Sóz ben istiń arasy

Traktorshy «IýMZ-ny» otaldyrýmen álek bolyp jatqanda kontor jaqtan qyzyl ala kóılek kıgen bir áıel ekpindep keldi de: «Senderge kesheden beri ne aıtyldy? Aýdannan ókilder keledi, saǵat 11-de kontorda jınalys bolady dep eskertildi ǵoı. Bularyń ne, túk bilmegensip ketip bara jatqandaryń? Dı­rek­tor men partorg aıtty, bil­meımin, túgel qatysasyńdar. Jı­­na­lysta ókildiń aldy bos bol­maý­ǵa tıis», dep ózeýreı sóıledi.

Traktorshy aǵaı: «Sonda otynǵa qashan baryp kelemiz? Kún kesh bolyp ketedi ǵoı», dep jalynyshty únmen qarsylyq tanytqansydy. Biraq álgi áıel eshteńege qaramady, traktordyń ja­nynda turǵandardyń bar­lyǵyn syqpyrta aıdap, kontor­da­ǵy májilis zalyna toǵytyp jiberdi. Qosaq arasynda men de kettim.

Keńshar kontorynyń májilis zaly keń, ári susty eken. Tórde qyzyl mata jaıylǵan uzyn ústel tur. Onyń oń jaǵyn ala bere qyzyl qońyr aǵashtan jasalǵan bıik minber ornalasqan. Zaldyń ishi ıirip aıdalyp ákelingen keńshar jumysshylaryna lezde tolyp ketti. Sálden keıin esikten teńsele basyp, kópshilikke sheke­sinen qarap birinen soń biri tizbektele tórt adam kirdi. Jurt oryndarynan turyp qurmet kórsetip qarsy aldy. Ekeýin syrttaı bilemin. Biri – partorg, ekinshisi – dırektor. Qalǵan ekeýi aýdan ortalyǵynan kelgen ókil ekeni anyq. Júzderi kún kórmegen, sup-sur. Olar tórdegi ústelge, halyqqa qarama-qarsy jaıǵasty. Men úshin bári qyzyq, bári tańsyq. Mynadaı mártebeli orynǵa kirý qurmetine aqysyz-pulsyz ıe bolǵanyma mázbin. Jınalys bastalyp ketti.

Kún tártibi bekitildi: Birinshi másele – qystaý qoralardy, ondaǵy shopan turatyn úıdi jóndeý, ekinshi másele (esimde jaqsy saqtalyp qalypty) – kommýnızm ornatý, kompartııanyń sheshimderin júzege asyrý. Sodan birinshi másele boıynsha ferma meńgerýshilerine, qurylys brıgadıriniń basshysyna sóz berildi. Olardyń báriniń sózderi bir jerden shyqty: qurylys materıaldary, áınek, plıta, t.b. joq. Oblystan kelmeı jatyr. Máseleniń bir ushy dırektorǵa tireldi. Ony seze qoıǵan jına­lys­­ty júrgizýshi aǵaı: «Ja­raıdy, bul máseleni aldaǵy ýa­qyt­ta taǵy qarastyramyz, endi kún tár­tibin­degi kelesi máselege kó­sheıik», dedi.

Sodan aıda kelip, jınalys qyzyp júre berdi. Gorbachevtiń ákelik qamqorlyǵynyń, partııa­nyń týra jolynyń arqasynda keremet ómir súrip jatqanymyz, kommýnızmdi qurýǵa «jarty eli» ǵana ýaqyt qalǵany týraly, Qudaı-aý, taǵy da talaı ıgilikter aıtyldy. Sol sátte osyndaı tamasha elde turyp jatqanym úshin keýdemdi maqtanysh sezimi kernep ketti. Aýdannan kelgen ókilder de, keńshar basshylary men jumysshylary da jarqyn-jarqyn sóılegende zaldyń ishi shattyqtan qyzýy kóterilip tur edi. Uzaq dý qol shapalaqtaýmen jınalys bitti.

Jınalystyń áserinen trak­torǵa jetkenshe aıyǵa almadym. Biraq tirkemege mingen sátte álgi ásem áser birden ǵaıyp boldy. Tirkemeniń ústinde shań-shań bolyp, selk-selk etip ketip baramyz. Tirkeme qatty tońqyǵanda otyrǵan jerinen artqa qaraı shalqasynan túsken bir aǵamyz ornyna qaıta otyryp jatyp, kezergen ernin bir jalap aldy da «ákeńniń aýzy, saǵan, kommýnızm» dedi yzbarlana. Onyń aýzynan bul sózdi jınalys­tan shyqqan bette estigenimde qabyldaı qoımas edim, al myna kúıimizde onyń álgi sózine túsi­nis­tikpen qaramasqa lajym joq edi...

Keıin qystaý qoraǵa kóship bardyq. Sol kezde meniń de aýzymnan: «ákeńniń aýzy saǵan, kommýnızm» degen sóz eriksiz shyǵyp ketkeni. О́ıtken qystaý qora byt-shyt, jóndelmegen – baıaǵy jınalysta kún tártibine qo­ıylǵan birinshi másele kom­mýnızmdi ornatamyz dep júrip esten shyǵyp ketken. Ony qoıa ber, biz turatyn úıdi aıtsańshy: tereze salynbaǵan, esigi shalqasynan qulap jatyr, pesh ústinde plıta joq, qysqasy – byt-shyt. Bul qystaýǵa jylda kelemiz, jyldaǵy kórinis osy. Jylda kókem men apam mundaǵy úıdi de, qorany da ózderi rettep, jamap-jasqap júrgeni. Terezege áınek salynyp kórmegen, ylǵı kleenkamen bekitiledi. Al bizdiń jurt aıtyp júrgendeı kommýnızmge jyl saıyn jaqyndap kelip qalǵanymyz, qane?

Sol jalǵan ýádemen, ish keptirer qurǵaq sózben áli kelemiz. Sóz ben istiń arasyndaǵy al­shaqtyq jaqyndar emes. Qaptaǵan jınalys, qaqsaǵan sheshender, bireýdi shyǵaryp, bireýdi túsirgen minbeler. Osy­dan jalyqtym dep eshkim aıtpaıdy, jalyqtyrdym dep te eshkim tyıylmaıdy. Ádemi ómirdiń elesi áli eliktirip keledi. Jetkizer emes. Ádemi ómir qandaı bolady. Ony kim kóripti. Bálkim, ádemi ómir degenimiz osy ózimiz súrip jatqan ómirdiń ózi shyǵar.