Mal dárigerlerine mártebe kerek

О́tken aptada Abaı oblysyna qaras­ty Kókpekti aýdanyna barǵanbyz. Aýyl sharýashylyǵy áleýetti aýdannyń ekono­mıkalyq damý qarqyny, áleýmettik ál-aýqaty jaman emes der edik. Degen­men ózge óńirlerdegideı úlken problema­synyń biri – mal dárigerleriniń jetis­peýshiligi. Jetispeıtin jóni de bar. Tobyqtan qı keship, qora-qorany aralap júrgisi keletin jastar qaıda?! Onyń ústine, kóńil kónshiter jalaqy da, jumys isteýge jaǵdaı da joq. Qordalanǵan máseleni sheshý úshin veterınarııa salasyn tez arada reformalaý kerek. Bas­qa amal joq. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev byltyrǵy Joldaýynda «Vete­rınarııa júıesin reformalaý boıynsha sharalar qabyldanýy kerek. Mal basynyń amandyǵy tıimdi jumysqa baılanysty. Sondyqtan qajetti mamandardy daıyndaý veterınarııa qyzmeti sapasyn arttyryp, júıeli jumystardyń oryndalýyna serpin bolmaq» degen edi. Biraq tıisti basshylar Joldaýda aıtyl­ǵan tapsyrmalardy oryndady ma? Joq. Oryndalsa, aýdan-aýdandaǵy mal dárigerleriniń toz-tozy shyǵyp júrmes edi ǵoı.

Jyl saıyn  bul mamandyq boıynsha 1 200 adam dıplom alǵanymen, olardyń teń jartysy basqa jumys izdep ketedi. Sebebi mal dárigeriniń eńbekaqysy az, materıaldyq jaǵdaıy jutań. Salany jaqsartý úshin 2020 jyldan bastap oblystyq bıýdjetten qarjylandyrýǵa aýystyrylǵan. Odan soń da jaǵdaıy ońalmady. Oǵan dálel, Kókpektidegi veterı­narlardyń jaǵdaıy. Jo-joq, mal dárigerleriniń materıaldyq bazasy Kókpektide ǵana jutap júrgen joq, aıtyp ótkendeı, barlyq aýdanǵa tán problema.    

– Úı-úıdi aralaý úshin úkimetten berilgen kólik joq. Okrýg boıynsha jalǵyz «Nıva». Okrýgte bes aýyl bar. Kóligi barlar óz kólikterin minedi. О́zim jazdyń kúnderi jaıaý aralap qan alamyn, ekpesin jasaımyn. Zeınette bolsam da jumystan qol úzgen joqpyn, – deıdi qyryq jyldan astam veterınar bolyp júrgen Qızat Túsipjanov. 

Kómektespeske amal joq. Jastar jaǵy mal emdeýge jolamaıdy. Jalpy, Kókpektide 12 veterınar  bolýy  kerek bolsa,  qazir 6-7 maman ǵana jumys isteıdi. Ár maman az degende 4-5 aýyldyń malyna qaraıdy. Elestete berińiz. Qyryq jyl mal dárigeri bolǵan mamannyń aıtýynsha, bul salada sheshilmegen másele shash etekten. Basqasyn aıtpaǵanda, qan alýǵa arnalǵan qarapaıym ıneniń ózi sapasyz. Sondyqtan qaltalarynan tıyn shyǵaryp, ózderi satyp alýǵa májbúr. Taǵy bir aıta keterligi, maldy qamap qan alýǵa, ekpe júrgizýge arnalǵan qorshaýdyń joqtyǵy. Qorshaý joq emes, bar. Biraq veterınarııanyń talaptaryna saı emes. Arnaıy baryp, aýyl shetindegi qorshaýdy da kórdik. Alqam-salqam.

– Bul jerdiń jalpaqtyǵy 70 santımetr bolýy kerek edi. Eshkimmen aqyldaspaı, óz bilgenderimen salyp ketken. Qan alýǵa nemese ekpe jasaýǵa óte qolaısyz, – deıdi zeınetker veterınar.

Kelisip pishse, ton kelte bolmas edi. Temir-tersekpen aıqysh-uıqysh qorshalǵan qorshaýdyń bir jylǵa jetpeı julma-julmasy shyqqan. Qolaısyz jerde mal egip júrgen veterınarlar birneshe ret jaraqattanyp ta qalǵan. Bi­raq óndiristik jaraqat aldyq dep aryz­danǵan emes. Aýyl úshin dep eńbektenip kele jatqannan basqa bóten oılary joq. 

– Jalpy bir aýylǵa bir qorshaý jetedi. Al Kókpekti sııaqty aýyldyq okrýgte maldy bir aýyldan ekinshi aýyl­ǵa aıdap ákele almaısyń. Bizge Kókpekti okrýgine úsh qora kerek. Keıbireý ózderi lekerlep jasaǵan bolady. Alaıda mal dárigerine alańsyz qanyn alyp, ekpesin jasaıtyndaı jaǵdaı kerek, – deıdi mal dárigeri Baýyrjan Sarmanov.  

Veterınarlardyń aıtqan problemalary az emes. Arnaıy kıim-keshek te joq. Iá, joqtan basqa ne aıtady?! Sondyqtan da, bilikti mal dárigerleri úshin jeke sharýashylyqtarda eńbek etken tıimdi eken.

Raıa Áıkenova buryn Jarma aýdanyn­daǵy aýyldardyń birinde veterınar bolypty. 15 jyl buryn óńirdegi iri agro holdıngke aýysyp ketken. Qyryq jyl osy salada eńbek etip, zeınetke shyqsa da óziniń mamandyǵynan qol úzgisi kelmeıdi.

– Jeke sharýashylyqta jumys istep júrmiz. Jumys ornymyz jaqsy. Al memlekettik mekemede júrgen mal dári­ger­leri qınalady. Olarda mynadaı erkindik joq. Jumys isteý úshin jaǵdaı da jasalmaǵan, – deıdi Raıa Áıkenova.

Biz bas suqqan bul keshende 60 sıyr kúndiz-túni jemdelip, saýylady. Olarǵa kemi eki veterınar qaraıdy. Endi qarańyz; bir aýylda myń sıyr bolsa, oǵan 4-5  mal dárigeri ǵana qaraıdy. Jekemenshik pen memlekettik qyzmettiń arasyndaǵy aıyrmashylyqty osydan-aq baıqaýǵa bolady.

Kóp aýyldaǵy veterınarlyq bólim­der­diń aty bar da, zaty joq. Tehnı­kalyq bazanyń jańarmaǵanyna 10 jyl bolǵan. Mamandardyń kóbi óz kólikterimen júredi. Al oblystaǵy veterınarııa salasyna jaýapty basshylar memlekettik  qadaǵalaý, baqylaý men veterınarlyq qyzmet kórsetýdi bir mekemege biriktirgen jón desedi.

– Veterınarlyq basqarma jergilikti bıýdjetten qarjylandyrylsa, memlekettik baqylaý, qadaǵalaý komı­teti res­pýblıkalyq bıýdjetten qarjy­lan­dyrylady. Sony biriktirip, bir ǵana basshy basqarǵany durys, – deıdi oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń bólim basshysy Ertaı Batholdın.  

Veterınar mamandar aýyl sharýa­shylyǵy salasynda eńbek etkenimen, mártebesin aıqyndaıtyn naqty zań áli joq. Sondyqtan olar áleýmettik jaǵynan qorǵalmaı keledi.

«Jańa Qazaqstan» quramyz dep jatyrmyz. Prezıdent aýylǵa kóńil bólý kerektigin aıtyp qýantty. Onyń ústine eńbek adamyna erekshe qurmet kórsetilýi tıis dedi. Osy baǵyttaǵy jumystardy júıeli túrde qolǵa alsaq, veterınarlar da nazardan tys qalmasa eken deımiz.

Abaı oblysy