Álem qazaqtary Naýryzdy qalaı toılaıdy?

Reseıde «Qara jorǵany» bıleımiz

Esenǵalı Ibraev, Reseı qazaqtarynyń Federaldy avtonomııasynyń prezıdenti, Túmen qalasy:

- Naýryzdy búkil Reseıde – Altaıdan Kavkazǵa, Sibirge jáne Qyrymǵa deıin kútedi. Reseıdiń keıbir aımaqtarynda merekeniń ataýy ártúrli, jergilikti dástúrleri ózge, atap ótýi bólek. Biraq barlyq jerde ústelder táttilerge toly, ártúrli dástúrli mýzykalyq aspaptarmen ártúrli halyqtardyń tilderinde ánder shyrqalady.

Reseılik qazaqtar «Naýryz» merekesiniń ataýyn saqtap, jańa jyldy nemese kóktemgi kún men túnniń teńelý kúnin barlyq tilek bildirýshilerdi qarsy alýǵa shaqyrady. Sizdiń qandaı ult ókili ekenińiz mańyzdy emes. Eger siz Reseıdegi toılanatyn naýryzǵa qatysatyn bolsańyz, sizdi eń qymbat qonaq retinde qarsy alady.

Túmen oblysynda Naýryz ejelden qoǵamdyq mańyzy bar mádenı oqıǵalardyń úlken kúntizbesiniń bir bóligi. Túrli halyqtar men Mádenıet ókilderi úshin mereke boldy. 

Dástúr boıynsha Reseıdegi Naýryz - bul shashý rásiminen bastalatyn halyqtyq merekeler, sahnada-ulttyq shyǵarmashylyq ujymdardyń qoıylymdary. Qazaqtyń dástúrli «Qara jorǵa» bıin barlyǵy bıleıdi.

Naýryzdy merekeleýge Reseıdegi qazaqtar árdaıym kıiz úı quryp, keń dastarhan jaıyp, dástúrli qazaq ashanasynyń taǵamdarynan dám tatady. Bul kúni merekelik dastarhannyń basty taǵamy ol - Naýryz kóje.

Jastar men eresekter kúsh pen eptilik saıysyna belsendi qatysady: «arqan tartý», «jilik syndyrý», «teńge alý». Dástúrli altybaqan qurylady, balalar atqa, shanaǵa qýana otyrady.

Úı sharýasyndaǵy áıelder aspazdyq sheberlik sabaǵy men baýyrsaq daıyndaý boıynsha jarystar ótkizedi. Halyq qolónershileri kórme-jármeńke uıymdastyrady. Qazaq qolónershileri túrli-tústi qoldan tigilgen quraq kórpelerin jaıǵastyrady.

Naýryz merekesiniń eń keremet oqıǵasy - at jarysy. Kórermenderge ásirese at ústindegi kóńildi halyq oıyny – qyz qýý nemese jastar qatysatyn qyzdy qýyp jetý unaıdy.

Reseı qazaqtary ejelgi halyqtyq dástúrlerdi eske alady jáne qurmetteıdi, ata-baba ósıetteri, salt-dástúrler, til, mádenıet urpaqtan-urpaqqa beriledi. Buǵan, árıne, Reseı halyqtarynyń etnomádenı ártúrliligin saqtaýǵa baǵyttalǵan memlekettiń saıasaty, sondaı-aq Reseı men Qazaqstannyń berik odaqtastyq qatynastary yqpal etedi.

Bıylǵy jyly elimizdiń Naýryz meıramyna oraı, bes kún demalys kúni bolyp bekitildi. Elimizdiń túkpir-túkpirinde merekeni atap ótýine túrli is-sharalar uıymdastyrylýda. Elimiz aman jurtymyz tynysh bolyp, aq mol, ulys oń bolsyn!

Alystaǵy Altaıda dombyradan sabaq beremin

Janaıdar Nursalıev, Reseı Federasııasy Altaı Respýblıkasynyń Qosaǵash aýdany:

- Naýryz merekesin Altaıdyń qazaqtary asyǵa kútedi. Reseıdiń Altaı ólkesindegi Mońǵol memleketimen shekaralas shaǵyn ǵana Qosaǵash aýdanynda turamyz. Munda óz tilimizdi qadir tutamyz. Uly meıram Naýryzda qazaqtyń ulttyq qundylyqtaryn dáriptep, áni men kúıin, bıin osynda pash etemiz. Odan bólek at jarys uıymdastyryp, túrli ulttyq oıyndardy kórsetemiz. Ulttyq merekede qazaq halqynyń ónerin kórsetip, kóńil kóteremiz. Áıelder qaýymy aq kóılek, kamzol, al biz erler qaýymy bolsaq shapanymyz ben bórigimizdi kıip, dastarqan basyna jınalyp, shúıirkelesip, arqa-jarqa bolamyz.

Qazirgi tańda Qosaǵashta dombyra mektebinde sabaq beremin. RF, Altaı Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ártisi jáne birneshe ánder men kúılerdiń avtorymyn. Aıta ketetin jaıt, «Otandastar Qory» bizge birneshe dombyra syılap, onlaın sabaqtardy ótkizip keledi. Bul kómekke kóp-kórim rızamyz. О́sip kele jatqan jas býynnyń boıyna qazaqylyqty sińirip ósse degen tilegim bar. Qazaqtyń ánin, bıin, kúıin, jalpy ónerinen jastar habardar bolsa dep eńbek etip kelemin.

Alda kele jatqan Naýryz merekesi qutty bolsyn! Ár qazaqtyń úıinen tatýlyq pen birlik ketpesin! Qazaq eli, barlyq aǵaıyn-týǵan, Qazaqstan jurty aman bolsyn! Ana tili men ata dástúrdi umytpaıtyn qazaq bolaıyq!

Basty mıssııam – Amerıkadaǵy qazaqtardyń basyn biriktirý

Marat Omarov, AQSh

Qazaqstandyq tanymal kompozıtor Marat Omarov qazirgi kezde Amerıkadaǵy qazaqtardyń Naýryzdy qalaı toılaıtynyna qatysty pikir bildirdi. О́z shyǵarmashylyǵynyń jańalyqtarymen bólisti.

Búgingi tańda Amerıka Qurama Shtattarynda turyp jatqan óner ıesi jergilikti halyqtyń qazaqı ánderdi súıip tyńdaıtynyn alǵa tartty. Ánshi aldaǵy ýaqytta Amerıka men Qazaqstan qarym-qatynasyn damytýǵa úlesin qosyp, eki el arasyna altyn kópir salýdy maqsat etýde.

- Muhıt asyp, Amerıkadan jalyndy sálem joldap otyrmyn. 30 jyldyq tájirıbemde aq júrek qazaq jigitterin baıqadym. Amerıkadaǵy saparymnyń basty maqsaty - osy jaqtaǵy qazaqtardyń basyn qosyp, mádenı orta qurý.  Tekti, júrekti, rýhy bıik qazaqtyń basyn biriktirip, eldegi «Otandastar qorymen» birlese otyryp, mádenı ortalyq qurý. Qor basshysy Abzal Saparbekulymen birlese ádebı, mádenı jobany qolǵa alý. Amerıkada 200 myńǵa jýyq qazaqtar turady. 90 jyldardan beri kele jatqan «Naýryz kóktem» ánimdi oryndaımyn. Las Vegasta naýryz merekesine úlken konsert ótedi. Amerıkada naýryz merekesin toılaıtyn ult ókilderi óte kóp. Atap aıtqanda, Mysyr, Iran, Irak, Túrkııa elderi. Ár ult ókilderi ózderiniń ádebı-mádenı muralaryn dáripteıtin ulttyq qundylyqtarymen saıystar ótkizedi.

Naýaıda Naýryz meıramynda Qudaı jolyna as beremiz

Gúldana Narynbetova, О́zbekstan Respýblıkasy Naýaı oblysy, Kenımeh aýdany:

- Naýaı oblysynda qazaqtar shoǵyrlanǵan 6 aımaq bar: Tamdy, Úshqudyq, Kenımeh jáne Nurata aýdandary men Zarafshan Naýaı qalasy. Mundaǵy shóldi aımaqtardy meken etken 50-ge jýyq úlken-kishi qazaq aýdandarynda Naýryz toıy erekshe kóterińki kóńil kúıde toılanady. Naýryz naqyshtary ulttyq salt dástúrlerimizdi dáripteýden bastalady. Atap aıtqanda, aýyl aımaq kósheleri tazalanyp, aǵashtar otyrǵyzylady.  «О́li razy bolmaı tiri baıymas» degen naqyl sózdi únemi óskeleń urpaq sanasyna sińirgen ata-babalarymyz merekeden aldyńǵy  alǵashqy aptalarda qabirstandar  men zırattardy  tazalap, ótkender rýhyna Quran aıattaryn baǵyshtaıdy, aýyl aımaqty jıyp, qudaı joly(as beredi) ótkizedi. Osy kúnderi sharýalar (Tamdy Úshqudyq men Kenımeh Nurata aýdandaryndaǵy qazaqtar sharýashylyqpen shuǵyldanady) tasattyq dástúrin (qurbandyqqa mal (jaǵdaıyna qaraı túıe, jylqy men ógiz, qoshqar ataıdy) soıady) oryndap, kókten tórt túlik mal úshin jańbyr jaýýyn suraıdy.

Mereke kúnderi О́zbekstandaǵy qazaqy aýyldarynyń barlyq músheleri ulttyq kıim kıip, kórshi qolań aǵaıyn týystar halinen habar alady.  Bul kúnderi naýqastardan kóńil surap baryp, olarǵa materıaldyq moraldyq turǵydan kómek kórsetiledi. Naýryz merekesi qarsańynda taýelibaılyqtar (Naýaılyq qazaqtardy osylaı ataıdy) ataýly merekelerin ótkizedi. Boıdaqtarǵa qyz aıttyrady, kelin túsiredi, búldirshinderdiń tusaýyn kesip, súndet toı jasaıdy.

Kenımeh, Tamdy jáne Úshqudyq aýdandarynda «Dombyra fest», «Dombyrashylar baıqaýy», «Salt-dástúrler baıqaýy», «Ulttyq sporttyq oıyndar saıystary»  turaqty túrde ótedi.

Sońǵy jyldardaǵy memleket jaǵynan jasalǵan qoldaýlar(avıa bıletterdegi, temir jol poıyzdarynda jol aqylarynda 50 paıyzdyq jeńildikter berildi) arqasynda týrızm baǵytynda demalystar uıymdastyrylýda, 5 kúndik demalysta zırat týrızmi men gastrotýrızm damýda.

Osy oraıda alda kele jatqan áz Naýryz - Ulystyń uly kúnimen barsha túrki halyqtaryn ulttyq merekemen quttyqtaımyn. Aq mol bolsyn, túrli bále jaladan, aıtyp kelmeıtin apattan halqymyz aman bolsyn!

Prezıdent Naýryz meıramynda arnaıy keledi

Batyrbek Hadysuly, Mońǵolııa Musylman Uıymdary Odaǵynyń tóraǵasy, Ulan-Batyr qalasyndaǵy Baıan-О́lgeı jerlester uıymynyń orynbasary:

- Bıyl Ulystyń uly kúni Naýryz meıramyn keń kólemde ótkiziledi. Naýryzdyń 3 juldyzynda astanamyz Ulan-Batyr qalasynda búrkitshiler merekesi bolyp ótti. Ony Mońǵolııanyń mádenıet mınıstrligi, týrızm basqarmasynyń qoldaýymen Ulan-Batyr qalasyndaǵy Baıan-О́lgeı jerlester uıymy birlese otyryp uıymdastyrdyq. Baıan-О́lgeıden 21 búrkitshiler keldi. Jarys eki kún uıymdastyryldy. Búrkit ań aldyrý emes, kókpar tartý, teńge ilý, at ústindegi aýdaryspaq, kúres sııaqty is sharalar ótkizildi. Odan keıin Baıan О́lgeı aımaǵynyń Qurman han atyndaǵy qazaq drama teatrynyń ónerpazdarynyń qatysýymen ataqty Aqtan degen jazýshynyń alǵash ret «Búrkit» poemasy qoıylymyn mońǵol tilinde sahnalady. Sondaı-aq teatrdyń ártisteriniń qatysýymen Ulan-Batyr bólek, Erdenet qalasynda, Malaıqy aýylynda konsertter qoıyldy. Naýryzdyń 17-18 kúnderi aǵaıyndar, ıaǵnı orta býyn men jastardyń basqosýy ótedi. 19 naýryzda Sanýslan mońǵoldyń ulttyq kúresinen naýryz meıramyna arnalǵan kúres uıymdastyrylyp otyr. Ol ortalyq palýandar saraıynda 250 palýan qatysatyn jarys ótedi. Bul jyl saıyn Naýryz meıramyna oraı ótkizilip otyrady. Bul jolǵy palýandar saıysynda bas júlde jáne júldeli syılyqtar «Otandastar qorynyń» dánekerligimen QR Altyn qyran qory tarapynan berilgenine dán rızamyz. Al naýryzdyń 20-22 kúnderi aralyǵynda Mońǵolııa memleketiniń prezıdenti osy Baıan О́lgeı aımaǵyna resmı saparmen keledi. Bul osy jerdi mekendegen qazaq ultyna degen úlken iltıpat, qurmet dep bilemiz. Osy oraıda aıta ketetinim, ár jyly Mońǵol el basshysynyń jarlyǵymen Naýryz meıramyna oraı, elge kóp jyldar qyzmet etken azamat, azamatshalaryn orden, medaldarymen marapattaıdy. Naýryz merekesine oraı, ótken aptadan bastap, memlekettik mekemelerde qazaqtyń ulttyq kıimderimen jumysqa barýdy bastady. Bundaı is sharalar barlyq memlekettik mekemelerde, mektepter de, bala-baqshalarda júrgiziledi. Onda besikke salý, tusaýkeser, neke qııý sııaqty salt-dástúrlerimizden qoıylymdar kórsetiledi. Ondaǵy maqsat kópshilikke, óskeleń urpaqqa túsindirý jumystaryn júrgizý. Budan bólek ózge de qazaqtar mekendegen aýdandarda aqyndar aıtysy, at jarystar uıymdastyrylady. Aıta bersek óte kóp. Al óner kórsetken ónerpazdar da qur alaqan qalmaıdy. Olarǵa arnaıy syı sııapattar beriledi. Pandemııaǵa baılanysty bir, eki jyl boıy naýryz toılanbaı qaldy. Bıyl Naýryz merekesi óte jaqsy, keń kólemde ótkizilip bastady. Aıta bersek, óte kóp is sharalar ótkizilip jatyr.

Bıylǵy jyly elimizdiń Naýryz meıramyna oraı, bes kún demalys kúni bolyp bekitildi. Elimizdiń túkpir-túkpirinde merekeni atap ótýine túrli is-sharalar uıymdastyrylýda. Elimiz aman jurtymyz tynysh bolyp, aq mol, ulys oń bolsyn!

Germanııadaǵy Naýryzda myńnan astam qonaq kútemiz

Valerıı Ostvald, Qazan E. V nemis-qazaq dostastyq qaýymdastyǵynyń tóraǵasy:

- Men úshin Naýryz - balalyq shaqtyń esteligi. Germanııaǵa kóshkenge deıin Qazaqstanda turdym, Keńes Odaǵy kezinde múlde toılanbaıtyn edi ǵoı.

Germanııaǵa kóshkennen keıin ǵana teledıdardan jáne naýryz aıynda Qazaqstanǵa saparlardyń birinde bul qandaı jarqyn, keremet mereke ekenin kórdim. Bizdiń qaýymdastyq úshin Naýryz meıramy qazaqstandyq uıymdy tirkeýdiń sheshýshi faktory boldy. Birinshi ret ótkizgennen keıin biz taǵy da ótkizemiz degen sheshimdi qabyldadyq. 2023 jyly Naýryz meıramyn úshinshi  ret úlken aýqymda uıymdastyrǵaly otyrmyz. Buǵan deıin biz pandemııaǵa baılanysty májbúrli úzilispen Baden - Vıýrtembergte ótkize almaǵan edik. Bıyl biz myńnan astam qonaqty kútemiz. Naýryzdy ótkize otyryp, biz Germanııanyń turǵyndaryn Qazaqstannyń dástúrleri men taǵamdarymen tanystyramyz. 

Alys-jaqyn shetelderdi 7 mln-ǵa jýyq qandasymyz mekendeıdi. Búginde atajurtpen baılanysyn úzbegen olardyń tynys-tirshiligi Memleket basshysy Q.Toqaevtyń tikeleı baqylaýynda. «Oralman» degen tirkestiń «qandas» dep qulaqqa jyly estiler balamasyna aýysqany osynyń dáleli. Kún men tún teńelgende alystaǵy aǵaıyndardyń turmys-tirshiligi men meıirimi mol merekeni qalaı toılaıtynyn bilý bizdiń maqsatymyz bolatyn. Bul baǵytta áli atqarylar ilkimdi ister kóp dep bilemiz.