Qaıtqan aktıvten qaıyr bar ma?

Agenttiktiń bizge bergen jaýabyna zer salsaq, qaıtarylǵan aktıvter arasynda aqsha qarajaty, jyljymaly jáne jyljymaıtyn múlik, zergerlik buıymdar, aksııalar jáne taǵy basqa qundy zattar bar. Sonyń ishinde birqatar iri kompanııanyń jarǵylyq kapıtalyndaǵy úlesteri, 629 temirjol joldary, zergerlik buıymdar, basqa jyljymaly jáne jyljymaıtyn múlik, ıaǵnı saýda jáne keńse ǵımarattary men úı-jaılary, páterler, úıler jáne avtokólikter bar.

Memleket basshysy 2022 jylǵy 1 qyrkúıekte jarııalaǵan Joldaýynda sy­baılas jemqorlardan alynǵan qara­jat mektep salýǵa baǵyttalýǵa tıis ekenin aıtqan edi. Osyǵan oraı Qar­jy mınıstrligi jáne Sybaılas jem­qor­lyqqa qarsy qyzmeti birlesip Bıýdjet kodeksine tıisti túzetýler ázirlegen.

«Bilim berý ınfraqurylymyn qoldaýdyń arnaıy qory quryldy, ol Oqý-aǵartý mınıstrliginiń qaramaǵynda arnaıy shot bolyp sanalady. Oǵan aqshalaı qarajat sybaılas jemqorlyqtan tárkilengen múlikti satýdan jiberiledi. Búgingi tańda bul qorǵa 120 mlrd teńge tústi. Qazirgi ýaqytta qaıtarylǵan aktıvterdiń jalpy sanynyń aqshalaı úlesi shamamen 20 paıyzdy quraıdy», deıdi agenttik óz jaýabynda.

Qazirge deıin taratylǵan aqparat boıynsha qaıtarylǵan 600 mlrd teńge kólemindegi aktıv pen qarajattan bólek, elimizde jáne shetelde jalpy somasy 360 mlrd teńgeden asatyn jyljymaıtyn múlik, avtomobılder men qarajat anyqtalǵan. Usynylǵan málimetke súıensek, bizdiń aktıvter negizinen Eýropa elderinen, budan basqa BAÁ, Túrkııa jáne jaqyn shetelderden qaıtarylyp jatyr.

Tek shetelge shyǵarylǵan emes, sonymen birge kezinde memlekettik men­shikten zańsyz jolmen jekemenshikke aýdarylǵan aktıvter de qaıtarylady. Olardyń qatarynda birqatar qundy dúnıemen qatar, iri kompanııalar, qymbat jyljymaıtyn múlikter men avtokólikter bar delinedi. Otandyq kásipkerler jymqyrǵan zańsyz aktıvterge qatarynda – Almaty qalasyndaǵy «ArSat», «Kaısar Taýer», «Maısat» jáne «Orıon» bıznes-ortalyqtary, «DoubleTree by Hilton Almaty» qonaqúıi, «Qaısar Plaza» saýda oıyn-saýyq ortalyǵy, «MegaTaý» saýda ortalyǵy, «Baısat» kóterme-bólshek saýda ortalyǵy, Astana qalasyndaǵy «Optimum» bıznes-ortalyǵy bar.

«Bul aktıvterdiń benefısıarlyq menshik ıeleri Sybaılas jemqorlyqqa qarsy qyzmettiń óndirisindegi qylmys­tyq isterdiń ártúrli fıgýranttary boldy», dep jaýap beredi agenttik. Aıtýynsha, atalǵan aktıvterdi qaıtarý úderisi qoldanystaǵy qylmystyq is júrgizý zańnamasy sheńberinde múlikti alyp qoıý, tyıym salý jáne tárkileý jolymen iske asyrylady. Qylmystyq isterge qatysýshylardyń arasynda memlekettik qyzmetshiler de bar.

«О́z elimizde zańsyz jolmen baıyǵan azamattardyń múlkin tárkileý úderisi kezinde olardyń osy áreketi úshin jaýapqa tartylýy qoldanystaǵy zańnamanyń normalaryna sáıkes qarastyrylady. Máselen, elimizdiń Qylmystyq kodeksiniń 40-babyna sáıkes múlikti tárkileý jazanyń qosymsha túri bolyp tabylady jáne sottalǵan adamdarǵa qoldanylady. Tıisinshe múlikti tárkileýdi qoldaný avtomatty túrde adamdy qylmystyq quqyq buzýshylyq jasaǵany úshin qylmystyq jaýapkershilikke tartýdy bildiredi», deıdi agenttik.

«Aktıvterdi qaıtarý jumysy sheksiz emes qoı. Bul oraıda sheteldegi jáne elimizdegi zańsyz aktıvterdi qaıtarý sharýasyna jalpy qansha jyl ketedi», degen saýal qoıǵan edik.

«Bul suraqqa naqty jaýap berý múmkin emes, óıtkeni bul kóptegen fak­torǵa baılanysty. Sonymen qatar qalyptasqan tájirıbege sáıkes, aktıvterdi qaıtarý úderisi birneshe aıdan birneshe jylǵa deıin sozylýy múmkin dep aıtýǵa bolady. Aıta ketý kerek, bul baǵyttaǵy jumys únemi jetildirilip otyrady, quqyqtyq baza ońtaılandyrylady, halyqaralyq sharttar jasalady, sheteldik áriptestermen jumys baılanystary ornatylady. Aktıvterdi qaıtarý jónindegi jumys qazaqstandyq qana emes, sonymen birge sheteldik zańnama sheńberinde qatań túrde júrgizilýge tıis. Sheteldik áriptestermen ózara is-qımyldyń negizi – sharttyq baza. Búgingi tańda Qazaqstan 34 elmen qylmystyq ister jáne ekstradısııalaý boıynsha quqyqtyq kómek máseleleri boıynsha 71 ekijaqty shart jasasty. Bul kelisimder bizge dálel­demeler alýǵa, shetelde aqsha qara­jat­tary men basqa da múlikterge tyıym salýǵa jáne tárkileýge múmkindik bere­di. Belgili bir elmen ekijaqty shart bol­maǵan jaǵdaıda jalpyǵa birdeı qabyl­danǵan halyqaralyq konvensııalar men kelisimder qoldanylýy múmkin ne qu­qyqtyq kómek ózara túsinistik qaǵıdat­tarynda júzege asyrylady», deıdi.

Agenttiktiń habarlaýynsha, bul rette CARIN, ARIN prokýrorlary men tergeýshileriniń halyqaralyq beıresmı jelileri, GlobE sybaılas jemqorlyq­qa qarsy vedomstvolar jelisi jáne basqalary mańyzdy ról atqarady. Olar­ǵa múshelik álemniń kóptegen elindegi quzyretti áriptesterimen tikeleı baılanys ornatýǵa múmkindik beredi.

«Qazaqstanda óndirilgen aktıvterdi zańsyz shyǵarý jónindegi qylmystyq is-áreket týraly dáleldemeler quqyqtyq kómek týraly suraý salýlardyń negizine jatady. Budan ári bizdiń qyzmetker­ler sheteldik áriptesterimen birlesip shetel­dik ıýrısdıksııalarda tergeý áre­ketterin, qam­­tamasyz etý sharalaryn (aqshany, mú­lik­ti muzdatý, tyıym salý jáne t.b.) jáne basqa da is-sharalardy júrgizedi», deıdi.

Osy oraıda sheteldegi aktıvterdi qaıtarý máselesinde Eýroodaqtyń da kómek berýge múddeli ekenin aıta ketýi­miz kerek. EO-nyń Ortalyq Azııa­daǵy arnaıy ókili Terı Hakala «Biz óz tarapymyzdan Qazaqstannan Eýropaǵa shyǵarylǵan aktıvterdi qaıtarý týraly suranystarǵa qoldaý kórsetýge daıynbyz», degen edi. Agenttik málimeti bo­ıynsha, Eýroodaqpen ózara is-qımyl BUU-nyń 2003 jyly 31 qazandaǵy Sybaılas jemqorlyqqa qarsy konvensııasy, 1990 jyly 8 qarashadaǵy «Qylmystyq qyzmetten túsken kiristerdi jylystatý, alyp qoıý jáne tárkileý týraly» konvensııasy jáne basqalary sııaqty halyqaralyq konvensııalar sheńberinde, sondaı-aq qylmystyq ister boıynsha quqyqtyq kómek kórsetý týraly birqatar ekijaqty sharttar sheńberinde júzege asyrylady.

Shetelge zańsyz shyǵarylǵan aktıv­terdi qaıtarý boıynsha Prezıdenttiń 2022 jylǵy 5 maýsymdaǵy Jarlyǵymen Bas prokýrordyń tóraǵalyǵymen Ekonomıkalyq resýrstardy zańsyz shoǵyrlandyrýǵa qarsy is-qımyl máseleleri jónindegi vedomstvoaralyq komıssııa qurylǵan edi. Komıssııanyń mindeti – elden zańsyz shyǵarylǵan qarjyny Qazaqstanǵa qaıtarý, sondaı-aq zańsyz jolmen alynǵan ekonomıkalyq resýrstardyń monopolııalyq (olıgo­polııalyq) shoǵyrlanýyn anyqtaý, olardy memleketke qaıtarý. Bas prokýra­týradaǵy Halyqaralyq-quqyqtyq yntymaqtastyq qyzmetiniń bastyǵy Nur­dáýlet Súıindikov «Egemen Qazaq­stan» saýaldaryna bergen jaýabynda atalǵan komıssııa jumysynyń aıasynda memleketke jalpy somasy 670 mlrd teńgege zalal ótelgenin jáne aktıvter qaıtarylǵanyn málimdedi.

«Onyń ishinde sheteldik ıýrısdıksııalardan 470 mln dollardan astamy qaıtaryldy. Atap aıtqanda, Lıh­tenshteınnen – 170 mln dollar, Aýstrııadan – 81,8 mln dollar, Gonkong pen BAÁ-den shamamen 3 mln dollar qaıtaryldy. Sheteldegi aktıvter elimizdegi ekonomıkalyq qyzmet ese­binen qalyptasqan qarajattyń nátıjesinde satyp alynǵany jumys barysynda eskeriledi. Osyǵan baılanysty qylmystyq aktıvterdi qaı­tarý jónindegi jumys olıgopolııa sýbek­tileriniń el ishindegi jáne shet­el­degi zańsyz qyzmetin anyqtaýǵa baǵyt­talǵan», deıdi ol.

Onyń aıtýynsha, sheteldegi aktıv­terdi Qazaqstannyń paıdasyna tárkileý edáýir ýaqyt alady.

«Búkil tizbekti dáleldeý qajet, bul – jymqyrý nemese basqa predıkattyq qylmys faktisin, jymqyrylǵan qarajattyń shetelge, onyń ishinde offshorlyq aımaqtarǵa shyǵarylýyn, bul qarajattyń belgili bir nysany úshin tóleýge aýdarylýyn anyqtaý. Osy maqsatta aldymen zańsyz tabylǵan bolýy múmkin tabys anyqtalady, sodan keıin – sotqa deıingi tergep-tekserý, sodan keıin – sot, sodan keıin – sot úkimi; eger sot aktıvtiń zańsyzdyǵyn bekitip, ony tárkileý týraly sheshim shyǵarsa, sonda ǵana Bas prokýratýra tyıym salý týraly halyqaralyq tergeý tapsyrmasyn jiberedi», deıdi N.Súıindikov.

Onyń aıtýynsha, naryqtyq emes jaǵdaılarda monopolııalardyń qalyptasý belgileri ekonomıkanyń ártúrli sektorlarynda (jer qoınaýyn paıdalaný, energetıka, kólik, telekommýnıkasııa jáne t.b.) anyqtal­dy. Jekelegen normatıvtik qujat­tar shekteýli sheńberdegi tulǵalardyń múddelerine «beıimdelgen» jaǵdaılar kezdesedi. Mysaly, buqaralyq aqparat quraldarynda buryn jarııalanǵandaı, sot teńgeriminde strategııalyq temirjol joldary, onyń ishinde magıstraldyq joldar bolǵan «Kólik servıs ortalyǵy» AQ-ny jekeshelendirý týraly Úkimet qaýlysynyń kúshin joıdy. Sotta qaýly Q.Satybaldyulymen úlestes kom­panııa­lardyń múddesi úshin shyǵa­ryl­ǵandyǵy naqty anyqtalǵan. Joǵa­ryda atalǵan temirjol joldary kvazı­mem­lekettik sektorǵa qaıtaryldy.

«Basqa da keıbir jekeshelendirilgen nysandar boıynsha qabyldanǵan sheshimderdiń zańdylyǵyn tekserý jal­ǵasyp jatyr. Búginde buryn zańna­many buza otyryp berilgen nemese nysanaly maqsaty boıynsha paıdalanylmaǵan kuny 6,5 mlrd teńgeden asatyn 398,8 myń gektar jer memleketke qaıtaryldy. Jeke tulǵalarda paıdalanylmaǵan jerlerdiń, onyń ishinde jaıylymdardyń bolýy jerlerdiń jasandy tapshyly­ǵyn týdyrady, bul azamattardyń ádil narazylyǵyna alyp keledi. Mysaly, Aqmola oblysynda «KazBeef» JShS-nyń aýdany 62 myń ga (jaıylym) jer ýchaskesi nysanaly maqsaty boıynsha 5 jyldan asa paıdalanylmaǵan. Bul jerlerdi jergilikti turǵyndar tıimdi paıdalana alar edi. Nátıjesinde, bul ýchaske memleketke qaıtaryldy», dedi Bas prokýratýra ókili.

Aktıvterdi qaıtarý jónindegi jumys­­ty úılestirý maqsatynda Bas pro­kýra­týra sheteldegi qylmystyq tabystardy izdeý, tyıym salý jáne tárki­leý jónindegi suraýlardyń qadamdyq al­go­rıtm­derin, ádistemelerin jáne úlgi­lerin ázirlep, jumysta paıdalaný úshin quqyq qorǵaý organdaryna jibergen.