Sıfrly transformasııa – damýdyń jańa kezeńi

Aqparattyq júıeler ózara birikpegen

– Baǵdat Batyrbekuly, Prezıdent «Memle­kettik apparattyń qyzmetin bıýro­kratııadan aryltý jónindegi sha­r­alar týraly» Jarlyǵynda ózińiz basqaratyn mınıstrlikke bir­qatar mindet júktedi. Aıtalyq aqparat­tan­dy­rý nysandaryn biriktirý máselesinde jaýapty vedomstvo retinde bekitildi. Buǵan deıin ıntegrasııa máselesimen qaı organ aınalysyp keldi?

– Osy ýaqytqa deıin ár memlekettik organ óz júıelerin basqa organnyń aqparattyq júıesimen biriktirgisi kele me, joq pa, ózderi sheshetin. Sondyqtan kóptegen ıntegrasııalyq úderis tejelip qalǵan edi. Endi Sıfrlyq damý, ınno­vasııa­lar jáne aeroǵarysh mınıs­tr­ligi resmı túrde tutastaı sıfrly trans­for­masııaǵa, onyń ishinde júıelerdi ıntegrasııalaý isine jaýapty vedomstvo retinde bekitildi.

Máselen, densaýlyq saqtaý salasynda 50-den astam derek bazasy bar jáne olar ózara birikpegen. Sonyń saldarynan qanshama muqtaj adam, onyń qatarynda múmkindigi shekteýli azamattar, asyraýshysynan aıyrylǵan otba­sylar, jańa bosanǵan analar, aýyr dertke shaldyqqandar jáne taǵy basqa­la­ry ózderine tıesili járdemaqyny alý úshin múgedektigin, balany dúnıege ákel­ge­ni jóninde nemese ákesiniń qaıtys bolǵan­dy­ǵyn dáleldep, mekemeler arasynda anyqtama tasýǵa májbúr. Al olarǵa mem­le­kettik tólemder avtomatty túrde ta­ǵaıyndalýy qajet. Mundaı problema den­saýlyq salasynda ǵana emes, barlyq salada anyqtalyp otyr. Bul – tıisti ın­tegra­­sııanyń joqtyǵynyń, demek aqpa­rat­­tyq bazalardaǵy beıberekettiń aıǵaǵy.

Osy sózimniń dáleli retinde, mynadaı jaıtty aıta keteıin. Qazaq halqynyń maqtanyshy, áıgili opera ánshisi Álibek Dinishevke «Qazaqstannyń eńbek eri» ataǵy berilgen bolatyn. Osy marapatqa oraı oǵan memlekettik tólemaqy berilýi tıis, biraq ol qujattardy resimdemegendikten, aı saıynǵy tólem de jasalmaǵan. Túsinip tursyz ba, memleket ánshige ataq beredi de, sosyn osy ataq berilgeni týraly anyqtama suraıdy. Tek byltyr jyl sońynda memlekettik nagradalar bazasy men Eńbek mınıstrliginiń bazasyn biriktirgende ǵana, Á.Dinishev ózine zań boıynsha tıesili bir jarym mıllıon teńgeden qaǵylǵany belgili boldy. Mundaı mysaldar jetip artylady. Jaraıdy, jaǵdaıy jaqsy kisiler týraly aıtpaı-aq qoıalyq, al áleýmettik jaǵdaıy tómen qanshama muqtaj jandar qınalyp, ózderine tıesili tólemaqylar men áleýmettik kómekterdi ala almaı júr. Negizi azamattarǵa mundaı memlekettik qyzmetter proaktıvti túrde usynylýy tıis.

Sol sııaqty, mysaly jańa salynǵan úıden páterdi ıpotekaǵa satyp alýdy oıǵa alsańyz, qujattar jınap, tórt uıymdy - bank, notarıýs, qurylys ıesi men HQKO-nyń arasynda taban tozdyryp, qanshama sergeldeńge túsesiz. Eger byltyr osyndaı 900 myńnan astam keıs boldy desek, onyń ústine árbir jaǵdaı boıynsha álgi uıymdarǵa 2-3 ret barý qajettigin eskersek, nátıjesinde adamdar 3 mln ret árli-berli júgirýge májbúr bolǵanyn kórýge bolady. Osy máselelerdi sheshý úshin biz bıznestiń bastamasy boıynsha Sıfrlyq ıpoteka servısin iske qostyq. Bank úderisin, sondaı-aq qurylys ıesi men memlekettiń, ıaǵnı «Azamattarǵa arnalǵan úkimettiń» úderisin biriktirdik. Nátıjesinde, ádette úı alý úshin 2 aptadan 1 aıǵa deıin ýaqyt joǵaltatyn qazaqstandyqtar endi sıfrlyq ıpoteka kómegimen baspanany bir táýlikte rásimdeı alady. Qyzmet iske qosylǵannan beri myńnan astam otbasy bir kúnniń ishinde baspanaly bolyp, ýaqyt únemdegen.

Bıýrokratııany joıý degenimiz – qaǵaz júzin­degi qujat aınalymyn azaıtý ǵana emes, memlekettik basqarýdyń bar­lyq sa­lasyna júıeli reınjınırıng júr­gizip, sıfr­ly transformasııalaý. Al sıfrly transformasııa – tehno­lo­gııa­lyq jańashyldyqtar negizinde memle­ket­tik basqarý júıesin qaıta qurý. Bul mem­qyz­metterdi jaı ǵana avtomattandyrýdy bildirmeıdi. Osy qyzmetterdiń mán-mańyzyn zerdelep, fýnksııalar men qyzmetterdi túgeldeı qaıtadan qarastyrý. Osy prosesterdegi adamı faktordy azaıt­pasaq, sıfrly transformasııany ishinara ǵana iske asyrsaq, bıýrokratııa men korrýpsııadan jáne júıedegi beıbereketten qutyla almaımyz.

Halyq arasyndaǵy taǵy bir suranysy jo­ǵary qyzmetke baılanysty keısti qarastyraıyq. Júrgizýshi kýáligin alý prosesinde qalyptasqan zańǵa qaıshy she­many joıý maqsatynda byltyr arnaıy mamandandyrylǵan HQO-ǵa jasyryn baryp, ondaǵy zańsyzdyqtardy vıdeoǵa túsirdik. Materıaldardy quqyq qorǵaý organdaryna jiberip, baqylaý jumystaryn kúsheıttik. Bul oraıda teorııalyq emtıhandy tapsyrý prosesine bıometrııalyq júıeni engizýge kiristik. Júıe synaqqa kelgen adamnyń jeke tulǵasyn anyqtap, test tapsyrýshylardy kezdeısoq orynǵa jaıǵastyrýǵa múmkindik beredi. Ár jumys ornyna kamera, sondaı-aq avtodromdaǵy tájirıbelik emtıhannyń prosesin ashyq etip, qadaǵalaý úshin GPS júıeni ornatýdy qolǵa aldyq. Sodan beri tájirıbelik jáne teorııalyq emtıhan­dy «sátti» tapsyrǵandardyń sany kúrt azaı­ǵanyn baıqaýǵa bolady. Máselen, byltyr birinshi toqsanda júrgizýshi kýáligin
36 569 adam alsa, bıyl 15 220 úmitker ǵana «atalǵan kýálikke» qol jetkizgen. Iаǵnı prosesti avtomattandyrý jáne ashyq etý arqyly sybaılas jemqorlyqqa tosqaýyl qoıýǵa bolady.

Portalda jer kezegine turǵan kóp

– Taıaýda jer kezegine turýǵa baılanysty qyzmettiń onlaın formaty en­gizilip, bul qoǵamda ájeptáýir daý týdyr­ǵany ras. Osy máseleni túsin­dirip be­rińizshi?

– Qarańyz, buǵan deıin adamdar Konstıtýsııa boıynsha ózderine tıesili 10 sotyq jerdi tegin alý úshin jergilikti ákimdikke baryp, aryz jazatyn. Ári qaraı ol aryzdyń taǵdyry belgisiz kúıde qalyp, kezek jyljı ma, joq pa – ony ákimdiktiń qyz­metkeri ǵana biletin. Naǵyz adamı fak­tor jaılaǵan másele. Al adamı faktor bar jerde bıýrokratııa men sybaılas jemqorlyq ta kezdesetini belgili. Son­dyqtan bizdiń maqsatymyz – el azamattaryna jer alý boıynsha kezekti barynsha ashyq jáne jarııa etý. Osy baǵytta mamandar úlken jumys atqardy. «Azamattarǵa arnalǵan úkimet» pen «UAT» AQ qyzmet­ker­leri jergilikti ákimdikterden túsken aq­parattyń barlyǵyn bazaǵa engizip, elektrondy kezektiń nusqasyn daıyndap shyqty. Sosyn eGov.kz portalynda jer ýchaskesine kezekke turý jáne kezekti qaraý qyzmetin iske qosty. Qazir kez kelgen adam qalaǵan ýaqytta portalǵa kirip, jer kezegin kóre alady. Demek eshkim kezekti túzetip, óz adamyn «ótkizý» syndy qıturqy áreketter jasaı almaıdy.

Al daýdyń kóbeıip jatqany – zańdy qubylys, sebebi kóptegen jyl jer kezegi qaǵaz júzinde júrgizilip, tolyǵymen ákim­dik­terdiń quzyrynda boldy. Jer keze­gine turýǵa baılanysty barlyq aqparatty bizge jergilikti atqarýshy organdar usy­nyp, bul derekterdi qaz-qalpynda por­talǵa engizdik. Qazir adamdar sol tizim­ge qarap, kelispeıtin tustaryn aıtyp jatyr. Buǵan deıin mundaı múmkindik qaras­­ty­ryl­maǵan edi. Aıtalyq jerge ke­zekke turý úshin portalda ótinish qal­dyr­­dyńyz delik, biraq ekranda «sizge jer berilgen» degen habarlama shyǵady. Alaıda siz jer almaǵansyz. Ne isteısiz? Álbette, daýlasasyz. Bul jaǵdaıda jergi­lik­ti atqarýshy organ jaýap berýge tıis, mán-jaıdy anyqtap, zertteıtin de solar. Eger de sizdiń jer almaǵanyńyz dálel­dense, ákimdikten kelgen habarlama n­­e­gi­zin­de bizdiń mamandar elektrondy bazaǵa tú­ze­týler engizedi.

Qazir jer kezeginde 3 mln-nan astam qazaqstandyq tur, sonyń 2 mln-y – kezekke elektrondy portal arqyly turǵandar. Onlaın qyzmet jýyrda ǵana 8 sáýirde iske qosylǵanyn eskersek, bul kádimgideı rezonans deýge bolady. Bul oraıda aıtarym, eger de osy jer kezegine qatysty qandaı da bir kelispeıtin máseleler týyndasa, azamattar E-Otinish júıesi arqyly shaǵymdana alady. Sol arqyly jaýapty organdar tıisti tekserister júrgizip, tolyqqandy jaýap berýge mindetti.

Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev qol­ǵa alǵan reformalardyń maqsaty – Qazaq­stan azamattarynyń múddesine qyzmet etý, ıaǵnı memlekettik apparatty basqarýdyń «adamǵa baǵdarlanǵan» mo­deline aýysý. «Memlekettik apparat­tyń qyzmetin bıýrokratııadan aryltý jónindegi» Jar­lyǵy – Ekinshi Respýblıka qurý jolyn­daǵy mańyzdy qadamdardyń biri.

Otandyq platformaǵa basymdyq berildi

– Qoǵamda jıi talqylanyp jatqan «Sber» kom­panııalar tobymen aradaǵy ke­li­simge toqtalsaq, sonymen bul má­se­lede qandaı baılamǵa kelip otyrsyzdar?

– Platformany ózimiz jasaıtyn bol­dyq. Byltyr meniń tapsyrmam boıynsha «Ulttyq aqparattyq tehnologııalar» AQ arnaıy keńes qurǵan edi. Ulttyq sıfrly tehnologııalar men otandyq IT-kompanııalardy zerttep, jan-jaqty tal­qylaýǵa sáıkes tıisti jumystar atqa­ryldy.

Mınıstrliktiń tapsyrmasymen 26 mem­lekettik organda, 17 jergilikti at­qarý­shy organ men kvazımemlekettik sek­tordyń 22 sýbektisinde zertteý júr­gizilip, nátıjesinde elimizde 572 aqpa­rat­tyq júıe bar ekendigi anyqtaldy. Sondaı-aq birqatar prosestiń áli de avtomattandyrylmaǵany, al aqparattyq bazalardyń 50 paıyzynda qaıtalaý fýnk­sııalary bar ekendigi belgili boldy. Zertteý qorytyndysyna sáıkes qajetsiz 178 aqparattyq júıeniń tizimi daıyndaldy. Onyń ishinde memlekettik organdarǵa – 107, jergilikti atqarýshy organdarǵa – 71 júıe tıesili.

Qazir biz tıisti tujyrymdama jasalyp jatyr, soǵan sáıkes otandyq ázir­leýshiler «UAT» AQ basshylyǵymen álem­dik keńistiktegi Open Source bazasyn­da­ǵy ónimderge súıenip, otandyq sıfr­ly platformany daıyndaýǵa birtindep kirisedi. Negizi platforma kóptegen kom­ponentten turady. Eger bizdiń maman­dar qandaı da bir bóligin ázirleı almasa nemese qıyndyqtar týyndasa, halyq­aralyq platformalarǵa, onyń ishinde tek «Sber» emes, basqa da sheteldik kom­pa­nııalarǵa júgine alamyz. Al platformany ózimizde shyǵarýǵa kem degende 3-5 jyl ýaqyt kerek, onyń ústine bul tehnologııany da­ıyndaý ońaı sharýa emes. Biraq qaıtkenmen de elimizge sıfrly platforma kerek. Sondyqtan osyndaı jaýapkershilikti aldyq. Platforma ar­qyly barlyq bıznes-prosesti ashyq nusqaǵa aýystyryp, qyrýar qarajatty únemdep, bıýrokratııany joıýmen birge korrýpsııanyń aldyn alýǵa bolady. Aza­mattardyń qa­jet­tiligin aldyn ala boljap, tıisti jár­dem­aqylar men tó­lem­der avtomatty túrde taǵaıyn­da­lyp, halyqtyń ómiri biraz je­ńildeı túsedi.

Elimiz «munaıǵa baı» dep maqtan­ǵany­myz­ben bul óndiristegi qarajat aınalymy men qansha shıkizat óndirilip, aq­shanyń qaıda ketip jatqanynan beı­­ha­barmyz. Bar­lyǵy qaǵaz júzinde júr­gi­ziledi. De­mek taǵy da qaǵazbastylyq jáne adamı fak­tor­ǵa aınalyp kelip otyr­­myz. Osy sala ashyq jáne jarııaly bolý úshin bıznes-prosesterdi barynsha sıfr­lan­dy­rý­ǵa kiristik, qazir 60 paıyzy sıfr­landy. Qaı­talap aıtaıyn, elimizdegi barlyq sala sıfr­lanýǵa tıis. Bul – úzil­meıtin prosess, únemi jańartyp, damy­týdy qajet etedi. Zamanaýı sıfrly plat­­forma bul prosesti jyldamyraq júr­­gizýge septesedi.

Ras, daıyn platformalyq tehnologııa­ny satyp alyp, ýaqyt únemdegimiz keldi. Buryn ýaqyt altynmen para-par edi. Qazir ýaqyt altynnan da qymbat ekenin kórip otyrmyz. Eger de daıyn tehnologııany satyp alǵanda, platformaǵa kóshý prosesin jyldamdatyp, sıfrlandyrý salasynda joǵary deńgeıge kóterilý arqyly birqatar máseleniń túıini tez sheshiler edi.

– Sonymen «Sbermen» aradaǵy memo­randýmǵa núkte qoıyldy ǵoı?

– «Sbermen» tek memorandým jasal­ǵanyn eskersek, ony kelisimshartpen shatas­tyrmaǵan jón. Iаǵnı qandaı da bir mindetteme joq. Alaıda qazir bul platformany «UAT» aksıonerlik qoǵamynyń resýrstary negizinde osyndaı jobalar boıynsha tájirıbesi bar sarapshylardy qatystyryp, otandyq IT kompanııalardyń kúshimen jasaýdy uıǵardyq.

Memleketke qyzmet etkendikten bizge elimiz­diń bolashaǵyna qatysty úlken jaýap­kershilik júktelip otyr. Son­dyq­tan basty mindetimiz – kez kelgen ýaqytta halqymyz ben memleketimizdiń múddesine ońtaıly sheshimderdi qabyldaı bilý.

Basty mindet – adamı kapıtaldy damytý

– Kórshiles memleketterdegi jaǵ­daı­ǵa baılanysty IT-salasyndaǵy kompanııalar men mamandar ózderine qolaıly óńir izdestirip jatqany málim. Mundaı mamandardyń elimizge kelýin jaǵymdy úrdiske baǵalaýǵa bola ma?

– Aldymen bul úrdistiń tıimdi tus­ta­ryn aıtaıyn, sosyn qalaı baǵalaý kerektigin ózińiz de túsinersiz. Sekýnd saıyn qubylyp jatqan zamanda IT-ma­mandar – eń qundy kadrlarǵa aınaldy. Son­dyqtan basty maqsatymyz – adamı kapıtaldy damytý. IT-salasyna mıllıard­tap qarajat quıǵanymen, adamı kapıtal bolmasa, aqshanyń barlyǵy dalaǵa ketedi. Al adamı kapıtaldy qunttaý úshin eń aldymen myqty IT-kompanııalar men mamandar «qaınap jatqan» qolaıly orta qalyptastyrý kerek.

Kezinde Astana Hub ta osy maqsatta ashylǵan bolatyn, ıaǵnı halyqaralyq tehnopark retinde iske qosyldy. Búginde onda 685 IT-kompanııa tirkelgen, onyń deni – qazaqstandyq uıymdar. Bıylǵy aqpan aıynan beri 700-ge jýyq sheteldik Qazaqstanǵa relokasııa (qyzmettik qonys aýdarý) boıynsha bizden keńes alyp jatyr, keıbiri tirkelip, jumysyn bastap ta ketti. Relokasııa boıynsha jan-jaqty qoldaý kórsetip jatyrmyz: arnaıy salyq tártibi, zamanaýı ınfraqurylym, vızalyq qoldaý, SEED stage (dáleldengen bıznes-model gıpotezasyna salynǵan ınvestısııa) kezeńinde venchýrlyq qarjy­landyrý, akselerasııa kýrstary, eGov arqyly onlaın tirkelý syndy máseleler qamtylǵan.

Mysaly, Qazaqstanǵa kóshkenderdiń ishinde álemniń 600-den astam qalasynda jumys isteıtin jáne mıllıardtaǵan dollarǵa baǵalanatyn inDriver, Epam kompanııasy da bar. Osyndaı myqty kompanııalar men mamandarǵa múmkindik berý arqyly ózimizge de tıimdi jaǵdaı qalyptastyramyz, ıaǵnı sheteldik mamandarmen tájirıbe almasý, jumys ornyn kóbeıtý, jahandyq ınvestorlardy tartatyn startaptardy ulǵaıtý – el ekonomıkasyna oń áserin tıgizedi. Eń bastysy, jastarymyzdyń qabiletin damytýǵa qolaıly IT-orta qalyptastyryp, ınno­vasııalyq áleýetimizdi kúsheıte alamyz.

– Memleket basshysy elimizde 100 myń IT-maman daıarlaý týraly tap­syr­ma bergeni esimizde. Osy baǵytta qan­daı jumystar atqarylyp jatyr?

– Ulttyq jobada belgilengen bul tapsyrmaǵa sáıkes 2025 jylǵa deıin 100 myń IT-maman daıarlaýǵa kúsh salyndy. Osy maqsatta matematıkaǵa qa­bi­let­ti el azamattaryna jekemenshik jáne memlekettik IT-mektepterde oqý úshin 20 myń IT-vaýcher qarastyrylǵan. Byltyr 100 adam Nur-Sultan, Almaty, Shymkent, Qaraǵandy, Aqtaý, Semeı jáne Oral­daǵy baǵdarlamalaý mektepterinde oqýǵa grant aldy. Bıyl taǵy 3 myń adam­ǵa kvota qarastyrylyp, onyń ústine 13 IT-mektepke grant berildi. Taıaý jyldarǵa 20 ın­novasııalyq mektep ashýdy jos­par­laǵanbyz, byltyr sonyń 6-y iske qosylsa, bıyl 5 IT-mektep ashylady.

Adamı kapıtaldy durys paıdalana bilsek, ekonomıkaǵa tikeleı paıda áke­lý­ge bolady. Byltyr elimizde aqpa­rat­tyq-kommýnıkasııalyq tehnologııalar ónimderiniń eksporty 30 mln dollarǵa jetse, 2025 jylǵa qaraı IT-eksportty 500 mln dollarǵa jetkizý kózdelip otyr.

Ǵaryshqa pragmatıkalyq turǵydan qaraǵan jón

– Aeroǵarysh salasyndaǵy aqparat­tar­men bólisseńiz. Airbus kompanııasy­men birlesip qurylǵan Ghalam kásipor­nynda óndiris iske qosyldy ma? Jal­py, Qazaqstanda shyǵarylǵan ǵarysh teh­no­logııalarynyń ıgiligin qashan kóre­miz?

– Oryndy suraq. Ǵarysh apparattaryn qurastyrý-synaý kesheni – qazirgi otandyq aeroǵarysh salasyndaǵy kúrdeli jáne óte mańyzdy baǵyt. Astanadaǵy Turan kóshesi boıynda ornalasqan ke­shen­niń qurylysyna 200 mln dollardaı ınvestısııa salyndy. Kásiporyn da­ıyn, bilikti mamandar bar, tipti qosalqy bólshekter de shyǵarylyp jatyr. Biraq eń negizgi spýtnık óndirisi iske qosylǵan joq. Nege? 2020 jyly pandemııa bastalyp, Airbus mamandary elimizge kele almaı qaldy. Saldarynan tıisti saraptama júrgizilmeı, kásiporyndy sertıfıkattaý máselesi ke­ıin­ge qaldy. Al sertıfıkat bolmasa, ón­diriske de ruqsat berilmeıdi.

Indet báseńdegennen beri osy isti qol­ǵa alyp, elimizdegi Fransııa elshi­ligi jáne kompanııa ókilderimen jıi kezdesip, kelisimsharttaǵy mindetterdi oryndaýǵa talap qoıdyq. Qazir Airbus mamandary elimizge kelip, sertıfıkattaý jumystaryn júrgizip jatyr. Osy jyldyń sońyna deıin aıaqtalýǵa tıis. Sol kezde mamandar birden spýtnık óndirisine kirisedi.

Áıtse de ózderińiz bilesizder, spýtnık degen arzan buıym emes, endi ǵana iske qosylǵan kásiporynǵa shetelden tapsyrys túsý úshin aldymen óz memleketimizge arnap spýtnık shyǵaryp, ony ushyryp, sapasyn tekserýimiz kerek. Sonda ǵana basqa memleketter Qazaqstannyń bul ba­ǵyttaǵy nátıjelerin kórip, kom­mer­sııalyq tapsyrys bere bastaıdy.

– «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵyn Reseı mem­le­keti jalǵa alǵany málim. Bul keshenge baılanysty Qazaqstannyń taıaý bola­shaqqa arnalǵan jospary bar ma?

 – Iá, «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵyn shynymen de Reseı Federasııasy 2050 jylǵa deıin jalǵa alǵan. Qazir eki perspek­tıvaly «Gagarın starty» jáne «Báı­terek» jobalary júzege asyrylyp jatyr. Jospar boıynsha alǵashqy synaq jumystary 2023 jyldyń sońyna deıin oryndalýǵa tıis. Desek te, álemdegi ahýal kúrt ózgerýi múmkin. Búginde «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynyń qyzmetin saqtaý úshin barlyq amaldy qarastyryp kelemiz. Tutastaı aıtsaq, ǵarysh ındýstrııasyna pragmatıkalyq turǵydan qaraǵan jón.

Biraq Qazaqstan óziniń tolyqqandy ǵarysh baılanys júıelerimen qamtylǵan el. Bul salada kóshten qalmaý úshin túrli jaǵdaılarǵa beıimdelip, jumysymyzdy jalǵastyryp jatyrmyz. Qazir KazSat-2 jáne KazSat-3 spýtnıkteri elimizdi baılanys jáne telehabar taratý múmkindigimen to­lyqtaı qamtamasyz etip otyr. 15 qazaq­stan­dyq baılanys operatory elimizde 13 myń stansa arqyly osy spýtnıktermen qyzmet kórsetip jatyr.

Al ǵarysh monıtorıngine jol ashqan KazEOSat qos spýtnıkti júıesi arqyly jerdi qashyqtan zondtaý qolǵa alynyp, elimizdiń aýmaǵy, qalyń ormany men ózen-kólderi 100 paıyzǵa sıfrlandy. Sondaı-aq paıdaly qazbalardy sıfrlaý jáne monıtorıngileý, atmosfera men to­pyraqty taldaý dáldigin arttyrýǵa jol ashyl­dy. Tek byltyr 7,3 myń ruqsat etil­­megen qoqys polıgony, paıdaly qaz­balardyń 2,3 myń zańsyz kareri, 2,6 myń aǵash kesý polıgony, 260 myń órt oshaǵy anyqtaldy. Sonymen birge Nura, Jaıyq, Aqsý ózenderiniń jáne Buqtyrma sý qoımasynyń sý qorǵaý aımaǵy men bel­deýiniń aýmaǵynda buzýshylyq belgi­leri bar 3 700 nysan anyqtalǵan.

Qazaqstan qazirgi kezde Ortalyq Azııa­da ǵarysh baılanys júıesi qyz­metterin eks­port­taýmen de aınalysady. Dese de, ýa­qyt bir ornynda tur­maı­tynyn eskersek, adamzat túrli ozyq tehnologııa­lardy qar­qyndy ıgerip jatyr. Keshegi ushyrǵan spýtnıkterimizdiń taratatyn ınternet baılanysy búgingi sıfrly zamannyń tala­byna múldem saı emes. Sondyqtan byltyrdan beri álemniń kez kelgen jerin­de keń jolaqty ınternetti taratýǵa múm­kin­dik beretin úsh alpaýyt – OneWeb, SpaceX (Starlink), SES kompanııalarymen kelissózder júrgizip, tıisti jumystarǵa kirisken bolatynbyz.

OneWeb kompanııasymen eki ret tehnı­ka­lyq testileý júrgizip, ınternettiń jyl­dam­dyǵy men tehnıkalyq sáıkestigin synadyq. SES-tiń spýtnıktik ınternetin Almaty oblysyndaǵy birneshe aýylda synaq­tan ótkizdik. Synaqtar sátti ótti. Bul jumystardy ázirshe qanatqaqty joba re­tinde jalǵastyryp jatyrmyz, al zańǵa tıisti ózgerister engizilgen kezde kompanııa­lar tolyqqandy qyzmet usynýǵa kirisedi.

Áńgimelesken

Jaqsylyq SAǴADAT,

«Egemen Qazaqstan»