Parazıttiń paıdasy qandaı?

Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń deregi boıynsha, adam aýrýlarynyń 80 paıyzy túrli para­zıt­terdiń saldarynan bolady. Sonyń áserinen álemde jyl saıyn 16 mln adam ómirimen qoshtasady eken. Sondaı-aq dárigerler bir adam 200-ge tarta aýrý týdyratyn mıkroaǵzalar men parazıtterdiń tasymaldaýshysy bolýy múmkin ekenin aıtady.

Bas bıti, dene bıti, býyn bıti bolyp úsh topqa bólinetin bıtti emge, ásirese sary aýrýǵa qarsy paıdalanatyndar bar. Buryn aram qandy sorǵyzý úshin basty ádeıi bıttetetindi de estıtinbiz. Al dárigerler bıttiń eshqandaı aýrýǵa em emes ekenin, sary aýrý – ol gepatıt, gepatıt tek vırýsqa qarsy ıneksııamen ǵana jazylatynyn alǵa tartady.

Al el ishinde bıtti aıranmen iship, aýrýynan qulantaza aıyqqandar joq emes. Solardyń biri – almatylyq Rýslan Bólegen.

– Kishkentaı kezimde sary aýrýmen aýyryp aýrýhanaǵa tústim. Asqa tábetim bolmaı mazam qashty. Basynda asa mán bermedim. Bet-álpetim sarǵysh tarta bastaǵan soń dárigerge qaraldym. Birden aýrýhanaǵa jatqyzdy. Em-domnan betim beri qaraı bastaǵanymen halyq emine qatty senetin ápkem kúnde aıran ákelip, ony taýysyp ishýim­di talap etetin boldy. Ol «Sary aýrýmen aýyrǵan adamnyń baýyry sarǵaıyp ketedi. Bıt ishke barǵanda baýyrǵa túsip, búkil aýrýdyń sólin soryp, isinip, keıin úlken dáret arqyly túsedi», dedi. Qaıta-qaıta aıran ish dep aıta bergen soń, sózin eki etpedim. Biraq bıttiń sary aýrýǵa paıdasyn jalǵyz ápkem emes, aýrýhanada birge jatqandar da estigen eken. Biri bıtti paıdaly dese, endi biri bıt jeımin dep ushynyp qalma dep aqyl aıtty. Ápkemniń aırany áser etti me, áıteýir tez saýyǵyp kettim, – deıdi Rýslan.

Deıturǵanmen búgingideı medısına damyǵan zamanda bireýlerdiń dolbaryna senip densaýlyqty táýekelge tikkenshe, dárigerdiń kómegine júgingen áldeqaıda tıimdi. Dárigerler bıt sary aýrýdy emdemeıtinin, kerisinshe ol arqyly kóptegen ınfeksııalyq aýrý taraıtynyn, bul «ıttiń eti týberkýlezdi emdeıdi» degen sııaqty bos áńgime ekenin aıtyp, dabyl qaǵady. Rasynda, keıde óz betimizshe densaýlyqty durystaımyn dep burys em jasaıtynymyz jasyryn emes. Bıtti aıranǵa qosyp iship, aýrýynan aıyǵyp ketkendi sóz júzinde estimesek, kózben kórgenimiz joq. Son­dyq­tan halyq arasynda aıtylatyn em-domdy qoldanbas buryn aldymen dáriger keńesin alǵannyń artyǵy joq.

Al bıtten kásip ashqan «Antibit» JK dırektory Saýle Nuryshova eger adam bıtti tutynýǵa psıhologııalyq turǵyda daıyn bolsa, onyń dertke ájeptáýir kómegi bar ekenin aıtady. Kásibin keńeıtý maqsatynda memleketten qoldaý kórgisi keletin Sáýleniń bul salaǵa kelýine AQSh kınosynyń 30 sekýndtyq sáti, ıaǵnı balalardan bıt juqtyrǵan áıeldiń salonǵa baryp tazaryp shyǵýy áser etipti. Áıtpese 10 jyl bala kútiminde otyrǵan kópbalaly ananyń negizgi mamandyǵy týrızm jáne dızaıner bolatyn.

– Bıt tazartý – bul meniń tańdaýym. Jumysymnan esh jıirkenbedim. Sol kınodan alǵan oıymdy júzege asyrýǵa asyqtym. Bir jaǵynan bul salany damytý arqyly bala kútimindegi analardy oqytqym keldi. Basynda, árıne, qıyn boldy. Ásirese kelýshiniń kóńilinen shyǵý, bir tazartqannan bıt kete qoıa ma degen kúdik te basym boldy. Kóbine balalar jáne analarmen jumys istep jatyrmyz. Jekemenshik balabaqshalarǵa tekserýge shyǵamyz. Sondaı-aq osy mamandyqty damytý maqsatynda elimiz boıynsha onlaın oqytýdy da qolǵa ala bastadyq. Alǵys aıtyp jatqandar da az emes. Bıttiń paıdasy áli tolyq zerttelgen joq. Biraq bıt suraýshylar sany artyp keledi. Bıtti satýmen kásip bastaýǵa bolady dep oılaımyn. Bir kúni belgisiz bireý qońyraý shalyp, elıtalyq bıt bar ma, syǵannyń bıtin jegim kelmeıdi dedi. Ne aıtarymdy bilmeı abdyrap qaldym. Biraq naqty zertteýler júrgizilse, taza qanmen qorektenetin bıtterdi paıdalanýǵa ábden bolady dep oılaımyn. Máselen, taza qanmen qorektenetin bıtter kóbinese jas balalarda bolady. Bizdiń bastaǵy bıtten tazartý ádisimiz mehanıkalyq túrde júrgiziledi. Júkti áıelderge hımııalyq qospasy bar bas jýatyn jaqpa maılardy qoldanýǵa ruqsat etilmeıdi. Bizdiń ádis kishkentaı balalarǵa, allergııasy barlarǵa, júkti áıelderge esh zııany joq. Bıtten bir saǵatta arylýǵa bolady jáne biz oǵan kepildik beremiz, – deıdi Sáýle.

Sondaı-aq ol bıt bıznesin da­­mytý maq­satynda «Atameken» Ult­tyq ká­sip­ker­ler palatasy arqyly nesıe alýǵa qujattaryn tapsyrǵan. Alaıda bıznes jospary ótimdi bolmapty. Iá, qazirgi ýaqytta ǵalymdar ár tiri jándiktiń paıdaly jaǵyn tabýdy oılastyryp, zertteýde. Bolashaqta «saryshaıan ýy», «jylan ýy» sııaqty bıtten de bir paıdaly nárse shyǵyp jatsa tańǵalmaımyz.

Sonymen bıt kóbeıse basta jaralar paıda bolyp, odan aýrýlar týyn­daı­dy. Al aýrýdy saý adamǵa qan sorý arqyly taratatyn parazıtterdi tutyný – aýrýdy satyp alǵanmen teń. Burynǵydaı emes, qazirgi bıtter de mýtasııaǵa ushyraǵan deıdi mamandar. Sebebi neshe túrli hımııalyq qospasy bar jaqpa maılardyń ózi bastaǵy bıtti ońaı arylta almaýda. Bıtti tirideı jep, aýrýdan aıyǵý ádisi bireýlerge kómektesken de shyǵar. Biraq sol bıttiń kesirinen qanshama adamnyń densaýlyǵyna zııan keldi. Sondyqtan beti aýlaq, aýyra qalǵan jaǵdaıda bıtke emes, dárigerge senim artqanymyz, «Bıtke ókpelep, tonyńdy otqa jaqpa» degendeı, bıtke senip densaýlyqty qurtyp almaǵanymyz abzal.