Ult baspasóziniń temirqazyǵy

HHI ǵasyrdyń bıiginde turyp, «Qazaq» gazeti ne bitirdi?» degen suraq qoımas buryn «Bul gazet ne tyndyrmady!» dep dáıekteý – tarıhı ádilettilik.

Birinshiden, «Qazaq» gazeti halqymyzdyń rýhanı sanasyna reforma jasap, «baspasóz», «qalam qaıratkeri», t.b. uǵymdardy alyp keldi.

Ekinshiden, bul gazet shyn máninde jalpyult­tyq deńgeıge kóterilip, qaıratker zııalydan bas­tap saýaty bar qarapaıym adamǵa deıingi tutas qoǵamnyń minberi bola aldy.

Úshinshiden, «Qazaq» gazetiniń asyl mıssııa­sy aǵartýshylyq edi. Bul basylym iri saıasat áńgimesinen qaýym birligine áser etetin turmys máselesine deıin osy muratpen qalyptady.

Tórtinshiden, ulttyń memlekettiligi joq kezeńde «Qazaq» gazeti «myń ólip, myń tirilgen» elshild­ik oıdyń, parasattyń, ustanymnyń ar­qaýyn jalǵady. Memlekettik basqarý qury­ly­my bolmaǵan shaqta bir ózi aqparat, bilim-ǵylym, mádenıet, t.b. áleýmettik salalardy úılestirdi. Alash muratynyń temirqazyǵy boldy.

Besinshiden, baspasóz ben ádebıet enshi bólispegen zamanda «Qazaq» gazeti kórkem talǵam, ádebı syn, ónerdiń jańa janrlaryn, t.b. qalyptastyryp damytty.

Osydan 110 jyl buryn dúnıege kelgen tarıhı «Qazaq», aq-qyzyl aıqasy kezeńinde Alash tıpografııasyn oljalap jaryq kórgen «Qazaq muńy» men bolshevızm-sosıalızmniń kóriginen ótken «Ushqyn», t.b. gazetter qoǵamnyń, eldik kúrdeli oıdyń, saıası sapyrylystardyń transformasııasyn kórsetedi. Muny táýelsizdiktiń eleń-alańynda bas gazet tizginin ustaǵan jazýshy, qoǵam qaıratkeri Sherhan Murtaza: «BAQ – qoǵamnyń, el taǵdyrynyń aınasy. Ol qansha kúrdeli bolsa da, tarıhty qattaıdy» dep, biraýyz sózge syıdyrǵan-dy.

Iá, gazet-jýrnal nıeti – el nıeti. Sala kókirek kózi ashyq qaýymmen birge azattyq jyldar shejiresin qunttap, qattap keledi. Prezıdent Q.K.Toqaevtyń myna paıymy «Qazaq» gazetinen bastalatyn muratty dóp basqandaı: «Ulttyq múdde turǵysynan jazylǵan shejire urpaqtyń sanasyn oıatyp, jadyn jańǵyrtýǵa múmkindik beredi». Klassıkalyq uǵymda ult – memleket degendi ańǵartady.

Búginde «Qazaq gazetteri» seriktestigi shańy­­raǵy astynda jeti gazet, bes jýrnal toptas­qany jurtshylyqqa málim. Báriniń óz tarıhy, oqyrmany, aqparattyq tujyrymdamasy, eldiń bolashaǵyna arnalǵan joba-jospary bar. Barshasy – eldiń memlekettik saıasatyn, qoǵamnyń tamyr soǵysyn halyqqa jetkizetin merzimdi basylymdar. Aýdıtorııasy aǵa býyn­nan jas urpaqqa deıin. Sondyqtan «Qazaq gazetteri» eki arnany toǵystyrady.

Birinshi arna – arǵy tarıhyn túrki bitig tastaryndaǵy habarlamadan nemese patsha óki­meti tusyndaǵy «Túrkistan ýálaıatynyń gazeti­nen» órbitse de, Alash serkeleri Álıhan Bókeı­han men Ahmet Baıtursynulynyń eldik-ıdeıa­lyq, mádenı-ıntellektýaldyq jobasy – «Qazaq» gazetinen bastalatyn dástúrli aqparat joly.

Ekinshi arna – táýelsizdik rýhymen astanadan óńirlerge deıin jaryqqa shyqqan ult gazetteri, jańarǵan «Egemen Qazaqstan», salalyq jáne bastamashyl basylymdar (onyń ishinde «Qazaq» gazeti ataýyn alǵany da bar), keıingi «Qazaq gazetteri», «Egemen» men «Kazpravdanyń» ortaq múddege birigý tájirıbesi.

Ult basylymynyń ǵasyrlyq tálimi: biz «Qazaqtan» shyǵyp, «Qazaq gazetterine» qaıta oralyp turmyz. Munyń rámizdik máni bar. Sonymen birge buralań tarıhtyń kúrdeli kezeńderi qasiretinen arylyp, taǵylym alatyn, ultty tutastandyryp, urpaq sabaqtastyǵyn qalypty arnaǵa salatyn qaǵıdaty aıqyn. Dál búgin bizge qoǵamdy jasandy bóletin júz jylǵy kek, qyryq jylǵy teketires, bolshevıktik jadaǵaılyq, tapshyldyq-jikshildik ustanym kerek emes. Ras, tarıhtyń ashy sabaǵy esimizde. Degenmen Aqańdar «Qazaq» gazeti úshin sonaý Qazannan poıyzǵa artyp, túıege teńdep ákelgen tıpografııa keıin talaı gazettiń qajetine jarady. Tóńkeris dáýiriniń dúrbeleńi bardy joq ete alǵan joq. A.Baıtursynuly da «Qazaqtaǵy» ıdeıasyn jańasha jalǵastyrdy...

Ádiletti Qazaqstan – tarıhqa da, búginniń san qıly úderisine de oı kózimen teń qaraıtyn jańashyl el. Muny Memleket basshysy Ulttyq quryltaı minberinen uǵynyqty etip aıtty.

Esterińizde bolsa, «Qazaq» gazeti logotıpke orda tańbasyn (kıiz úı) tańdap, osyǵan túsinik bergen edi. Tujyrymdamasy: túndiktiń batystan ashylýy – bilim-ǵylym, tehnologııa Eýropadan kelsin degen tilek, esikke ult ataýynyń jazylýy – qazaq óz eline, taǵdyryna qaraýyl bolsyn degen nıet. Ǵasyr ótse de, bul áli mańyzyn joıǵan joq. Alash úkimetinde túrli etnos ókilderine qaldyrǵan on orynnyń ózi – qazirgi ortaq shańyraq úılesimine de arqaý.

Baspasóz temirqazyǵy, Álıhan Bókeıhan aıt­qandaı, eldik básekede árqashan «aqylǵa, usta­lyq pen jankeshtilikke» jol kórsetedi dep senemiz.