Qaterli isik: Balalar derti adamzatty alańdatady

Memleket basshysy Qasym-Jo­mart Toqaev «Balalar – memleketimizdiń jarqyn bolasha­ǵynyń kepili. Son­dyqtan da aldaǵy jyldy Balalar jyly dep jarııalaý kerek dep esepteımin. Áńgime jalań uran men merekelik is-sharalar týraly emes. Birinshi kezekte bılik tarapynan balalardy qorǵaý úshin densaýlyq saqtaý, bilim berý, áleýmettik qoldaý baǵytynda naq­ty is-sharalar qolǵa alynýy kerek. О́ske­leń urpaqtyń úılesimdi damýy men baqytty balalyq shaǵy – bizdiń jalpyulttyq mindetimiz», degen bolatyn.

Ult múddesi – urpaq saýlyǵy. El Prezıdenti aıtyp ótkendeı, ós­ke­leń urpaqtyń úıle­simdi damýy – jalpyulttyq min­det. Sol mindettiń kósh basynda bala­lardyń densaýly­ǵyn qorǵaý máse­lesi tur. Bul asa ma­ńyzdy ári jaýapty is. Sebebi bú­gingi balalar men jetkinshekter – el jastary, Qazaq­stannyń keleshek tol­qyny. Oǵan nemquraıdy qaraýǵa bolmaıdy. Ásirese balalar arasyn­da­ǵy obyr syndy qaterli aýrýmen kú­resti qaperge almaýǵa haqymyz joq. Otan­dyq dárigerler úshin bul tańsyq dert emes. Tipti aýrýdyń osy túrimen kún saıyn kúresip, ár balanyń ómiri úshin arpalysyp júrgen jandar bar. Elimizdegi bilikti dárigerler men kási­bı mamandardyń basyn qosqan emdeý uıymdary naýqas bala­larǵa udaıy qol ushyn sozady. Sonyń biri – Nur-Sultan qalasynda ornalasqan University Medical Center korporatıv­­tik qory. Ortalyqta aq halatty abzal jan, onkogema­to­lo­gııa bólimshesiniń meńgerýshisi Zábıra Qyzdar­bekova eńbek etedi. Onyń aıtýynsha, elimizdegi qıyn patologııaǵa tap bolǵan balalar birden osy klınıkaǵa jetkiziledi. О́zge oblystyń dárigerleri emdeı alma­ǵan jaǵdaıda balalar osy ortalyqqa jiberiledi.

– 2011 jyly University Medical Center ortalyǵyn­da 30 tósektik oryn­dyq onkogematologııa bólimshe­si ashyldy. 2013 jyly 22 tósektik oryn­dyq onkologııa bólim­shesi qoldanysqa berildi. Al 2018 jyly 10 tósektik oryndyq kúndizgi stasıonar el ıgiligine jumys isteı bas­ta­dy. Qazirgi kezde onkologııa bólimin­de tósektik oryn sany 137-ge jetti. Aıta ketý qajet, búginde osy on­kologııa bólimine qarasty 4 bólim­she jumys isteıdi. Iаǵnı eki onko­logııa bólimshesi, TGSK bólim­shesi jáne kúndizgi stasıonar bar. 2012 jyly Qazaqstanda alǵash ret súıek kemigin aýystyrý operasııa­sy da osy ortalyqta jasaldy. Eli­­mizde onkologııalyq aýrýlar Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bekitilgen hattamasyna sáıkes emde­ledi. Ortalyqta zamanaýı tehnolo­gııalardyń kómegimen súıek kemigin aýystyrý, sáýlelik terapııa, ımmýnoterapııa (kıtrýda, karzıba) syndy emdeý sharalary qolǵa alyndy, – dedi Z.Qyzdarbekova.

Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetine sáıkes, Qazaqstanda jyl saıyn 600-ge jýyq baladan alǵash ret qaterli isik anyqtalady. Byltyr bul qorqynyshty dıagnoz alǵash ret 591 balaǵa qoıyldy. Jalpy, el aýmaǵynda keıingi 7 jylda qaterli isigi bar balalardyń aýrýshańdyǵy turaqty jaǵdaıda. Máselen, 2021 jyly syrqattanýshylyqtyń bir­sha­ma ósýine qaramastan, bul kórset­kish álemdik derekterden tómen qa­lyp otyr (100 myń balaǵa 14-15 jaǵdaı).

Negizi, elimizde aımaqtyq maman­dardyń dına­mıkalyq baqylaýyn­da ár túrli onkologııalyq jáne gema­tologııalyq aýrýǵa shaldyqqan 4 621 bala bar. Qaterli isik aýrýy bo­ıynsha 2 083 bala baı­­qalady. Jyl saıyn balalar onkologteri men gema­tolog dárigerleri jalpy praktıka dárigerlerin jáne salalyq mamandardy qaterli isikti erte dıagnos­tıkalaý ádisterine oqytady. Sonyń ná­tıjesinde, 1, 2-satydaǵy balalarda qaterli isik aýrýyn erte anyqtaý 2015 jyly 29%-dan 2021 jyly 52%-ǵa deıin artty.

Qazaqstanda qaterli isigi bar ba­lalardy dıagnostıkalaý jáne qar­qyndy emdeý 2013 jyldan bas­tap eki respýblıkalyq klınıka­da iske asyrylady. Sonyń biri Al­maty qalasyndaǵy Pedıatrııa jáne balalar hırýrgııasy ǵylymı orta­lyǵy bolsa, ekinshisi Nur-Sultan qala­syndaǵy University Medical Center korporatıvtik qory sanalady. Sony­men qatar kópbeıindi oblystyq balalar stasıonarlarynyń bazasynda onkologııalyq jáne gematologııa­lyq beıindegi pasıentterge arnalǵan bó­lim­sheler nemese tósekter bar. Onda qa­terli isikke kúdikti pasıent­terge bas­tapqy dıagnostıka jasalady.

Qazirgi tańda el aýmaǵynda qa­terli isigi bar pasıentter úshin 488 tósektik oryn usynylǵan. Sonyń 266-sy – respýblıkalyq mańyzy bar klınıkalarda. Kadrlyq qamtamasyz etýge keletin bolsaq, búginde Qazaq­standa 81 balalar onkology/gematology ju­mys isteıdi. 51 dáriger respýblıkalyq orta­lyqtarda, 35 dáriger óńirlik orta­lyqtarda eńbek etedi. 2013 jyly «Balalar onkologııasy» jáne «Bala­lar gematologııasy» mamandyqtary­nyń birigýinen bastap terapııanyń kúr­deli kóp komponent­ti baǵdarlama­lary ázirlenip engizil­di. Ár túrli onko­­logııalyq jáne gema­tologııalyq aýrýlar kezinde gemopoezdik diń jasýshalaryn transplanttaý, súıek isikteri kezinde býyndardy endopro­tezdeý, ­retınoblastoma kezinde se­lek­tıvti ıntrakranıaldy hımııa­lyq terapııa ­sııaq­ty emdeýdiń joǵary tehnologııalyq ádisteri ıgerildi.

Barlyq dıagnostıkalyq tehnolo­gııa­lardyń kómegimen dıagnozdy túp­kilikti verıfıkasııalaý, sondaı-aq qarqyndy baǵdarlamalyq hımııa­­­lyq terapııa, jedel emdeý, gemopoezdik diń jasýshalaryn transplanttaý eki respýblıkalyq klınıkada jú­ze­ge asyrylady. Elimizde barlyǵy 280-nen astam gemopoezdik diń jasýsha­laryn transplantasııalaý júr­gi­zil­di. Emdeý qyzmetinen basqa, osy eki orta­lyqtyń qyzmetkerleri tera­pııa­­­nyń jańa ádisterin, dıagnos­tıka men emdeýdiń klınıkalyq hat­tama­la­ryn, konsýltatıvtik-prak­tıkalyq kó­mek, emdelip jatqan naý­qas­tardy dına­mıkalyq baqylaý ­jáne oqý-ádis­teme­lik qyzmetti ázir­lep engizedi.

Qaterli isigi bar balalardy emdeý jumysy bala­larǵa tegin me­dısınalyq kómektiń kepildik beril­gen kólemi sheńberinde, ıaǵnı res­pýb­lıkalyq bıýdjet esebinen júr­giziledi. Máselen, orta eseppen qa­terli isigi bar bir balany emdeý­diń qarqyndy kýrsyna memleket shamamen 12 mln teńge jumsaıdy. Ne­gizgi qarqyndy emdeý kýrsy aıaqtal­ǵannan keıin balalar ýchaskelik dári­gerlerdiń qadaǵalaýyna shyǵa­rylady. Dekrettelgen merzimde óńir­lik jáne respýblıkalyq balalar onkologter men gematologterden tek­serýden ótedi.

Uzartylǵan em qarastyrylǵan keıbir aýrýlar úshin balalar qajet­ti dári-dármekterdi tegin alady. Me­dısınalyq aralasýlarmen qa­tar qa­zir pasıenttiń jáne onyń ata-ana­sy­nyń psıhologııalyq jaǵ­da­ıyna, áleý­met­tik mártebesine kóp kóńil ból­iný­de. Sonymen, eki res­pýb­lıkalyq orta­­lyqta da smart-mek­tepter ashylyp, jumys istep jatyr. Onda balalar medısınalyq prosedýralardan alshaqtap, robottehnıka, lego-quras­tyrý, pishý jáne tigý boıynsha óz daǵ­dylaryn damyta alady, shahmat oınaý­dy, aǵylshyn tilin úırenedi.

Qazaqstanda balalardyń onkolo­gııalyq aýrýlaryn dıagnostıkalaý men emdeýde qol jetkizilgen tabys­tarǵa qaramastan, keıbir dárilik zattar men medısınalyq buıymdardy ilespe terapııa úshin tir­keý jáne ákelý problemasy, gıstotıptelgen donorlar­dyń tirkelimin keńeıtý, obyrdy 1-2 satyda erte dıagnos­tı­kalaý, balalar onkologııasynda dıag­nostıka­nyń mole­kýlıarlyq-gene­tıkalyq ádisterin damytý, balalardy emdeýden keıin ońaltý syndy sheshimin tap­paǵan problemalar áli de az emes. Sondyqtan qoǵam­nyń, mesenattardyń, Úkimettiń nazaryn qazirgi prob­lemalarǵa, sonyń ishinde qaterli isik aýrýyn erte dıagnostıkalaý máselelerine jáne balalar onkologııa­symen kúresý úshin birlesken kúsh-jigerdi shoǵyrlan­dyrý qajet­tiligine aýdarǵan jón.