Qazaqstan «Teńdik ýaqyty» dúnıejúzilik naýqanyna qosyldy

JITS degen juqpaly keseldiń bar ekeni belgili bolǵaly beri de 40 jyl óte shyǵypty. Alaıda AITV áli de jahandyq qaýipti aýrý qatarynda qalyp otyr. Oǵan qosa juqtyrý jaǵdaıy árqıly ekendigine qaramastan, AITV-ahýaldy adamdar udaıy aınalasyndaǵylardyń túrtpegine ushyrap keledi. Endigi jerde Birikken Ulttar Uıymynyń AITV/JITS jónindegi Birikken baǵdarlamasy (IýNEIDS) «Teńdik ýaqyty» deıtin naýqandy iske qosty.

Bul barshamyzdy JITS-ty joıý barysynda dáleldengen praktıkalyq sharalardy júzege asyrýǵa shaqyrady. Olardyń ishinde: AITV-ınfeksııasynyń aldyn alý, testileý, emdeý úshin qyzmetterdiń qoljetimdiligi men sapasyn arttyrý, osylaısha árbir muqtaj adam qajettiniń bárimen qamtamasyz etiledi. «Teńdik ýaqyty» –  AITV-men ómir súretin adamdar men negizgi toptardyń ókilderin stıgma men kemsitýshilikke qarsy turýǵa shaqyratyn uran. Eger AITV-ınfeksııasyn dıagnostıkalaý men emdeýdi memleket qamtamasyz etse, onda stıgma men kemsitýshilikke aǵartýshylyq, bilimdi nasıhattaý jáne tózimdilik arqyly qarsy turýǵa bolady.

–  Búginde «AITV-ınfeksııasy» dıagnozy endi ólim-jitimge dýshar etetin dert emes. Qazirgi zamanǵy medısınanyń jetistikteriniń arqasynda DDU AITV-ny sozylmaly juqpaly aýrý dep anyqtady. AITV-ahýaldy adamdar (AО́A) antıretrovırýstyq terapııany (ART) qabyldaı otyryp, uzaq jáne sapaly ómir súre alady, otbasylary men deni saý balalary bola alady. BUU-nyń 2021 jylǵy Saıası deklarasııasynyń maqsatyn jáne IýNEIDS-tiń 95-95-95 maqsattaryn oryndaý sheńberinde Qazaqstanda AITV-men ómir súretin adamdardyń 87 paıyzy ózderiniń AITV-aýaldy ekenin biledi, olardyń 81-i ART qabyldaıdy, 85 paıyzy vırýstyq júktemeni tómendetedi, –  deıdi QR DSM Qazaq dermatologııa jáne ınfeksııalyq aýrýlar ǵylymı ortalyǵynyń dırektory Asylhan Ábishev.

Qol jetkizgen jetistikter memlekettik, halyqaralyq jáne úkimettik emes uıymdardyń birlesken jemisti qyzmetin kórsetedi. Júrgizilip jatqan epıdemııaǵa qarsy is-sharalardyń nátıjesinde Qazaqstan AITV jáne JITS epıdemııasynyń shoǵyrlanǵan satysynda tur (ortasha álemdik 1,1% kórsetkishte halyqtyń 0,2%-y).  Sońǵy on jylda AО́A arasyndaǵy ólim-jitim eki esege azaıdy. Jyl saıyn qazaqstandyqtar ózderiniń AITV-mártebesi týraly kóbirek bilgisi keledi. Jyl saıyn elde halyqtyń 10% - dan astamy tekseriledi. 

AITV-ǵa testti óńirlik JITS ortalyǵynda nemese tirkelgen jeri boıynsha emhanada qupııa, jasyryn, tegin negizde tapsyrýǵa bolady. Jedel testileýdi ÚEU da júrgizedi. DDU usynymdaryna sáıkes 2021 jyldan bastap baılanysqa deıingi profılaktıka engizilip jatyr: bul AITV-sy joq, biraq juqtyrý qaýpine tap bolǵan adamdardyń ART-ny turaqty qabyldaýy. Adam óz dıagnozy týraly neǵurlym erterek bilip, ART-ny qabyldaı bastasa, soǵurlym uzaq jyldar boıy densaýlyǵyn saqtap, vırýstyń basqalarǵa berilýine jol bermeıdi.

Oǵan qosa jyl ótken saıyn elimizde JITS ortalyqtarynyń zerthanalaryn zamanaýı jabdyqtarmen jabdyqtaý jaqsaryp keledi. 2021 jyly aımaqtyq JITS ortalyqtarynyń 15 zerthanasy JITS, týberkýlez jáne bezgekpen kúresý úshin Jahandyq qordyń qoldaýymen avtomattandyrylǵan PTR jabdyqtaryn satyp aldy. AITV-ınfeksııasyn emdeýge arnalǵan zamanaýı preparattar belsendi túrde engizilýde, júrgiziletin emniń tıimdiligine zerthanalyq monıtorıng júrgizilip otyr.

Dúnıejúzilik naýqan aıasynda «Teńdik ýaqyty» uranymen elimizdiń barlyq óńirlerinde ÚEU-men birlesip túrli is-sharalar ótkiziledi: aksııalar, chellendjder, AITV-ınfeksııasynyń aldyn alý sharalary týraly halyqtyń bilimin arttyrýǵa, AITV-ǵa qatysty stıgma men kemsitýshilikti eńserýge baǵyttalǵan trenıngter. 1 jeltoqsanda JITS-tyń aldyn alý jáne oǵan qarsy kúres jónindegi barlyq ortalyqtarda ashyq esik kúnderi uıymdastyryldy.