzol eksporttaldy. Sondaı-aq Latvııa Respýblıkasyndaǵy tutynýshylardyń tapsyrysyna sáıkes 296,154 tonna benzol jiberildi, – deıdi zaýyt bas dırektorynyń korporatıvtik fýnksııalar jónindegi orynbasary Dııar Qazım.