Ýkraına-Reseı: Ahýal alańdatady

Kórshiles elderdegi jaǵdaı biraz ýaqyttan beri ýshyǵyp keldi. AQSh pen Eýropa elderi bul máselege asa alańdaýly eke­nin ashyq aıtqan. Ýkraına men Reseı shekarasyndaǵy ahýalǵa qatysty NATO Shyǵys Eýropada áskerı tehnıka sanyn arttyrý týraly sheshim qabyldaǵan. AQSh ta qarap otyrǵan joq. Eger Eýro­padaǵy jaǵdaı odan ári ýshy­ǵyp, NATO qorǵaný kerek dep tapsa, AQSh shamamen 8500 ame­rıkalyq áskerıdiń daıyn ekenin málimdedi. Odan bólek Reseıge eko­nomıkalyq shara qoldanatynyn eskertip, sank­sııamen ses kórsetip otyr­ǵany taǵy bar.

Batys elderi Máskeýden ja­ýyn­gerlerin shekaradan ári áke­týge shaqyryp, qajet bolsa, sanksııa salýǵa daıyn ekenderin jetkizdi. Alaıda Kreml kórshi elge basyp kirý týraly málimetti talaı márte joqqa shyǵaryp keldi. Ýkraına jaǵyna keletin bol­saq, jýyrda el Prezıdenti halyq­qa úndeý jasap, dúrbeleńge boı al­dyrmaýǵa shaqyrǵan.

AQSh, Ulybrıtanııa, Aýs­tralııa men Germanııa Ýkraı­na­daǵy dıplomattary men olardyń otbasy múshelerin elderine qaı­tarý týraly másele kótergen. Tip­ti keıbiri evakýasııa týraly sheshim qabyldap ta qoıdy. Reseı tarapynyń bul oqıǵaǵa qatysty ózindik oıy bar. Reseı Federasııa Keńesi Halyqaralyq ister jónindegi komıtetiniń bas­shysy Grıgorıı Karasın Ba­tys elderiniń elshilikterin Kıev­ten evakýasııalaý týraly sheshimi jaǵdaıdy odan ári ýshyqtyrý úshin jasalǵan qadam dep esep­teıdi.

The New York Times basylymy Reseı óziniń dıplomattaryn Ýkraınadan evakýasııalaýǵa daıyndalyp jatqanyn habarlaǵan. Keıinnen Ýkraına men Reseıdiń Syrtqy ister mınıstrlikteri bul aqparatty joqqa shyǵardy. Eýroodaq óz dıplomattaryn elden alyp shyǵýǵa asyqpaıtynyn jetkizdi.

Ýkraına prezıdenti Volodımır Zelenskıı shekara mańynda 100 myń­ǵa jýyq orys áskeri bar ekenin aıtsa, Batys elderi Reseı ásker­leriniń belsendi qozǵalysy týraly aqparatty Kıevke jetkizgen. Zelen­skıı Ulttyq qaýipsizdik jáne qor­ǵanys keńesiniń (UQK) otyrysy­nan keıin jasaǵan úndeýinde Kıev Donbasstaǵy jaǵdaıdy retteý úshin kúsh salyp jatqanyn aıtty jáne eldiń shyǵysyndaǵy shıelenister dúr­be­leńge sebep bolmaýy kerek dedi. «Barlyǵy baqylaýda. Dúr­beleń­ge eshqandaı sebep joq», dedi V.Zelen­skıı. Ýkraına prezıdentiniń aıtýynsha, bılik seriktestermen, dıplomattarmen jáne áskerı qyzmetkerlermen birge Ýkraınanyń shyǵysyndaǵy jaǵdaıdy turaqtandyrý úshin bárin jasaıtynyn málimdegen. V.Zelen­skıı azamattardy sabyrly bolýǵa jáne bári qurydy dep baıbalam salmaýǵa shaqyryp otyr.

Rasynda halyq dúrbeleńge túsip, úreıge berilse, jaǵdaı odan ári ýshyǵa beredi. Mundaı pikir­di Ýkraınanyń ulttyq qaýipsiz­dik keńe­siniń hatshysy Alekseı Danılov ta aıtqan. Ol BBC-ge ber­gen suhbatynda «halyq úreıge beril­­se, elimiz úshin eń qaýipti jaǵ­daı týady. О́ıtkeni odan ári manı­pýlıa­sııa jasaý ońaı bolmaq, Reseı­diń kózdegeni de osy» dedi.

Jalpy, Reseıdiń Ýkraınany sha­býyldaýǵa daıyndalyp jatqany týraly aqparat byltyrdan aıtylyp keledi. Kreml mundaı aıyp­taýlardy birneshe ret joqqa shy­ǵardy jáne Reseı áskerleriniń óz ter­rıtorııasynda qozǵalǵanyn, bulaı etýge quqyǵy bar ekenin basa aıtty. V.Pýtın, óz kezeginde, NATO-nyń shyǵysqa qaraı keńeımeýine zańdy kepildikter qajet ekenin málimdedi. Osydan keıin Jeneva men Brıýsselde Reseı, AQSh jáne NATO arasynda kelissózder ótti, alaıda olar nátıjesiz aıaqtaldy.

Reseı basshysy baspasóz máslı­hat­tarynyń birinde Batys 1990 jyldary NATO-nyń shyǵysqa qaraı keńeımeıtinin aıtqan aýyzsha ýádesin buzdy dep aıyptaǵan. V.Pýtınniń aıtýynsha, NATO shyǵysqa qaraı, ıaǵnı burynǵy Keńes elderiniń esebi­nen keńeımeýge ýaǵdalasqan-mys. Polsha, Majarstan jáne Chehııa NATO-ǵa 1999 jyly, Bolgarııa, Rýmy­nııa, Slovakııa, Slovenııa jáne bu­ryn­ǵy keńestik Estonııa, Latvııa jáne Lıtva respýblıkalary 2004 jyly qosyldy. Al uıym kósh­bas­shylary Reseımen dıplomatııaǵa da­ıyn ekenin, alaıda uıymǵa qosylýǵa nıetti jańa múshelerge esigin jappaıtynyn ashyp aıtty.

Halyqaralyq sarapshylardyń aıtýynsha, Ýkraınanyń batysqa, batys uıymdaryna bet bura bastaýy Reseı basshylyǵynyń qytyǵyna tıgen syndy. Ýkraına Eýropalyq odaqpen jáne Reseımen shektesedi. Alaıda burynǵy Keńestik respýblıkanyń Reseımen áleýmettik, mádenı baılanysy áldeqaıda tereń, orys tili de keń qoldanysta.

Reseıdiń NATO-ǵa qoıǵan talaptary belgili. AQSh-qa jiberilgen qaýipsizdik kepildigi týraly shart­tyń jobasynda Reseı óz talaptaryn jazǵan. Máselen, NATO uıymyna múshe memleketter Ýkraına, sondaı-aq Shyǵys Eýro­panyń, ońtústik Kavkazdyń jáne Ortalyq Azııanyń basqa da mem­leket­­teriniń aýmaǵynda eshqandaı áskerı is-qımyl jasamaýǵa tıis delin­gen. Sondaı-aq qujatta Ýkraına­nyń uıymǵa kirýine tyıym salýdy talap etilgen. Polsha men Esto­nııa, Latvııa jáne Lıtva syndy Bal­tyq respýblıkalarynan áskerı bólim­derdiń shyǵarylýyn, sondaı-aq Polsha men Rýmynııa sııaqty elderde ornalastyrylǵan zymyrandardyń bolmaýyn da surap otyr.

Batys elderi Reseı Ýkraınaǵa shabýyl jasaǵan jaǵdaıda, buryn-sońdy kórmegen ekonomıkalyq qıyn­­dyqtarǵa, sanksııalarǵa tap bolady dep eskertip keledi. EO el­deriniń, NATO músheleriniń Ýk­raınaǵa qatysty ustanymy bir bolǵanymen, osy máselege qatysty Ger­manııanyń naqty sheshimge kele almaýyna kóp syn aıtyldy. Germanııa qarý-jaraq jiberý sekil­di sheshimderden tys qa­lyp, qar­jylaı kómek beretinin má­lim­degen. Batys sarapshylary nemis kósh­bas­shy­synyń Reseıge qatys­ty batyl málim­deme jasamaýyna alań­daý­ly. Se­bebi Germanııanyń jahan­daǵy róli men yqpalyn, kezinde Mer­­kel­diń Pýtınge ashyq sóıleýin eske alǵan sarapshylar Shols úki­me­ti­­­nen naqty ustanym kútetinin aıtqan.

Ýkraınadaǵy jaǵdaıǵa qatysty Japonııa saıasatkerleri de únsiz qalmady. Bıleýshi partııa ókilderi Reseı Ýkraınaǵa qarsy áskerı shabýyl jasasa, ekonomıkalyq sanksııalar engizilýi kerek degen pikir bildirdi. Naqty sanksııa retinde Reseı­den tabıǵı gaz ımportyna tyıym salýdy usyndy. Sondaı-aq Japo­nııa bıligi Ýkraınadaǵy dıp­lomattaryn elge qaıtarý máselesi qaralyp jatqanyn málimdegen.

О́tken aptada AQSh tarapy Reseıdiń talaptaryn eskere otyryp, qaýipsizdik máselelerine qatysty jazbasha jaýap jiberetinin aıtqan. Qazir Batys pen Reseı Ýkraınada áskerı qaqtyǵysty boldyrmaýdyń, qaýipsizdik salasyndaǵy iri daǵ­darystan shyǵý jolyn ózderinshe qarastyryp jatqanyna qaramastan, sońǵy jańalyqtar ahýal ýshyǵyp jatqandaı áser qaldyrady.