Azamattyq paryzynan jaltaratyndar azaıar emes

Alaıda paryzdy qaryz dep túsi­ne­­tin­derden góri «áskerge barmaımyn» dep «isinetinderdiń» qa­ta­ry kóbeıip bara jatqany kimdi de bolsa qynjyltatyny ras. Attyń ja­lynda, túıeniń qomynda júrip, Uly dalany qorǵaǵan babalar erligi en­digi umyt bola bastaǵan tárizdi. Áıteýir, jastardyń janarynda ot, júre­gin­de shoq sóngendeı kórinetini bar. Biriniń densaýlyǵy syr berse, biri on saýlyǵynyń sońyna ergisi kele me, basqa sebebi bar ma, kim bilsin?! Áı­te­ýir, áskerge barýdan jaltaratyndar sany azaımaı tur. Osy másele bo­­­ıynsha Qorǵanys mınıstrliginen al­ǵan jaýabymyz kóńilge kirbiń túsir­di.

35 myńnan astam azamat áskerge barǵysy kelmeıdi

Mınıstrliktiń resmı jaýabynda jyl saıyn áskerge shaqyrý jáne medısınalyq komıssııadan ótý ke­zin­de 35 myńnan astam adam jal­ta­rýdyń jolyn tabatyny jó­nin­de jazylǵan. Vedomst­vo­daǵylar bul ózekti máseleniń ózine tán birneshe sebebin de atap kórsetken.

«Birinshiden, syrtqy kóshi-qon saldarynan shaqyrý naýqany bas­tal­ǵan ýaqytta ártúrli sebeptermen (oqytý, emdeý, jumys) 10 myńnan astam áskerı boryshyn óteýge tıis­ti azamat memlekettik shekaradan kedergisiz ótip ketedi. Sodan ás­ker­ge shaqyrý aıaqtalǵanǵa deıin shet mem­­leketterdiń aýmaǵynda bo­la­dy. Atap aıtqanda, Reseı, О́z­bek­stan, Ońtústik Koreıa, Qyrǵyz Respýb­lı­ka­syna ketip qalatyndar kóp.

Odan bólek ishki kóshi-qon da aıtarlyqtaı áser etedi. Sonyń sal­da­rynan 25 myńnan astam azamat respýblıkanyń basqa óńirlerine shyǵady nemese áskerı esepten shyq­paı jatyp turǵylyqty jerin aýys­tyrady. Sol sebepti osy sanattaǵy aza­mattar izdestirilýge beriledi.

Medısınalyq kýálandyrýdan ótý kezinde densaýlyq jaǵdaıyna negizsiz shaǵym jasaý da shaqyrýdan jaltarýdyń sebebi bolyp otyr. Sonymen qatar naryqtyq ekonomıka jaǵdaıynda áskerı qyzmet ót­kerýge áser etetin qar­jy­lyq má­se­leler týyndaıdy. Osyǵan baı­la­nysty halyqqa aýqymdy túsin­dirý jumystary udaıy júrgizilip keledi. Bul is-shara ashyq formatta ótkiziledi. Oǵan qatysqan áskerge sha­qy­rylýshylar, olardyń ata-analary, jýrnalıster, halyq kez kelgen aqparatty alý múmkindigine ıe. Ata-analarmen áńgimelesý júrgiziledi, onda olarǵa komıssııadan ótý, azamattardy bólý, qyzmet atqarý pro­se­si týra­ly tolyqqandy málimet aı­ty­lady», delingen Qorǵanys mı­nıs­trliginiń jaýabynda.

Sarbazdardyń boıynda Qabanbaıdyń rýhy bolsa deısiń...

Babalar amanaty degendi joǵa­ry­­da aıtyp qaldyq. Qasiret pen qa­sıetke toly tarıh paraqtaryn aqta­rystyra tússek, babalardyń keıin­gi urpaqqa qaldyrǵan amanatyn attap óte almasymyz aıdan anyq. Búgin­gi­deı ozyq úlgi­degi qarý-jaraq joq za­man­nyń ózin­de ulan-ǵaıyr dalany naızanyń ushymen, bilektiń kúshimen qorǵaǵan alyptardyń erligi qaı ýa­qyt­ta da jadymyzdan ósh­pek emes. Solaı bolýǵa tıisti.

Bala kezinen jaýdyń sesinen de, mysynan da qaımyqpaǵan Qarakereı Qabanbaıdyń jaý arasynda júrip, eshteńeden taısalmaǵan órlikke toly erlikteri jas urpaq úshin qaı kez­de de úlgi ekeni daýsyz. Aǵa­syn mert qylyp, jylqysyn tona­ǵan jońǵarlardan Erasyl batyr qalaı ǵana aıaq tartsyn? Kek qaı­tarǵan. Tipti ákesin baqılyq qylǵan joń­ǵar batyrynyń da jazasyn ber­geni málim. Onyń bári tarıh paraq­tarynda jazýly tur.

Qaı kezde de derekterge júgine­tini­miz bar ǵoı. Sol Qarakereı Qa­ban­baı iri shaıqastardyń barly­ǵynda tóbe kór­se­tip, 103 jekpe-jek­­te qarsylas­ta­ryn qapy qal­dy­r­­­ǵanynyń ózi ańyzǵa aınalǵan shyn­­dyq emeı nemene? Qazaq dalasyn qorǵaý úshin alpys jyl attan tús­pegen alyptyń erlikke toly ómir joly jastardyń qaperinde júrse deısiń, keıde. Álbette, azattyqtyń araıly tańy atqaly beıbitshilik basty ustanymymyzǵa aınalǵan. Bú­gin­de tatýlyqty tý etken eldiń ór­ke­nıet kóshinen qalmasyn da anyq sezine­miz. Áıtse de, ásker qa­ta­ryn­daǵy sarbaz­dar­dyń boıynan ba­tyr­larǵa tán minezdi kórgimiz kele­tinin qalaısha jasyramyz?

263 myń tólep, 40 kún oqýǵa bolady

Áskeri myqty eldiń sesi de, desi de basym bolatyny álimsaqtan aıan. Rýhy ór, táni bekem jigitter ás­ke­rı boryshyn azamattyq paryz re­tin­de túsinip, mindetin laıyqty túrde ótep jatsa, nur ústine nur emes pe? Alaıda oǵan bas aýyrtatyn adamdar joqtyń qasyna aınalyp bara jatqandaı kórinedi. Áı­teýir, aýyrdyń astymen, jeńildiń ústimen júrgisi keletinderdiń sany sıreıtinge uqsamaıdy.

Qazaqstanda belgili bir sebeptermen áskerde bir jyl boıy qyzmet ete almaıtyn azamattar úshin áskerı qyzmetti aqyly ótkerý engizildi. «Áskerı qyzmet jáne áskerı qyz­met­shilerdiń mártebesi týraly» zańǵa sáıkes 24-ten 27 jasqa deıingi áskerge shaqyrylýshylar QM «Ás­ke­rı-tehnıkalyq mektepter» res­pýb­lıkalyq memlekettik qazy­na­lyq kásipornynyń fılıaldarynda aqyly negizde áskerı daıarlyqtan óte alady, bul da memleketke áske­rı oqytylǵan rezervtiń sanyn ul­ǵaı­týǵa múmkindik beredi. Mek­tep tú­lekteri merzimdi qyzmetke shaqy­ryl­maıdy.

Qorǵanys mınıstrligi usynǵan málimetke qaraǵanda, oqý merzimi 40 táýlik, quny 263 318 teńge, oǵan kúnine úsh ret ystyq tamaq, kıim-keshek, oqý prosesine jum­sa­latyn shyǵyndar, kazarmaǵa ornalasý kiredi. Áskerı bıleti bar, sondaı-aq buryn áskerı daıarlyqtan ótpegen áskerge barýǵa tıisti azamattar oqı alady.

Áskerı-tehnıkalyq mektepte oqý «Azamattarǵa arnalǵan úkimet» mem­le­ket­tik korporasııasynyń fı­­­lıa­lyna nemese «elektrondy úki­met» portalyna júginý arqyly alýǵa bolatyn memlekettik qyzmet sa­natyna jata­dy. Belgilengen úlgi­de­gi ótinish berý jáne tizbe boıynsha qajetti qujat­tar­dy qosa usyný qajet. Qazaqstan Res­pýblıkasynyń qoldanystaǵy zańna­ma­synda áskerı qyzmettiń balamasy bolyp tabylatyn azamattyq qyzmet kóz­delmegen.

Kelisimshartpen qabyldanǵandar eldi qorǵaı ala ma?

Qazaqstan Qarýly Kúshteri degen kezde kelisimshart negizinde júr­gen­derdiń máselesi qosa aıtylatyny burynnan belgili. Bir anyǵy, kelisimshart negizinde júrgenderdiń kóp bolǵany asa bir jaq­sylyqtyń nyshany emes. Qalaı desek te, ar­mııanyń negizgi tiregi rýhy ór jas sar­baz ekenin eshkim joqqa shyǵara alma­sa kerek.

«Kelisimshartpen qabyl­da­na­tyn­dar máselesine óz basym, áý basta-aq qarsy bolǵanmyn», deıdi, Halyq qaharmany Baqytjan Ertaev ózekti máselege ún qosyp. «Olardyń kerek ekeni daýsyz. Teh­nıkany basqarý úshin de bolǵany durys shyǵar. Alaıda olardyń sany 70 paıyzǵa jeteqabyl degendi estip qalamyz. Sonda bul qalaı bolǵany? Ondaı jigitterdiń qarasy kóp bolsa 30-40 paıyzdy qurasa da jetkilikti. О́zderine júktelgen mindetterdi qol­darynan kelgenshe atqarýǵa tıis. Qan­daı da bir másele týyndaǵan kezde sol jigitterdi shaqyryp kórshi. Ne bolady eken? Sarbazdar kóp bolǵan kezde memlekettiń de resýrsy artatyny ekibastan belgili. Kelisimshartpen qabyldanatyndardyń qarasy kóbeı­gen saıyn armııamyzdyń qartaıa túse­ti­nin eshkim joqqa shyǵara almaıdy. Sonda bizdiń áskerı resýrsymyzdy zeınetkerler quraıtyn bola ma? Osyǵan myqtap den qoıatyn kez keldi. Reforma jasalǵan kezde olardyń qansha paıyzdy quraýy kerektigi tal­qylanýǵa tıis», deıdi general-leı­tenant.

«Sarbazdardy bar bolǵany bir jylǵa shaqyramyz. Olar bul ýaqytta ne úırenedi? Bir jaǵdaı bolsa, toıda otyrǵan kelisimshart negizindegi qyzmetkerdi ákelip tankige otyrǵyza alamyz ba? Ol jetem degenshe ýaqyt ótedi, bári bitedi. Qysqasy, basyn báıgege tigetinder – kazarmadaǵy sar­bazdar. Muny kókeıge myqtap túıetin ýaqyt jetti», degen áskerı qaıratker armııada qandaı da bir re­forma jasalǵan kezde óte muqııat bolý qajetin alǵa tartty.

Rasynda da, áskerdiń negizin sar­bazdar qurasa, odan eshkimniń utyl­ma­sy anyq. Qalaı alyp qarasaq ta, armııa sharbolattaı shıryqqan jas­tar­dan quralsa, rýh ta ústem bolary bel­gili. Anyǵy sol – qýatty ásker memlekettiń tiregi, júregi.

TÚIIN. Áskerı boryshty óteý – sózsiz paryz. Alaıda jastardyń synyqqa súıenetin syltaý izdep, mindetti atqarýdan jaltarýy oılandyrmaı qoımaıdy. «Tártipke bas ıgen qul bolmaıdy, tártipsiz el bolmaıdy» deıdi Baýyrjan Momyshuly. Al ásker – jigitti shıryqtyratyn da, shynyqtyratyn da úlken mektep. Qysqasy, armııaǵa qatysty qabyldanatyn reformalarda osy máseleni sheshýdiń mehanızmi qarastyrylsa jón bolar edi. Al jastar jaǵy «jigittiń eki sóılegeni – ólgeni» degen sózdi qaperden shyǵarmasa deımiz. Er adam eki týmaıdy sebebi.