Qoqys máselesi qalaı sheshiledi?

Shetelde de bul problema mańyzdylyǵyn joıǵan joq. Álemde jyl saıyn 2 mlrd tonna qatty turmystyq qaldyq shyǵarylady. Bul – qoqys mádenıetiniń dúnıe júzinde bir izge qoıylmaǵanynyń kórinisi. Sarapshylar tipti 30 jylǵa jýyq ýaqytta qoqys kólemi 70 paıyzǵa ósip, 3,4 mlrd tonnaǵa jetedi degen pikir aıtyp júr. Sondyqtan eýropalyq komıssııa qaıta óńdelgen ónimderdi paıdalanýdy arttyrý boıynsha usynystardy jarııalaýdy josparlap otyr. О́ıtkeni plastıktiń shamamen 40 jáne qaǵazdyń 50 paıyzy qaptama úshin paıdalanylady eken. Al bul turmystyq qatty qaldyqtardyń 36 paıyzyn quraıdy. Eger Eýroparlament pen Eýropalyq Keńestiń, EO-nyń 27 úkimetinen turatyn top maquldasa, 2025 jylǵa qaraı shamamen 65 jáne 2030 jylǵa qaraı 70 paıyzǵa qoqysty azaıtý kózdelip otyr.

Elimizde qoqystyń mólsheri 160 mln tonnadan asty. Jylyna shamamen 4,5 mln tonna turmystyq qaldyq jınalady desek, munyń tek 15 paıyzy ǵana óńdeledi. Bul da kóńil kónshitpeıdi. Keıbir aımaqtarda tipti qaıta óńdeý zaýyty jetispeıtin kórinedi. Máselen, Aqmola, Jambyl, Aqtóbe óńirinde qaldyq bólek jınalyp, suryptalady. Odan ári óńdeý úshin kórshi oblystarǵa jóneltiledi. Statıstıkaǵa súıensek, el boıynsha 207 qala men aýdanda, 138 eldi mekenniń 96-synda ǵana qaldyqtardy suryptaý engizilgen. Iаǵnı respýblıka aýmaǵynda qoqysty suryptaý múmkin bolǵanymen, tur­mys­tyq qaldyqtardy óńdeý úlken problemaǵa aı­nalǵan.

Elimizdegi qoqys polıgony shamamen 32 myń gektar jerdi alyp jatyr. Biraq birqatar qaldyq úıindisiniń jaǵdaıy nashar. Qala berdi, respýblıka boıynsha zańsyz ornalasqan polıgonnyń úlesi – 80 paıyz. Qatty turmystyq qaldyqtardy jınaýǵa jáne suryptaýǵa arnalǵan tómen tarıfter de qaldyqtardy basqarý jobalaryna ınvestısııalar tartýda tıimsiz bolyp otyr. Aıta keteıik, qoqys polıgondaryn joıý jergilikti atqarýshy organdarǵa júktelgen. Osy oraıda, bir jyl ishinde aýdandar men aýyldyq okrýgterdiń 86-dan astam ákimi qoqys úıindilerin joıý maqsatynda tıisti sharalar qabyldamaǵany úshin jaýapqa tartyldy. Salynǵan aıyppul kólemi 7 mln teńgeden asqan.

Qazir elimizde qoqysty óńdeý maqsatynda biraz shara qolǵa alynyp jatyr. Respýblıkada qatty qal­dyq­ty qaıta óńdep, energetıkalyq otynǵa aınal­dy­ratyn 6 zaýyt salynbaq. Jospar 2025 jylǵa deıin júzege asyrylady dep bekitilgen. О́ńirlerde de keshen qurylysyna jer telimderi berilip, bul máseleni ońtaıly sheshý joldary qarastyrylyp otyr. Máselen, munaıly ólke Atyraýda qatty turmystyq qaldyqtardy suryptap, qaıta óńdeıtin keshen qu­ry­ly­syn salý úshin «Promekologııa» JShS-na 30 gektar jer telimi berildi. Keshen keler jyldyń sońyna qaraı iske qosylmaq. Buǵan qosa, shaharda «Grınsıtı» JShS-na 5 ga jer ýchaskesi bólindi. Búginde jeke ınvestor óndiristik seh pen ákimshilik turmystyq keshen ǵımarattaryn salyp, ony jabdyqtaý jumystaryn júrgizip jatyr. Qos keshenniń quny 2,5 mlrd teńgeni quraıdy. Sondaı-aq Ekologııa mınıstrligi ótken jyly tender jarııalaý arqyly Astana, Almaty, Aqtóbe, Shymkent, О́skemende zaýyttar salynyp, endigi úsh jyldan keıin jumysyn bastaıdy dep josparlanyp otyr. Osylaısha, Qazaqstan 2025 jylǵa deıin qoqysty su­ryptap óńdeýdi 30 paıyzǵa, órteýge jiberetin qo­qys­ty 20%-ǵa jetkizýdi kózdep otyr, al qalǵan 50 pa­ıyzy qoqys polıgonynda saqtalmaq.

Zeıin ERǴALI