Bizdiń Lıýı-Ko

Zamanaýı sýretshiniń qalamy ónertaný­shylardy árkez tańdandyrady. Aqynnyń kómeıine quıylyp túsken shýmaqtar sekildi qylqalamynan úzdiksiz tamyp jatqan boıaýlar. Qyzyldy-jasyldy jáı boıaý deımi­siz, shyǵarma tolyq jazylyp bitkenshe ár tol­qynmen qııaldyń ár tarapynan kelgen túster maıysa kele órnekke aınalyp, órilip jatady. Lıýı-Konyń salǵan sýretteri sonysymen de erekshe: zamanaýı talǵam, jatyq mashyq, sheber qalam hám saýatty. Onyń myń-san shtrıhtarynyń bir-birimen úılesimin izdep, tintseńiz de bir qylaý tappaısyz. Kartı­na­larynda basy artyq detal, bos aýa, adasyp júrgen oı joq. Bári eshbir tolqýsyz, tolǵaqsyz, daıyndyqsyz qylqalamnyń ushy­nan sýsyldap tógilip salynǵandaı jeńil seziledi.

Avtor keskindemede de, grafıkada da bir­deı talantty. Palıtrasy da ózgermeıdi: aq pen qara, kún men tún, sýyq pen jyly, jaryq pen kúńgirt reńder astasa kele aldynda turǵan jandy túý tereńine batyryp áketedi. Keıde shyǵarmalarynda kóńil-kúıin de beredi. Birde izgilikke umtylǵan adam otyrsa, endi birde únsiz muńaıǵan kóńildiń izi jatady. Kórýshige suraq qoımaıdy, ómirdiń mánin izdemeıdi, moral oqymaıdy – shyn ónerdiń bastapqy maqsaty da osy emes pe edi.

Eńbekqorlyq ár shyǵarmashyl jannyń boıynda kezdese bermeıdi. Sumdyq talantty tulǵanyń da jalqaý bolatynyn tarıhtan bilemiz. Al Lıýı-Koda alyp aǵashtyń myń-san japyraq, butasyna jan bitirip, táptishtep beıneleýge erinbeıtin jankeshtilik bar. Dál bir beıneleý ónerine óz erkimen kelgen qulaqkesti qul syndy. Hám bul «qyzmetinen» ózi rahattanady.

Onyń qalam-qııaly óte baı. Sheberligi de osydan qalyptassa kerek. Baǵzy dáýirdiń daýysyn osy zamannyń únimen úılestirip úırengen. Iаǵnı baıyrǵy sýretshilerdiń kom­pozısııalyq erekshelikterin jete zerttep bilgeni baıqalady. Sol arqyly óz týyndylarynda erekshe bir qosyndy shyǵarady: ótken ǵasyrlar stıli osy kúnmen mıdaı ara­lasyp jatqan ómir. Ár shyǵarmasy klas­sıka men qazirgi zamannyń, fılosofııa men mıstıkanyń, ıronııa men jumbaqtyń, orta­ǵasyrlyq fars pen allegorııalardyń, búgingi jáne ótken shejirelerdiń sátti qospasyn­daı. Kenep betinde – oıtolǵamdar, kenep betinde – támsilder, kenep betinde – tarıh, dáýir daýysy.

Lıýı-Konyń da fılosofııalyq taqyryp­tarynyń biri – keńistik pen ýaqyt. Eki bólek qoǵamdy, eki bólek adamdardy, eki bólek túsinik-kózqarasty, eki bólek qundylyqtardy baılanystyrǵysy keledi. Keıde bir dáýirdiń shyndyǵyn bir urpaqqa aıtatyndaı.

Sýretshi Vıacheslav Lıýı-Ko Mýrmanskide dúnıege kelgen. Abaı atyndaǵy Qazaq peda­gogıkalyq ınstıtýtynyń kór­kem­sýret-gra­fıka fakýltetin bitirgen. 1987 jyl­dan kóptegen qalalyq, respýblıka­lyq, ha­lyq­aralyq kórmege qatysyp júr. Jıyr­­­madan astam jeke kórmesin ótkizdi. Bú­gin­­de avtordyń kóptegen týyndysy Reseı, Ger­­­ma­­nııa, AQSh, Kanada, Túrkııa jáne basqa da el­­­der­diń jeke kolleksııalarynda saqtaýly tur.

Avtordyń «Úıge aparar jol» atty erekshe kartınasy bar. Onda sýretshi eki dáýirdi bir jolda túıistiredi. Kónetozdaý kóliktiń ishinde bizdiń qoǵam – qarsy aldyńyzda joldan kerýen kóship barady. Parallel ómir. Osy shyǵarma týraly sýretshi Jeńis Kákenuly mynadaı oı aıtady: «Mynaý Lıýı-Konyń kartınasy emesteı. Intereri qarakók, jaısyz da markasy belgisiz avtokóliktiń ishinde, anaý aınadan tóbem ǵana kórinip otyrǵan – men, myna ózim sekildengem. Jan-jaǵyn qara aǵashtar kómkergen, bir qar jaýyp úlgergen qarasha, qatqaq qara jol da etene tuǵyn. Kenetten, oıda joqta, Bermýd úshtaǵanynda machtasy aspan tirep, bálen ǵasyr buryn joǵalyp ketip, ǵaıyptan kóringen jumbaq kemedeı, jol ústin kese-kóldeneń ótip bara jatqan, áıelder aldyna besik óńgerip, jigit­ter tomaǵaly búrkit ustap, tizgin qaǵyp, attaryna alshııa qonǵan jaqsy men jaısań, sońyna tazy ertken, ógizderine ústine kıiz úı tikken dońǵalaqty arba jegip, baıaý basyp ótip bara jatqan kisiler de meniń keshegi ótip ketken ata-babama, uly kóshke uqsaǵan. Qulaǵyma olardyń sambyrlap sóılep, sańqyldap kúlgeni kelgendeı me? Avtokóliktiń aldyn orap (men jaqqa kózderiniń qıyǵyn da salmastan), ketip bara jatqan, óz boıaýy, óz úni ózine jarasqan salqar kóshtiń taıaq tastam jerden ótip bara jatqanyna, onyń tikeleı murageri men ekenime qaramastan, álgi kósh menen, kenet, tym alys, tym jyraq kóringen. Men qadirine jetpegen bıik rýh, kemel til, naǵyz áýen osy kóshpen aýa ketkendeı me?».

Ony bala kezinde sýretke eshkim baýlyǵan joq. Tipti, beıneleý úıirmelerine de, sýret mektebine de aıaq baspaǵan. Qaryndash ustaı alǵan alǵashqy qalpymen-aq myńnan júırik shyqty. «Lıýı-Ko» deıtin nyspysy da tóbeden túskendeı. О́miri men ónerindegi órnekterdiń osynshalyqty uıqasyp, úndesýinde beımálim bir syr bardaı.

Lıýı-Ko byltyr tuńǵysh ret ótken «Umai» óner salasyndaǵy ulttyq syılyǵyn «Kórkem sýretshiniń/grafıktiń úzdik jumysy» atalymynda «Umaıdyń oralýy» (grafıka) týyndysymen jeńip aldy.