Shyńǵys Mantaev, manýaldy terapevt: Babalardyń em-shara tásilin qoldanamyn

– Qolyńyzǵa qudaı qýat bersin! Qabyl­daýyńyzǵa taıaqqa súıenip kelip, taıa­ǵyn tastap ketken pasıentterdi bile­­miz. Em-sha­rańyzdyń qudireti nede?

– Raqmet! Em-sharada bálendeı tylsym túk joq. Ata-babalarymyzdyń emdeý tásilin jalǵastyryp kele jatyrmyn desem de bolady. Mysaly, shertpe, lońqa degen sekildi emdi babalarymyz da qoldanǵan. Saqınasy ustasa, shertpe jasatatyn. Synyqshylyq ta qazaqtyń qanynda bar. Kúl bolǵan súıekti túıeniń maıymen sylap, salyp beretin synyqshylardy estigenbiz. Olardyń bir de bireýi on jyldap akademııa, ýnıversıtet oqyǵan joq. Al qazir atalǵan emdeý tásilderi shyǵys medısınasy retinde tanylyp ketti.

– Bul qasıet sizge qanmen berildi me? Atala­ryńyz synyqshy boldy ma?

– О́zimdi ákki synyqshymyn deı almaımyn. Jeńil-jelpi synyqty sala alamyn. Negizgi baǵytym – manýaldy terapevt, ıaǵnı lońqa jasaý, massaj, balǵamen súıekterdi túzeý. «Jigittiń jaqsysy naǵashydan» demekshi, bul emshilik dástúr naǵashy atamnan berilgen sııaqty. Ol kisi óte myqty synyqshy bolǵan. Al anam Gaýhar Mantaeva terapevt dáriger bolyp qyzmet etedi. Bir jaǵynan dárigerlikke baǵyttap jibergen anam. О́zim Kúrshim aýdany, Terektibulaq aýylynda týyp óstim. Búginde balaly-shaǵalymyn.

 Alǵashynda jeńil-jelpi massaj jasap júrdim. Keıin Reseıge baryp oqydym, bilimimdi jetildirdim, tájirıbemdi shyńdadym. Osy salada júrgenime on jylǵa jýyqtady. Massajǵa, lońqamen emdelýge keletinder óte kóp. Shaqyrtýmen elimizdiń basqa qalalarynda da júre beremin.

– Emdelýge keletinder kóp deısiz. Shy­nyn­da ekiniń birinde hondroz, qan qysy­my joǵary. Jaryq degen jáne bar. Aýyryp em izdegenshe, aýyrmaýdyń jolyn izdeýge bol­maı ma?

– Sebebi qımyl-qozǵalys joq. Ishinara jel tıip te hondrozy ustap qalatyndar bar. Hondroz dep otyrǵanymyz – tuzdyń kóp mólsherde jınalýy. Ol nege jınalady? Sebebi az qımyldaımyz. Nege jaryq jıi kezdesedi? Taǵy qımyldyń joqtyǵynan der edim. Árıne, aýyr jumystan da bolady. Biraq aýyr jumys istemeı-aq aıaǵyn basa almaı júrgender bar. Kún uzaq otyryp jumys isteıtinderdi hondroz, jaryq, qannyń turyp qalýy sekildi aýrýlar aınalshyqtaı beredi. Sondyqtan da júıeli túrde deneni shynyqtyrý kerek. Bilesizder, bizdiń aǵaıyn ábden aýrýy asqynǵanda ǵana dárigerdiń kómegine júginedi. Aldyn ala profılaktıkalyq tekserýden ótpeımiz, massaj almaımyz. Mysaly, omyrtqa 15-20 gradýsqa búgilse, osteohondroz deı berińiz. Buryn 50-60 jastaǵy kisilerde jetinshi moıyn omyrtqa shodyraıyp, shyǵyp ketetin, qazir jastarda da kezdesedi. Bul jaqsy emes.

– Emi qandaı?

– Emi kóp. Mamandyǵym manýaldy terapevt bolǵandyqtan, óz salam boıynsha aıtaıyn. Hıjama, lońqa deımiz, bul 200 aýrýdyń emi. Jańaǵy aıtyp otyrǵan aýrýdyń bárine paıdaly. Qan qysymyńyz da qalypqa keledi. Tek, júıeli túrde emdelip, profılaktıka jasap otyrý kerek.

– Shertpe de qan qysymyn retteıdi ǵoı...

– Iá, shertpe jasap, kúre tamyrdaǵy qan qysymyn retteımiz. Biraq bul em-sharany kez-kelgen pasıentke jasaı bermeımiz. Aldyn ala adamnyń qan qysymyn ólshep, qarsy kórsetkish bolmasa ǵana prosedýraǵa kirisemiz. Eger, qan aýrýlary bolsa, anemııa bolsa, shertpege ruqsat joq. Bul da ár adamǵa ár túrli áser etedi. Keıbirinde qysymy birden-aq qalyptasyp ketse, endi birine júıeli túrde shertpe jasap, qan qysymyn qalypqa keltirip otyrý kerek. Negizi, bizge júıkeni juqartpaıtyn dúnıege juqartyp, ýaıymǵa salyna berýdiń qajeti joq. Ol da densaýlyǵyńyzǵa keri áser etedi. Aýa raıynyń da áserinen bolady.

– Baıqap otyrsaq, kásibı sport­shylardyń da manýaldy terapevtiń kómegine júginetinin baıqaımyz. Soǵan qarap, sporttyń da zııany bar ma dep qalamyz.

– О́zim kúrespen aınalysqam. Belimde tórt, moıynymda bir omyrtqa jaryǵy bar. Bul degenimiz, omyrtqa ortasyndaǵy ıadronyń syrtqa shyǵyp ketýi. Belde bolsa, aıaqqa beriledi. Moıynda bolsa, qolǵa beriledi. Suqqylap aýyrady. Onyń emi uzaq. Prosedýrany tolyq alý kerek. Ondaıda MRT qaǵazyn kórip bolǵan soń ǵana em bastaımyz. Baldaqpen kelse, eki-úsh prosedýra kerek. Únemi ıne alyp otyrý kerek.

 2013 jyly ma, aıaǵym tartylyp, júre almaı qaldym. Dárigerler operasııa jasalady desti. Kez kelgen ýaqytta operasııaǵa jatýǵa bolady ǵoı. Emdelip kóreıin dep, uzaq ýaqyt massaj aldym. Sońynda Semeıde ıne terapııasymen aınalysqan Sabyr degen myqty kisi jeti kún ishinde aıaqqa turǵyzdy. Sodan bastap, ózim ınege qyzyǵa bastadym. Nátıjesine kóz jetken soń, ózim aınalysyp júrmin. Jalpy, qazir qoldanyp júrgen em-domnyń bárin ózim alǵanmyn. Pasıenttiń qandaı kúıde bolatynyn aldymen ózińiz sezinýińiz kerek.

Suraǵyńyzǵa oralaıyq, adamdy ustap turǵan omyrtqa. Omyrtqany bulshyq et ustaıdy. Sol úshin bulshyq et myqty bolýy kerek. Kóbine balalarymyz chempıon bolsyn, qarýly bolsyn dep aýyr sportqa beremiz. Bul durys emes. Balanyń súıegi 13-14 jasta ǵana bekı bastaıdy. Osyny eskereıik. Jýyqta gremplıngten 13 jastaǵy álem chempıony keldi. Denesi qısyq. Ekinshi deńgeıli skolıoz. Skolıoz degen aǵzany qysady, keń tynys­taı almaısyń. Tórtinshi deńgeıge jetse, omyrtqalaryna operasııa jasaıdy. Omyrtqalaryn qoparyp, temir qoıady. Ondaı chempıondyq ataqtan ne paıda?! Sol úshin balany júzý sekildi paıdaly sport túrine bersek deımin. Kúresip úlgeredi. О́mirdiń ózi – kúres (áńgime sońyn ázilge burǵanymen, oı saldy).

– Kúnine qansha pasıent qabyl­daısyz?

– On-on bes adamǵa deıin qabyldaımyn.

– Ony surap otyrǵanym, adamǵa massaj jasap, ıne qoıý bylaı tursyn, keıde áńgimelesip otyryp ǵana energııań taýsylady ǵoı.

– Árıne. Kúnine ondaǵan adamnyń aýrý-syrqaýy týraly aıtqandaryn tyńdaý, em-domyn jasaý ońaı emes. Keshkilik úıge sharshap, ázer jetemin. Biraq pasıentterdiń emdelip, attaı shaýyp ketkenine qýanamyn. Prosedýradan keıin «kózim ashyldy ǵoı» dep, kóbi rızashylyqtaryn bildirip jatady.

– Qarap otyrsaq, jasaǵan mas­sajyńyz­dyń ózi qorqynyshty. Adam­nyń súıegin syndyryp, qaıta salyp jatqandaı syqyrla­tasyz. Saýsaqty syqyrlatsaq, úlkender tyıyp salyp otyrýshy edi. Sol zııan ba?

– Iá, saýsaq syqyrlatýǵa bolmaıdy deıtin apalar. Sarysý tolady dep urysatyn. Maman retinde aıtarym, ádetke aınalmasa, zııany joq. Anda-sanda sozyp otyrsa, qan aınalymy jaqsarady. Tek moıyn omyrtqany, bel omyrtqany óz erkińmen istegen durys emes.

– Oqyrmandar oı túıetindeı óte paıdaly suhbat boldy dep oılaımyn. Aman-saý bolaıyq!

Áńgimelesken

Mereı QAINARULY,

«Egemen Qazaqstan»

Shyǵys Qazaqstan oblysy